Dieta w anemii z niedoboru żelaza

Żelazo pełni w ludzkim organizmie wiele ważnych funkcji. W sytuacji gdy rezerwy tego składnika ulegają wyczerpaniu, dochodzi do niebezpiecznego, a zarazem dość powszechnego zaburzenia, jakim jest anemia. Odpowiednia dieta może nie tylko efektywnie wspomagać terapię anemii, ale również działać profilaktycznie. Jakie są najważniejsze zalecenia dietetyczne przy anemii? Co jeść, a czego unikać przy niedokrwistości z niedoboru żelaza? 

Dieta przy anemii – rola żywienia w niedokrwistości

Żelazo (Fe) pozyskiwane jest przez człowieka wraz z dostarczanym pokarmem. Stanowi ono podstawowy element składowy hemoglobiny, zapewniający prawidłowe działanie oraz budowę krwinki czerwonej. Niedokrwistość z niedoboru żelaza to najczęstsza postać niedokrwistości.  Dotyczy sytuacji, w której ze względu na zbyt małą ilość żelaza w organizmie doszło do upośledzenia syntezy hemu oraz powstawania mniejszych niż prawidłowe i zawierających mniejszą ilość hemoglobiny czerwonych krwinek. Do przyczyn anemii z niedoboru żelaza należą:

• Utrata krwi (np. obfite miesiączki, urazy i operacje, krwawienia z przewodu pokarmowego)
• Niedobór żelaza w diecie (nieprawidłowo zbilansowana dieta)
• Upośledzone wchłanianie z przewodu pokarmowego (np. stan po usunięciu żołądka, zapalenie żołądka wywołane przez Helicobacter pylori)
• Zwiększone zapotrzebowanie przy niedostatecznej podaży z dietą (grupami szczególnie narażonymi są m.in. wcześniaki, kobiety ciężarne)

Leczenie anemii obejmuje ustalenie przyczyny oraz uzupełnienie niedoborów żelaza w ustroju. Stosowane są preparaty żelaza według wskazań lekarza. Na szczególną uwagę zasługuje również rola diety przy anemii. Odpowiednia, dobrze dobrana dieta może nie tylko efektywnie wspomagać terapię i powrót do zdrowia, ale również działać profilaktycznie, stanowić skuteczną metodę w zapobieganiu anemii. 

Dieta przy anemii – najważniejsze zalecenia dla dzieci i dorosłych oraz kobiet w ciąży

Zadaniem diety przy anemii jest przede wszystkim dostarczenie odpowiedniej ilości żelaza, jak i wszystkich innych składników odżywczych, które mają znaczenie w erytropoezie (proces, w wyniku którego powstają krwinki czerwone). Postępowanie dietetyczne powinno być ściśle zindywidualizowane

Jadłospis przy anemii powinien uwzględniać podstawowe założenia zdrowej diety oraz być odpowiednio zbilansowany pod względem wszystkich niezbędnych składników (zaplanowany indywidualnie i spełniający zapotrzebowanie danej osoby na składniki takie jak, białko, węglowodany, tłuszcze, błonnik, witaminy i składniki mineralne).

Dania czy produkty obfitujące w żelazo warto spożywać w towarzystwie produktów bogatych w witaminę C, która znacznie podnosi jego przyswajalność (może to być np. dodatek natki pietruszki, papryki, surówki, soku z cytrusów). Oprócz tego czynnikami, które wspomagają wchłanianie żelaza, są również kwasy organiczne np. kwas mlekowy obecny w produktach kiszonych.

Należy unikać spożywania produktów bogatych w żelazo w połączeniu z żywnością, która zawiera składniki utrudniające wchłanianie tego pierwiastka. Do składników takich należą między innymi fityniany występujące np. w produktach zbożowych z pełnego przemiału i strączkach, teina znajdująca się w herbacie oraz kofeina w kawie, kwas szczawiowy obecny w szpinaku czy rabarbarze.  

Anemia a suplementy diety z żelazem – kiedy należy je włączyć do menu?

