Półpasiec oczny – objawy, diagnostyka i leczenie

Półpasiec oczny stanowi jedną z najgroźniejszych postaci reaktywacji wirusa varicella zoster, polegającą na zajęciu struktur gałki ocznej i okolicznych tkanek. Choroba ta nie tylko wywołuje uciążliwe dolegliwości bólowe i charakterystyczne zmiany skórne w okolicy oka, lecz także niesie wysokie ryzyko poważnych powikłań, które mogą prowadzić do trwałego pogorszenia lub nawet utraty wzroku. Szybkie rozpoznanie oraz właściwie dobrana terapia są kluczowe dla uniknięcia długofalowych konsekwencji zdrowotnych.

1. Czym jest półpasiec oczny?
2. Objawy półpaśca ocznego
3. Półpasiec oczny – diagnostyka
4. Jak wygląda leczenie półpaśca ocznego?
5. Czy szczepienie przeciw półpaścowi chroni przed półpaścem ocznym?
6. Półpasiec oczny – najczęściej zadawane pytania

Z tego artykułu:

• dowiesz się czym jest półpasiec oczny,
• poznasz objawy półpaśca ocznego,
• poznasz schemat leczenia półpaśca ocznego.

Dzięki temu artykułowi zrozumiesz, że półpasiec oczny stanowi poważny problem zdrowotny ze względu na często gwałtowny przebieg, ryzyko szybkiego zajęcia struktur oka oraz wysokie prawdopodobieństwo rozwoju powikłań, Zrozumiesz też, że leczenie półpaśca ocznego wymaga niezwłocznej konsultacji lekarskiej i szybkiego podjęcie leczenia, ścisłej współpracy z lekarzem i regularnych kontroli okulistycznych celem monitorowania stanu zdrowia i minimalizowania ryzyka powikłań.

Czym jest półpasiec oczny?

Półpasiec oczny powstaje na skutek reaktywacji latentnego wirusa ospy wietrznej-półpaśca, który pozostaje w zwojach nerwowych po przebyciu pierwotnego zakażenia, czyli ospy wietrznej. Uaktywnienie patogenu zachodzi najczęściej w chwili osłabienia odporności, przewlekłego stresu lub w podeszłym wieku. W wyniku tego procesu dochodzi do zapalenia nerwu ocznego oraz przylegających do niego tkanek. Wirus szerzy się wzdłuż gałęzi nerwu trójdzielnego, przede wszystkim jego pierwszej gałęzi – nerwu ocznego, co prowadzi do wystąpienia typowych objawów w obrębie oka i okolicznych struktur.

Objawy półpaśca ocznego

Objawy prodromalne (zwiastujące)

Te symptomy pojawiają się na 1 do 7 dni przed wystąpieniem widocznej wysypki. Pacjent może odczuwać:

• silny, jednostronny ból: zazwyczaj opisywany jako głęboki, piekący, kłujący lub pulsujący. Ból koncentruje się ściśle po jednej stronie twarzy, w obszarze unerwianym przez nerw oczny: czoło, górna powieka, skóra głowy, a czasem bok i czubek nosa. Ból może być stały lub napadowy. Czasami bywa mylony z migreną, zapaleniem zatok lub problemem stomatologicznym.
• zaburzenia czucia skóry (parastezje):
  • mrowienie i drętwienie: uczucie "chodzenia mrówek" w tej samej okolicy.
  • świąd: intensywne swędzenie skóry czoła i powieki.
  • przeczulica (allodynia): bardzo charakterystyczny objaw, polegający na odczuwaniu bólu w odpowiedzi na bodźce, które normalnie nie są bolesne (np. dotyk ubrania, muśnięcie wiatru, czesanie włosów).
• objawy ogólnoustrojowe: mogą wystąpić, choć nie zawsze, i obejmują zmęczenie, stan podgorączkowy lub gorączkę oraz ogólne rozbicie.

