Wysypka na ciele - wysypka alergiczna, wysypka jako objaw choroby

Każdego roku wysypka jest przyczyną pukania do drzwi dermatologów setek pacjentów. Problem w tym, że nie każda wysypka objawia się w sposób charakterystyczny na skórze danej osoby i bez złożenia w całość wszystkich towarzyszących wysypce objawów trudno określić jej przyczynę. Alergia to tylko jedna z możliwości.

Często wysypkę kojarzymy z alergią. Tymczasem odpowiedź na pytanie, czy to alergia, czy coś innego, jest bardzo złożona. Czasami bowiem odczuwamy swędzenie, ale wysypka wcale nie musi się pojawić na skórze. Innym razem wysypka może być objawem choroby zakaźnej lub mieć przyczynę nieinfekcyjną. 

Wysypka jako objaw choroby

Wysypka na ciele może pojawić się w wyniku przebiegu różnych chorób, zarówno tych pochodzenia bakteryjnego, jak i wirusowego. Niektóre z tych chorób są typowe dla wieku dziecięcego, np. ospa wietrzna, różyczka, tzw. trzydniówka. Z powodu rosnącej popularności ruchów antyszczepionkowych coraz więcej rodziców podejmuje decyzję o nieszczepieniu swoich dzieci, dlatego coraz częściej choroby zakaźne znów sprowadzają do szpitali zarówno dzieci, jak i ich rodziców, w tym także osoby wcześniej zaszczepione. Dlatego też ważne jest, żeby pamiętać, iż szczepienie nie gwarantuje braku choroby, ale z pewnością zapewnia jej łagodniejszy przebieg.

Wysypka a choroby wirusowe

Wysypka na skórze może być symptomem chorób wirusowych, takich jak: różyczka, rumień zakaźny lub nagły, odra, opryszczka. W przypadku tych chorób nie stosuje się leczenia przyczynowego, lecz objawowe. 

Różyczka: Wysypka typowa dla tej choroby ma postać wykwitów plamisto-grudkowych, które najpierw pojawiają się na twarzy, następnie na tułowiu i kończynach. Wysypce towarzyszy powiększenie węzłów chłonnych. Objawy poprzedzające wysypkę to: gorsze samopoczucie, gorączka i nieżyt górnych dróg oddechowych. 

Trzydniówka (rumień nagły): Wysypka pojawia się po kilku dniach gorączki i ma postać drobnych wykwitów plamisto-grudkowych. Towarzyszą jej objawy nieżytowe górnych dróg oddechowych oraz powiększenie węzłów chłonnych. Choroba wywołana jest wirusem HHV-6.

Rumień zakaźny: Twarz osoby chorej ma wygląd „twarzy spoliczkowanej”, czerwony rumień pojawia się na policzkach i jest bardzo wyraźny. Następnie wysypka pojawia się na ciele, szczególnie na kończynach, i ma kształt girlandowaty. Wysypka zaostrza się podczas gorączki. 

Odra: Wysypka ma bardzo charakterystyczny wygląd: ciemnoczerwone plamki i grudki. Na początku występuje na głowie, następnie pojawia się na tułowiu i kończynach. Charakterystycznym objawem poprzedzającym wysypkę są tzw. plamki Koplika (szarobiałe grudki na błonie śluzowej policzków). 

Opryszczka: Wysypka ma postać charakterystycznych pęcherzyków. Najbardziej typowa to opryszczka wargowa. Możemy jednak spotkać się z opryszczką narządów płciowych oraz opryszczkowym zapaleniem jamy ustnej czy tzw. zespołem Kaposiego (zwłaszcza u dzieci z AZS – atopowym zapaleniem skóry).

Półpasiec: Wysypka typowa dla półpaśca układa się w charakterystyczne linie pęcherzyków. Pojawienie się wysypki poprzedzają nerwobóle lub przeczulica. Choroba wywołana jest przez wirusa VZV.

Ospa wietrzna: Typowa wysypka ma charakter polimorficzny, tzn przybiera różne postaci: plamek, grudek, krostek i pęcherzyków. Pojawia się rzutami (w kolejności: głowa, tułów, kończyny) i w tym samym czasie na ciele można zaobserwować wykwity w różnych stadiach. Podobnie jak półpasiec ospa wietrzna wywołana jest przez wirusa VZV.

Należy wspomnieć także o wysypkach enterowirusowych, do których zalicza się wirusy Coxackie i echowirusy. Najbardziej znane to choroby dłoni, stóp i jamy ustnej. Wysypka złożona jest z pęcherzyków na rumieniowych plamach, które po czasie pękają i powodują bolesne owrzodzenia. 