Anemia to stan, którego nie powinno się bagatelizować. Gdy zauważamy u siebie niepokojące objawy, należy skonsultować się z lekarzem, przeprowadzić odpowiednie badania diagnostyczne oraz wdrożyć farmakoterapię zgodnie z zaleceniami lekarskimi. Lekarz dobiera odpowiedni preparat oraz indywidualną dawkę. Najczęściej jest to preparat doustny, w cięższych przypadkach stosuje się również preparaty dożylne i domięśniowe.

Dużym błędem jest samodzielne zakładanie, bez konsultacji i diagnozy lekarskiej, że na pewno mamy anemię i włączanie łatwo dostępnych suplementów na własną rękę. Dlatego przed wdrożeniem suplementacji koniecznym elementem jest wykonanie badań krwi. W innym przypadku istnieje ryzyko dostarczania nadmiaru żelaza, z którego suplementacją łatwo przesadzić. Kumulacja żelaza w organizmie może doprowadzić m.in. do uszkodzeń tkanek i narządów.

Jeżeli decydujemy się na suplementację żelazem jako uzupełnienie codziennej diety, należy zrobić to z rozwagą. Najlepiej wykonać badanie przed oraz regularne badania w trakcie suplementacji, których ilość i częstotliwość warto ustalić z lekarzem. 

Niedobór żelaza – co jeść i pić? Które produkty są bogate w żelazo?

Żelazo, które dostarczamy razem z pokarmem, występuje w dwóch formach: hemowej i niehemowej. Formy te różnią się przede wszystkim biodostępnością i wchłanianiem. Żelazo hemowe jest lepiej przyswajalne, natomiast biodostępność oraz wchłanianie żelaza niehemowego są niższe.

Do głównych źródeł żelaza hemowego należą produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak podroby (np. wątróbka), mięso czerwone (wołowina, wieprzowina), a także drób (kurczak, indyk), ryby (np. tuńczyk, makrela, sardynki), owoce morza, jaja (głównie żółtka).

Formę niehemową znaleźć można w produktach pochodzenia roślinnego (np. w nasionach roślin strączkowych, produktach zbożowych i warzywach). Dużą zawartość żelaza znajdziemy m.in. w: soi, pestkach dyni, orzechach pistacjowych, kakao, natce pietruszki, grochu, fasoli białej, soczewicy, kaszy jaglanej, maku niebieskim, pestkach słonecznika.

Czego unikać przy anemii?

W diecie przy anemii warto przede wszystkim uważać na te produkty i składniki, które utrudniają wchłaniane żelaza. Unikać należy połączenia posiłku czy też produktu będącego dobrym źródłem żelaza z żywnością, która będzie obniżała jego wchłanianie.  

Na obniżenie wchłaniania żelaza wpływają m.in.:

• fityniany (zawarte m.in. w nasionach roślin strączkowych, otrębach, płatkach owsianych),
• szczawiany (obecne w szpinaku, szczawiu, rabarbarze),
• taniny (zawarte w kawie, herbacie).

Tak jak wspomniano wcześniej, nie należy tych produktów wykluczać z diety, ale pamiętać, aby nie łączyć ich bezpośrednio z posiłkiem bogatym w żelazo. Na przykład, nie należy do takiego posiłku oraz bezpośrednio po jego zakończeniu wypijać kawy czy herbaty. Podobnie jest z produktami bogatymi w wapń. Z produktów mlecznych oczywiście nie warto rezygnować, tylko uwzględniać je w innych posiłkach.

Oprócz tego warto uważać na nadmiar błonnika w diecie. Błonnik jest bardzo istotnym składnikiem naszej diety, ale jego nadmiar wpływa na gorsze wchłanianie żelaza. 

Dieta przy anemii – przykładowy jadłospis i przepisy w diecie przy niedokrwistości 

Przykładowy jadłospis zawierający wysoką ilość żelaza, a także innych składników odżywczych ważnych w procesie erytropoezy.

Śniadanie – Omlet warzywny

Składniki:

• jaja kurze – 2 sztuki,
• oliwa z oliwek – 1 łyżka,
• pieczarki – 4 sztuki,
• pomidor – 1 sztuka,
• cebula – 0,25 sztuki,
• rukola – 1 garść,
• pieprz czarny (do smaku).