Objawy skórne (ostra wysypka)

Po kilku dniach od pierwszych objawów bólowych, w tym samym miejscu, pojawia się charakterystyczna wysypka:

• początek: na skórze pojawiają się czerwone, bolesne plamy (rumień),
• ewolucja: plamy szybko zmieniają się w małe, zebrane w grupy pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym (wyglądają jak małe kropelki rosy),
• lokalizacja: wysypka ściśle ogranicza się do jednej połowy twarzy, nie przekraczając linii środkowej czoła i nosa,
• objaw Hutchinsona: to kluczowy znak ostrzegawczy. Pojawienie się pęcherzyków na czubku lub boku nosa silnie sugeruje (w ok. 80% przypadków), że wirus zaatakował również gałkę oczną.
• gojenie:
  • po kilku dniach pęcherzyki mętnieją (mogą wypełnić się ropą – krosty), pękają, tworząc nadżerki (płytkie owrzodzenia),
  • nadżerki następnie pokrywają się strupami, które odpadają po około 2-4 tygodniach,
  • wysypce często towarzyszy znaczny obrzęk (opuchlizna), zwłaszcza w okolicy powiek, który może być tak silny, że uniemożliwia otwarcie oka.

Objawy oczne (zajęcie gałki ocznej)

To najpoważniejszy aspekt półpaśca ocznego, który może wystąpić równocześnie z wysypką lub kilka dni po niej. Wymaga natychmiastowej konsultacji okulistycznej.

• objawy powierzchowne:
  • zapalenie spojówek: oko staje się mocno przekrwione ("czerwone oko"),
  • obrzęk powiek: jak wspomniano wyżej, powieki są spuchnięte i bolesne,
  • silne łzawienie: nadmierna produkcja łez,
  • uczucie ciała obcego: pacjent ma wrażenie, że coś wpadło mu do oka.
• objawy głębszego zajęcia oka (bardzo poważne):
  • zapalenie rogówki (Keratitis):  to bardzo częste powikłanie.
    • objawy: pogorszenie ostrości wzroku (widzenie jak przez mgłę), światłowstręt (fotofobia) (silna nadwrażliwość na światło, ból przy patrzeniu na źródło światła), silny ból oka,
    • skutki: może prowadzić do owrzodzeń, a w skrajnych przypadkach do bliznowacenia rogówki i trwałej utraty przezierności.
  • zapalenie błony naczyniowej (Uveitis): obejmuje zapalenie tęczówki i ciałka rzęskowego.
    • objawy: tępy, głęboki ból wewnątrz oka, nasilający się światłowstręt, dalsze pogorszenie widzenia,
    • skutki: może prowadzić do zrostów wewnątrz oka, jaskry wtórnej (wysokiego ciśnienia w oku) lub zaćmy.
  • inne rzadsze, ale groźne stany: zapalenie nerwu wzrokowego, zapalenie siatkówki, a nawet porażenie mięśni poruszających gałką oczną (powodujące podwójne widzenie).

Faza 4: Powikłania (po ustąpieniu fazy ostrej)

• neuralgia popółpaścowa (PHN): najczęstsze powikłanie. Jest to przewlekły ból, który utrzymuje się przez miesiące lub nawet lata po zniknięciu wysypki. Ból ten jest często trudny do leczenia i może znacząco obniżyć jakość życia.
• trwałe uszkodzenie wzroku: blizny na rogówce, jaskra, zaćma lub uszkodzenie siatkówki mogą prowadzić do nieodwracalnego pogorszenia widzenia, a w rzadkich przypadkach nawet do ślepoty.
• blizny skórne: po głębokich zmianach skórnych mogą pozostać trwałe blizny lub przebarwienia.

Półpasiec oczny – diagnostyka

Proces diagnostyczny polega przede wszystkim na wnikliwej ocenie zmian skórnych oraz objawów ocznych. Wywiad lekarski ukierunkowany jest na ustalenie charakterystycznych dolegliwości, przebiegu zmian oraz czynników ryzyka reaktywacji wirusa. W przypadku wątpliwości diagnostycznych, lekarz może zlecić wykonanie badania laboratoryjnego wykrywającego obecność DNA wirusa varicella zoster w materiale pobranym z pęcherzyków lub wykonanie testu immunofluorescencyjnego. Istotnym elementem diagnostyki jest także badanie okulistyczne, które pozwala ocenić stopień zajęcia struktur gałki ocznej i w razie potrzeby zaplanować właściwą terapię. Regularna kontrola okulistyczna jest niezwykle ważna, aby wcześnie wykryć ewentualne powikłania.

