Kwas foliowy (witamina B9) – funkcja w organizmie, suplementacja, niedobór, nadmiar

Kwas foliowy (witamina B9) oraz jego aktywne metabolity w postaci folianów odgrywają bardzo istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Suplementacja kwasu foliowego zalecana jest przede wszystkim kobietom w ciąży oraz planującym bycie mamą, ponieważ znacząco zmniejsza on ryzyko wystąpienia wad rozwojowych płodu, a także obniża prawdopodobieństwo poronień. Dodatkowo kwas foliowy jest niezbędny dla właściwego działania układu nerwowego, krwiotwórczego oraz krążenia, dlatego jego prawidłowa podaż, a w przypadku niedoborów suplementacja jest niezwykle istotna dla utrzymania zdrowia.

Kwas foliowy – co to jest?

Witamina B9, czyli kwas foliowy, jest bardzo ważnym składnikiem prawidłowej diety, ponieważ wykazuje szeroki zakres aktywności biologicznej i wielokierunkowe  działanie na organizm człowieka. Substancja ta wpływa pośrednio, jak i bezpośrednio na metabolizm komórek. Aktywną postacią kwasu foliowego jest tetrahydrofolian (TH4-folian), określany także folianem. Ten biologicznie czynny metabolit kwasu foliowego odgrywa istotną rolę w licznych przemianach aminokwasów oraz innych składników, które są kluczowe dla syntezy kwasów nukleinowych. Niedostateczna ilość kwasu foliowego w organizmie może prowadzić do poważnych zaburzeń wzrostu i rozwoju organizmu oraz zakłócenia właściwego przebiegu procesów metabolicznych.

Rola kwasu foliowego w organizmie

Prawidłowy poziom kwasu foliowego w organizmie warunkuje jego właściwe funkcjonowanie. Aktywna postać kwasu foliowego pełni kluczową rolę w metabolizmie niektórych aminokwasów i kwasów nukleinowych. Witamina B9 jest niezwykle istotna dla właściwego działania układu nerwowego, a jej niedobór może prowadzić do powstawania wad cewy nerwowej. Właściwe stężenie kwasu foliowego jest bardzo istotne zwłaszcza w tkankach płodu, układu krwiotwórczego i przewodu pokarmowego, czyli we wszystkich miejscach, w których zachodzą podziały komórkowe. Ważną funkcją kwasu foliowego jest również regulowanie poziomu homocysteiny w organizmie, której nadmiar może doprowadzić do zaburzeń sercowo-naczyniowych oraz miażdżycy. Niedobór witaminy B9 może doprowadzić do niedokrwistości megaloblastycznej, leukopenii, małopłytkowości, a także powoduje wzrost ryzyka wystąpienia udaru mózgu, choroby niedokrwiennej serca oraz innych zaburzeń układu krwionośnego.

Kwas foliowy a ciąża

Kwas foliowy i jego aktywne metabolity, czyli foliany, są jednymi ze szczególnie polecanych preparatów dla kobiet w ciąży lub planujących powiększenie rodziny, ponieważ dostarczenie w okresie ciąży odpowiedniej ilości witaminy B9 jest kluczowe dla prawidłowego rozwoju płodu. Foliany zapobiegają wystąpieniu wad cewy nerwowej oraz powstawania innych wad wrodzonych, jak chociażby uszkodzenia kończyn, serca, układu moczowego oraz warg i podniebienia. Dodatkowo odpowiedni poziom kwasu foliowego zmniejsza ryzyko poronienia.  

