Niedobór witaminy B12 – przyczyny, objawy, skutki niskiego poziomu witaminy B12

Jaką rolę w organizmie pełni witamina B12?

Witamina B12, czyli kobalamina to cząsteczka rozpuszczalna w wodzie. W swoim składzie zawiera pierwiastek kobalt, stąd jej nazwa. Molekuła ta wchodzi w skład witamin z grupy B. Witamina B12 w przewodzie pokarmowym zwierząt jest wytwarzana przez drobnoustroje, zaś człowiek dostarczać ją musi w gotowej postaci, wraz z dietą. 

Witamina B12 pełni bardzo ważną rolę w procesach wzrostu organizmu, a dokładniej w procesach dzielenia się komórek (pełni ważną rolę w reakcjach syntezy cząsteczek budujących kwasy nukleinowe, czyli puryn i pirymidyn). Kobalamina bierze także udział w procesie zwanym hematopoezą, czyli mechanizmie, w którym wytwarzane są komórki krwi oraz w procesie syntezy mieliny, czyli substancji wchodzącej w skład otoczki mielinowej na włóknach nerwowych. 

Przyczyny niedoboru witaminy B12

Jedną z przyczyn niedoboru witaminy B12 w organizmie mogą być zaburzenia wchłaniania. Podłożem tego typu zaburzeń są nieprawidłowości w budowie glikoproteiny wytwarzanej przez komórki śluzówki żołądka, tzw. czynnika Castle’a lub receptora, który jest odpowiedzialny za wchłanianie witaminy B12 w jelitach. Kolejną przyczyną niedoboru witaminy B12 może być operacja bariatryczna, usunięcie jelita krętego, a także całkowite lub częściowe usunięcie żołądka, np. w wyniku zabiegu chirurgicznego, w którym konieczne jest usunięcie nowotworu.  Wśród przyczyn niedoboru witaminy B12 wymienia się także:

• niedobór witaminy B12 w diecie,
• wrodzony niedobór czynnika wewnętrznego Castle’a,
• chorobę Addisona i Biermera – chorobę autoimmunologiczną, atakującą komórki błony śluzowej żołądka,
• bakterię Helicobacter Pylori – stany zapalne błony śluzowej żołądka wywołane przez dany czynnik chorobotwórczy,
• zespół Zollingera–Ellisona,
• chorobę Leśniowskiego– Crohna,
• chorobę alkoholową,
• weganizm lub wegetarianizm,
• zarażenie tasiemcem – nieprawidłowości flory jelitowej,
• leki, które hamują wydzielanie kwasu solnego w żołądku.

Niedobór witaminy B12 może być również spowodowany przez długotrwałe stosowanie niektórych leków, np.: neomycyny, metforminy, kwasu paraaminosalicylowego, cholestyraminy czy kolchicyny.

Objawy niedoboru witaminy B12 

Charakterystyczną konsekwencją niedoboru witaminy B12 w organizmie jest niedokrwistość megaloblastyczna. Jest to  anemia, u podłoża której leżą zaburzenia  syntezy DNA w komórkach układu czerwonokrwinkowego.

Niedobór witaminy B12 – objawy neurologiczne

Objawy neurologiczne spowodowane niedoborem witaminy B12 w organizmie to:

• zaburzenia węchu,
• niedosłuch,
• zaburzenia czucia skórnego,
• drętwienie kończyn,
• niedowład kończyn,
• zaburzenia chodu, zmiana w sposobie poruszania się,
• impotencja,
• zaburzenia mikcji,
• hipotensja ortostatyczna (zawroty głowy po nagłej zmianie pozycji ciała),
• zaburzenia siły mięśniowej.

Niedobór witaminy B12 – objawy psychiatryczne

Objawy psychiatryczne spowodowane niedoborem witaminy B12 w organizmie to:
•    zaburzenia funkcji poznawczych,
•    otępienie,
•    depresja lub mania,
•    chwiejność nastroju, 
•    rozdrażnienie.

Niedobór witaminy B12 – objawy ze strony przewodu pokarmowego

Do objawów niedoboru witaminy B12 pochodzących z przewodu pokarmowego możemy zaliczyć:

• stopniową utratę masy ciała,
• brak apetytu,
• zaparcia lub biegunki,
• uczucie pieczenia języka,
• powiększenie i zaczerwienienie języka,
• utratę smaku,
• nudności.

Objawy pochodzące z układu pokarmowego mogą być spowodowane zmianami w komórkach błony śluzowej przewodu pokarmowego (jamy ustnej,  żołądka oraz jelit).

Niedobór witaminy B12 – objawy skórne

Do objawów skórnych niedoboru kobalaminy w organizmie możemy zaliczyć: zażółcenie skóry (bladożółty, cytrynowy odcień skóry) oraz – u niektórych chorych – nabyte bielactwo.

Niedobór witaminy B12 – dieta

Produktami szczególnie bogatymi w witaminę B12 są te, pochodzenia zwierzęcego. Produkty pochodzenia roślinnego nie posiadają w swoim składzie witaminy B12. Do produktów szczególnie bogatych w witaminę B12 zaliczmy:

• mięso oraz przetwory mięsne (wieprzowina, wołowina, wątroby oraz nerki wieprzowe, wołowe, cielęce i drobiowe, mięso indycze, mięso kurczaka,  baleron, szynka, mięso królika),
• ryby ( w szczególności: szczupak, a także łosoś, pstrąg i makrela),
• mleko oraz przetwory mleczne (sery twarogowe, jogurty, kefiry, śmietana),
• sery  (np. edamski, gouda, brie),
• jaja,
• drożdże spożywcze.

Niedobór witaminy B12 – leczenie

Leczenie opiera się na trzech kierunkach. Pierwszym z nich jest leczenie choroby podstawowej (np. choroby pasożytnicze,  choroba Leśniowskiego–Crohna, nieracjonalne  stosowanie przez dłuższy czas leków, które hamują wydzielanie kwasu solnego w żołądku – antagonistów receptora H2, zmiany anatomiczne, np. przewężenia jelit). 

Drugim kierunkiem leczenia  niedoboru witaminy B12 jest jej  suplementacja. Zapotrzebowanie dobowe na witaminę B12 u dorosłych wynosi od 10 do 15 mikrogramów.  Podczas leczenia stosuje się podanie doustne preparatów witaminowych lub drogę parenteralną, czyli zastrzyki – podanie domięśniowe lub podskórne. Przyczyny niedoboru witaminy B12 to najczęściej problemy z wchłanianiem tej witaminy w przewodzie pokarmowym, dlatego też preparatów doustnych nie wykorzystuje się często. Tabletki są wykorzystywane w celu uzupełniania niedoborów, które mogą wynikać np. z niezbilansowanej diety. Przy podaniu domięśniowym lub podskórnym stosuję się dawkę 1 mg, podawaną codziennie przez okres od 7 do 14 dni. Schemat leczenia może oczywiście się różnić, w zależności od ciężkości objawów lub wyników badań laboratoryjnych. Odpowiedź na leczenie występuje zazwyczaj dość szybko.

Trzecim kierunkiem leczenia, który może pomóc w niedoborach witaminy B12 jest zmiana nawyków żywieniowych, szczególnie w przypadku kiedy właśnie one są podstawą niedoboru witaminy.

Rozpoznanie awitaminozy opiera się na objawach klinicznych niedoboru oraz wykorzystuje następujące badania: 

• morfologię krwi obwodowej,
• badania biochemiczne: stężenie witaminy B12,
• badania immunologiczne,
• gastroskopię.