Jak wygląda leczenie półpaśca ocznego?

Leczenie półpaśca ocznego opiera się przede wszystkim na szybkim podaniu leków przeciwwirusowych, takich jak acyklowir, walacyklowir bądź famcyklowir. Terapia powinna zostać wprowadzona najpóźniej w ciągu 72 godzin od wystąpienia pierwszych objawów, przez co istotnie redukuje ryzyko rozwoju powikłań i skraca czas trwania choroby. Należy jednak pamiętać, że przy zajęciu oka lub przy silnych objawach okulistycznych leczenie antywirusowe należy włączyć niezależnie od tego, czy minęły 72 godziny. Oprócz farmakoterapii przeciwwirusowej stosuje się leki przeciwbólowe oraz miejscowe preparaty łagodzące objawy skórne. W przypadku zajęcia wewnętrznych struktur oka może być konieczne włączenie przeciwzapalnych kropli do oczu lub glikokortykosteroidów pod ścisłą kontrolą okulisty.

Czy szczepienie przeciw półpaścowi chroni przed półpaścem ocznym?

Aktualnie dostępne szczepionki przeciw półpaścowi wyraźnie zmniejszają ryzyko reaktywacji wirusa oraz obniżają częstość występowania ciężkich postaci choroby, w tym półpaśca ocznego. Szczepienie zalecane jest szczególnie osobom starszym oraz tym, u których występują czynniki ryzyka immunosupresji lub ciężkiego przebiegu infekcji. Dzięki szczepieniu można nie tylko ograniczyć prawdopodobieństwo zachorowania, ale także zminimalizować ryzyko trwałych powikłań okulistycznych.

Półpasiec oczny – najczęściej zadawane pytania

Jak można zarazić się półpaścem ocznym?

Półpasiec oczny nie jest chorobą, którą można zarazić się bezpośrednio od drugiej osoby w postaci półpaśca. Przebiega on w konsekwencji reaktywacji wirusa, który pozostawał uśpiony w organizmie po pierwotnym kontakcie z ospą wietrzną. Jednak osoby chore na półpasiec są w stanie przenieść wirusa na osoby, które wcześniej nie chorowały na ospę wietrzną, powodując u nich pierwotne zakażenie w postaci tej właśnie choroby. Zakażenie drogą kropelkową lub przez kontakt z treścią pęcherzyków jest możliwe wyłącznie w przypadku osób nieuodpornionych.

Jak długo trwa leczenie półpaśca ocznego?

Czas terapii półpaśca ocznego waha się zazwyczaj od kilku do kilkunastu dni. W większości przypadków leczenie przeciwwirusowe prowadzi się przez okres około 7 do 10 dni. Natomiast w sytuacji powikłań lub zajęcia głębszych struktur oka konieczne może być wydłużenie terapii pod ścisłym nadzorem okulistycznym. Powrót do pełnego zdrowia może jednak potrwać dłużej, zwłaszcza w przypadku rozległych zmian lub powikłań nerwowych.

Jakie powikłania mogą wystąpić po półpaścu ocznym?

Półpasiec oczny może prowadzić do poważnych powikłań, zarówno o charakterze okulistycznym, jak i ogólnym. Do najczęściej wymienianych następstw należą neuralgia popółpaścowa, prowadząca do przewlekłego, trudnego do uśmierzenia bólu, a także uszkodzenie rogówki, zapalenie twardówki, jaskra wtórna czy trwałe zaburzenia widzenia. U niektórych pacjentów mogą wystąpić także wtórne infekcje bakteryjne oraz trudności z pełnym gojeniem zmian skórnych. Zachowanie czujności i szybka interwencja medyczna pozwala zminimalizować ryzyko rozwoju nieodwracalnych następstw.