Anemia – przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie niedokrwistości

Anemia – na czym polega? Definicja WHO 

Anemia to inaczej niedokrwistość. Może być spowodowana przez wiele czynników, najczęściej są to zaburzenia bezpośrednio dotyczące krwi i jej składników. Najważniejszym z nich jest hemoglobina, czyli fragment czerwonej krwinki, który jest odpowiedzialny za tzw. wymianę gazową, co można w uproszczeniu przedstawić jako transport tlenu utlenowaną krwią z płuc do każdej komórki naszego ciała oraz powrót nadmiaru dwutlenku węgla. 

Anemia to stężenie hemoglobiny poniżej:

1. Łagodna anemia rozpoznawana jest przy wartościach: u mężczyzn <12g/dl, u kobiet <13g/dl, u kobiet ciężarnych <11g/dl.
2. Umiarkowana niedokrwistość rozpoznawana jest przy wartości 8-9,9 g/dl.
3. Ciężka niedokrwistość rozpoznawana jest przy wartości 6,5-7,9 g/dl.
4. Zagrażająca życiu niedokrwistość rozpoznawana przy wartości <6,5 g/dl.

Anemia – rodzaje niedokrwistości

Po ocenie laboratoryjnej hematokrytu (jest to wskaźnik obrazujący stosunek objętościowy krwinek czerwonych do krwi pełnej) i określeniu stężenia hemoglobiny, specjalista może już rozpoznać anemię, ale na tym proces diagnostyczny się nie kończy. Aby wdrożyć odpowiednie leczenie, należy zróżnicować, jaki rodzaj niedokrwistości występuje u pacjenta. Większość z typów daje podobne objawy, a ma zupełnie inną przyczynę. 

Wśród niedokrwistości (anemii) wyróżniamy:

1. Niedokrwistości pokrwotoczne – spowodowane utratą dużej ilości krwi.
2. Niedokrwistości spowodowane zaburzeniami w wytwarzaniu erytrocytów:

• Niedokrwistości spowodowane niedoborami – najczęściej występuje niedokrwistość z niedoboru żelaza, rzadziej z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego.
• Niedokrwistości aplastyczne – ich przyczyną są niepełnowartościowe lub nieprawidłowo zbudowane krwinki czerwone, a także granulocyty i krwinki płytkowe. Ten rodzaj anemii występuje, gdy funkcje szpiku kostnego są upośledzone – jest to aplazja szpiku, inaczej niedokrwistość aplastyczna lub anemia aplastyczna. Niedokrwistości aplastyczne mogą być spowodowane toksynami, lekami czy promieniowaniem jonizującym oraz radioterapią.
• Niedokrwistości hipoplastyczne – dotyczą przede wszystkim zmniejszonej produkcji krwinek czerwonych, ewentualnie z niewielkim uszkodzeniem granulocytów i układu płytkotwórczego. Niedokrwistość hipoplastyczna wrodzona to zespół Blackfana-Diamonda.
• Niedokrwistości syderoblastyczne – ich przyczyną jest nieprawidłowa produkcja hemu (żelazoporfiryny) – składnika hemoglobiny, który nadaje białku (i krwi) czerwony kolor. Prowadzi to do zwiększenia liczby syderoblastów pierścieniowatych. Są one rodzajem erytroblastów, czyli komórek produkowanych w szpiku kostnym, z których powstają erytrocyty. 
• Niedokrwistości megaloblastyczne – ich podłożem jest nieprawidłowa synteza DNA przy prawidłowej syntezie białek i RNA, która powoduje, że krwinki czerwone są znacznie większe niż u osób zdrowych, mają także nieprawidłową budowę oraz szybciej obumierają. Przyczyny takiego stanu to niedobór witaminy B12 i/lub kwasu foliowego.

3. Niedokrwistości związane ze skróconym czasem życia erytrocytów:

Niedokrwistości hemolityczne – ich przyczyną jest przedwczesny i nieprawidłowy proces rozpadu erytrocytów – hemoliza (proces rozpadu krwinek czerwonych) jest szybsza niż zdolność odnawiania szpiku. Warto wspomnieć, że u zdrowej osoby krwinki czerwone żyją około 120 dni. Wyróżnia się:

• zespoły hemolityczne wrodzone,
• zespoły hemolityczne nabyte
• zespoły hemolityczne mieszane. 

Niedokrwistość z niedoboru żelaza (mikrocytarna) – najczęstsza postać anemii. Czym się charakteryzuje?