Przygotowanie: na patelni rozgrzać oliwę, dodać drobno posiekaną cebulę, pokrojone w plasterki pieczarki, chwilę podsmażać, dodać obranego i pokrojonego pomidora. Jajka wbić do miseczki, dodać pieprz, roztrzepać widelcem, a następnie wylać, rozprowadzając równomiernie na powierzchni patelni. Gdy wierzch lekko się zetnie, złożyć omlet na połowę i jeszcze chwilę dosmażyć. Posypać rukolą. Podawać z chlebem żytnim na zakwasie. Do śniadania wypić szklankę soku pomarańczowego.

II śniadanie – Kasza jaglana z malinami i borówkami

Składniki:

• kasza jaglana – 3 łyżki,
• borówki – 1 garść,
• maliny – 1 garść,
• napój roślinny – 0,75 szklanki,
• pestki dyni – 1 łyżka..

Przygotowanie: Kaszę opłukać, przelać wrzątkiem, aby straciła charakterystyczną goryczkę. Ugotować w napoju roślinnym lub w mleku. Maliny i borówki opłukać, dodać do ugotowanej kaszy, posypać pestkami dyni.

Obiad – Rozgrzewający gulasz z papryką

Składniki:

• bulion warzywny – 2 szklanki,
• polędwica wołowa – 120 g,
• cebula – 0,5 sztuki,
• curry – 0,5 łyżeczki,
• czosnek – 1 ząbek,
• koncentrat pomidorowy – 1 łyżka,
• oliwa z oliwek – 1 łyżka,
• papryczka chili czerwona – 0,25 sztuki,
• papryka czerwona – 0,5 sztuki,
• papryka słodka w proszku – 1 łyżeczka,
• pieprz czarny – 3 szczypty,
• sól – szczypta.

Do podania: natka pietruszki, ugotowane ziemniaki, ogórki kiszone.

Przygotowanie: mięso umyć, osuszyć, a następnie pokroić w drobną kostkę. W garnku rozgrzać oliwę, przesmażyć na niej mięso. Cebulę wraz z czosnkiem obrać, pokroić w kostkę. Wrzucić cebulę z czosnkiem do garnka, przesmażyć. Po chwili dodać paprykę pokrojoną w kostkę i chili. Całość zalać bulionem, gotować na małym ogniu, do miękkości mięsa i warzyw. Pod koniec duszenia dodać przyprawy i koncentrat. Całość wymieszać. Przed podaniem obficie posypać natką pietruszki. 

Kolacja – Fasolka po bretońsku (2 porcje)

Składniki:

• fasola biała – 50 g,
• pomidor – 2 sztuki,
• bulion warzywny – 1,5 szklanki,
• papryka czerwona – 1 sztuka,
• cebula – 2 sztuki,
• oliwa z oliwek – 2 łyżki,
• papryka ostra w proszku – 0,5 łyżeczki,
• papryka słodka w proszku – 1 łyżeczka,
• majeranek suszony – 2 łyżeczki,
• kminek – 2 szczypty,
• liść laurowy – 2 sztuki,
• ziele angielskie – 2 sztuki,
• czosnek – 2 ząbki,
• natka pietruszki – 2–4 łyżki,
• pieprz czarny, sól.

Przygotowanie: fasolę namoczyć przez noc w wodzie, następnie dokładnie wypłukać oraz wsypać do garnka z bulionem. Dodać liść laurowy, ziele angielskie i gotować na małym ogniu przez około 40 minut, aż fasola zmięknie. Na patelnię wlać oliwę, dodać drobno posiekaną cebulę oraz przeciśnięty przez praskę czosnek. Przyprawić solą i pieprzem oraz dodać paprykę w proszku. Do garnka z fasolą dodać pokrojone pomidory, pokrojoną świeżą paprykę oraz majeranek i kminek. Dusić jeszcze przez 10 minut. Podawać z chlebem żytnim na zakwasie. Przed podaniem posypać świeżą natką pietruszki.