Kwas foliowy – norma, niedobór, nadmiar

W warunkach fizjologicznych, przy prawidłowej podaży kwasu foliowego, jego poziom w surowicy krwi waha się przedziale: 6 – 20 ng/ml. Poziom witaminy B9 poniżej 5 ng/ml w surowicy świadczy o niedostatecznym dostarczeniu tego składnika wraz z pożywieniem. Deficyt kliniczny kwasu foliowego klasyfikowany jest wówczas, gdy jego poziom w surowicy spadnie poniżej 3 ng/ml. Podstawowymi przyczynami niedoboru kwasu foliowego są:

• niewłaściwa dieta (uboga w ten składnik),
• zwiększone zapotrzebowanie związane z ciążą i laktacją,
• zaburzone wchłanianie oraz metabolizm folianów,
• długotrwałe stosowanie niektórych leków (np. przeciwbólowych, przeciwpadaczkowych, doustnych środków antykoncepcyjnych oraz antagonistów kwasu foliowego).

Obniżony poziom kwasu foliowego w organizmie skutkuje niedokrwistością megaloblastyczną oraz obniżeniem poziomu leukocytów (białych krwinek) i płytek krwi. Może to doprowadzić do zaburzeń układu sercowo-naczyniowego, pojawienia się miażdżycy oraz innych poważnych chorób.  Z kolei nadmierna suplementacja kwasu foliowego i jego pochodnych (ok. 15 mg dziennie przy braku stwierdzonych niedoborów) zazwyczaj nie powoduje działanie toksycznego. Mogą jednak wystąpić alergiczne reakcje skórne oraz łagodne objawy niepożądane ze strony przewodu pokarmowego i układu nerwowego.

Niedobór kwasu foliowego – objawy neurologiczne

Kwas foliowy odgrywa ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Związane jest to z jego udziałem w syntezie adrenaliny, noradrenaliny i dopaminy, czyli kluczowych dla organizmu neurotransmiterów. W licznych badaniach wykazano korelację pomiędzy niedoborem kwasu foliowego a powstawaniem zaburzeń ze strony układu nerwowego (depresja, padaczka, psychoza, demencja oraz choroby rdzenia kręgowego i nerwów obwodowych – mieloneuropatie). Dodatkowo witamina B9 wpływa na utrzymanie prawidłowego stężenia homocysteiny we krwi.  Niedostateczna podaż folianów w diecie przekłada się na podwyższenie poziomu homocysteiny, co może spowodować miażdżycę tętnic oraz zwyrodnienia neuronów. W konsekwencji może wystąpić niedokrwienie mózgu, mikrozawały, demencja naczyń oraz choroba Alzheimera.

Co łączy kwas foliowy (witamina B9) z witaminą B12?

Problem ten pojawia się u ok. 10 – 15% populacji osób powyżej 60. roku życia. Zbyt późne rozpoznanie może wówczas prowadzić do zaburzenia funkcji poznawczych. Dlatego, o ile lekarz nie zaleci inaczej,  nie zaleca się suplementowania kwasu foliowego w dawce powyżej 0,1 mg/dzień.

Najlepsze źródła kwasu foliowego. Jak suplementować kwas foliowy?

Głównym źródłem kwasu foliowego dla człowieka  jest pokarm. Jedynie znikome ilości są syntetyzowane przez mikroflorę jelitową. W naturze kwas foliowy występuje w postaci folianów. Znacznie większą ilość tych substancji można znaleźć w produktach roślinnych niż zwierzęcych. Spośród roślin najwięcej folianów dostarczają warzywa liściaste, jak sałata, szpinak, a także brokuły. Ważne, aby produkty te były nieprzetworzone, tzn. w surowej postaci, ponieważ podczas obróbki termicznej zawartość substancji czynnych ulega znacznemu obniżeniu i są one mniej przyswajalne. Aktywne metabolity kwasu foliowego można znaleźć również w wątróbce, drożdżach i jajach. Wchłanianie w przewodzie pokarmowym folianów pochodzących z naturalnych źródeł wynosi 50 – 90%. Natomiast syntetyczny kwas foliowy podawany w postaci leków i suplementów diety jest zazwyczaj w 100% przyswajalny w naszym organizmie. Na proces wchłaniania tej substancji nie wpływa natomiast pora jego stosowania, dlatego może być przyjmowany zarówno rano, jak i wieczorem.