Czynnikami predysponującymi do anemii są przewlekłe krwawienia z górnego i dolnego odcinka układu pokarmowego czy układu moczowego, a u kobiet dodatkowo obfite krwawienia miesiączkowe. Często niedokrwistość z niedoboru żelaza dotyczy także osób starszych z chorobami współistniejącymi lub rozwijającym się procesem nowotworowym czy też po operacjach z dużą utratą krwi. Innymi przyczynami anemii mikrocytarnej mogą być: ograniczone wchłanianie pierwiastka z przewodu pokarmowego, a także niedostateczna podaż żelaza w diecie czy wyniszczenie organizmu (np. w anoreksji).

Przeczytaj więcej na temat przyczyn i objawów niedoboru żelaza.

Anemia – objawy 

Dodatkowo mogą wystąpić: wzmożone wypadanie włosów, suchość skóry, kruchość paznokci i pękanie kącików ust, nadmierna senność. W ciężkiej anemii może dochodzić do omdleń i utraty przytomności. 

Anemia – diagnostyka

Lekarz może podejrzewać anemię już po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem (na podstawie objawów). Kolejnym krokiem jest wykluczenie innych chorób i poszerzenie diagnostyki. W pakiecie badań krwi w kierunku anemii zazwyczaj znajdują się:

• morfologia krwi, 
• stężenie żelaza, 
• stężenie ferrytyny, 
• TIBC (całkowita zdolność wiązania żelaza),
• transferyna.

Dodatkowo przy wskazaniach oznacza się poziom witaminy B12 i kwasu foliowego. Na podstawie wyników można rozpoznać, z jakim rodzajem niedokrwistości mamy do czynienia.

Przeczytaj również, jakie są objawy i skutki niedoboru witaminy B12.

Anemia – leczenie

Leczenie anemii jest uzależnione od jej przyczyny. Podstawową metodą leczenia anemii z niedoboru żelaza jest stosowanie doustnych preparatów z tym pierwiastkiem. Należy je przyjmować na czczo lub pomiędzy posiłkami w dawce 150-200 mg. Terapia jest dosyć długa, gdyż należy ją stosować do uzyskania prawidłowych wyników badań krwi, a następnie kontynuować przez kolejne trzy miesiące, by uzupełnić braki pierwiastka w organizmie. W trakcie leczenia należy wykonywać kontrolną morfologię. 

W skrajnych przypadkach niezbędne jest podawanie żelaza dożylnie. W stanie zagrożenia życia przetacza się krew, podaje osocze lub wykonuje przeszczep szpiku kostnego.

Czym jest niedokrwistość chorób przewlekłych? 

Niedokrwistość chorób przewlekłych to rodzaj anemii, który towarzyszy chorobom nowotworowym, zapalnym, zakażeniom. W tym rodzaju niedokrwistości dochodzi do zaburzenia produkcji erytrocytów, na skutek tego krwinki czerwone żyją krócej. Jest to drugi co do częstości występowania rodzaj anemii, zaraz po niedokrwistości z niedoboru żelaza. 

Anemia sierpowata, inaczej niedokrwistość sierpowata, jest chorobą dziedziczną. Przyczyną objawów jest nieprawidłowa budowa hemoglobiny. Co ciekawe, nosiciele genu odpowiadającego za występowanie tego rodzaju anemii są odporni na malarię, dlatego na terenach występowania malarii żyje bardzo dużo osób chorujących na anemię sierpowatą lub będących nosicielami.

Niedokrwistość jest jednym z głównych objawów białaczki. W tej chorobie dochodzi do zmniejszenia linii komórkowych, w tym do zmniejszenia liczby czerwonych krwinek w organizmie. Dlatego u chorych z nowotworami krwi łatwo zauważyć, osłabienie, bladość czy spadek wydolności.

Anemia w ciąży

Ciąża i okres karmienia piersią to okres, gdy zapotrzebowanie organizmu na wiele substancji zwiększa się, w tym zapotrzebowanie na żelazo. Jeżeli stężenie hemoglobiny w ciąży spada poniżej 11 mg/dl, niezbędne jest wprowadzenie leczenia. 

Również noworodek może mieć niedobór tego pierwiastka – anemia u dzieci od pierwszych dni życia może powodować zmniejszenie apetytu, zahamowanie wzrostu i masy ciała, opóźnienie rozwoju oraz nawracające infekcje.

Dowiedz się więcej na temat przyczyn, objawów i leczenia anemii u dzieci.

Anemia – zapobieganie

By zapobiec anemii powinno się spożywać produkty bogate w żelazo, takie jak czerwone mięso, rośliny strączkowe czy warzywa liściaste. Pamiętajmy również, że kawa i herbata ograniczają wchłanianie żelaza, także postarajmy się ograniczyć ilość wypijanych filiżanek tych napojów.

Odpowiednia dieta zawierająca 10-15 mg żelaza jest niezbędna, lecz musimy pamiętać, że tylko około 10% spożywanej ilości wchłonie się do naszego organizmu.