Wysypka a choroby bakteryjne

Liszajec zakaźny: Wysypka złożona jest z pęcherzyków, które mają tendencję do sączenia i pękania, w wyniku czego powstają strupy w kolorze miodowym. Chorobę leczy się antybiotykami, a pomocne mogą się także okazać ciepłe okłady. 

Szkarlatyna: W tym przypadku wysypka jest drobna, plamista (zlewanie się w rumieniowe plamy), różowa, szorstka. Charakterystyczne dla szkarlatyny są: trójkąt Fiłatowa (trójkąt na twarzy pomiędzy fałdami nosowymi a brodą wolny od wysypki) oraz linie Pastii (wybroczyny układające się linijnie w obrębie fałdów skórnych). 

Zakażenie meningokokowe: To agresywna infekcja z bardzo nagłym początkiem i wysoką gorączką. W jej przebiegu może występować wiele rodzajów wysypek: plamkowa, pęcherzowa, w postaci ognisk krwotocznych. 

Wysypka alergiczna

Charakterystyczna wysypka alergiczna to tzw. pokrzywka. Na skórze pojawiają się bowiem bąble przypominające oparzenie pokrzywą. Zwykle wysypce tej towarzyszy także silny świąd. Wysypka alergiczna to termin stosowany w przypadku wysypki lub podrażnienia skóry, która pojawia się, gdy alergeny, czyli substancje, na które układ odpornościowy reaguje w sposób nieprawidłowy, dotykają skóry. Alergenów powodujących wysypki jest bardzo dużo. Należą do nich m.in. substancje zapachowe (obecne w kosmetykach oraz domowych środkach czystości), nikiel (używany w produkcji biżuterii), lateks (np. rękawiczki do prac domowych), fenylenodiamina (PPD, np. w farbach do włosów czy barwnikach do tatuaży), niektóre rośliny (np. trujący bluszcz), żywica formaldehydowa (składnik dodawany do tkanin, dzięki któremu są wodoodporne, mniej podatne na zagniecenia i kurczenie się), konserwanty stosowane w kosmetykach (formaldehyd, parabeny i timerosal), neomycyna (występująca np. w kremach i maściach przydatnych w leczeniu ran). Wysypka może być także wywołana różnorodnymi alergiami pokarmowymi i nietolerancją na dane produkty spożywcze. 

Wysypka a reakcja fotoalergiczna

Niektóre substancje chemiczne, które same są nieszkodliwe, przekształcają się w alergeny, gdy są wystawione na promieniowanie ultrafioletowe. Ten rodzaj reakcji alergicznej nazywany jest reakcją fotoalergiczną. Także filtry chroniące przed szkodliwym wpływem słońca mogą u niektórych osób wywoływać bezpośrednie reakcje alergiczne, u innych zaś dopiero wtedy, gdy krem z filtrem zostaje wystawiony na słońce – np. w czasie opalania. Typowe składniki przeciwsłoneczne, które mogą powodować reakcje alergiczne, obejmują PABA (kwas para-aminobenzoesowy), benzofenony, oksybenzon, salicylany i cykloheksanol.

Wysypki brak, a wszystko swędzi! 

Zdarzają się przypadki, kiedy wysypka nie występuje, aczkolwiek występuje świąd. Lista możliwych przyczyn jest długa i obejmuje także niealergiczne źródła. W artykule Swędzenie bez wysypki opublikowanym w czasopiśmie „The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice” (Itching Without a Rash, marzec/kwiecień 2015) Gerald Lee i Cem Akin opisują leczenie pacjentów odczuwających świąd, gdy wysypka na ich skórze nie wystąpiła:

„Swędzenie bez wysypki może być spowodowane stanami układowymi, neurologicznymi lub psychiatrycznymi. Przykłady stanów ogólnoustrojowych obejmują chorobę nerek, chorobę wątroby, nadczynność tarczycy, chłoniaka, czerwienicę prawdziwą i zakażenie HIV. Swędzenie może być także efektem ubocznym zażywania narkotyków. Uszkodzenie nerwu przez półpaśca lub chorobę kręgosłupa może powodować miejscowe swędzenie w dotkniętym obszarze. Wreszcie, zaburzenia psychiczne, np. obsesyjno-kompulsyjne, również mogą powodować swędzenie. W takich przypadkach może się pojawić wysypka wtórna”.