Półpasiec – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania

Półpasiec to choroba wirusowa spowodowana przez zakażenie patogenem Varicella-zoster (VZV) należącym do rodziny Herpesviridae, w której znajduje się również m.in. wirus opryszczki pospolitej. Varicella zoster virus pozostaje w organizmie w postaci utajonej po przebyciu ospy wietrznej, w sprzyjających okolicznościach, takich jak znaczny spadek odporności, może się uaktywnić, wywołując półpaśca. Jakie objawy wówczas występują? Jak leczy się półpaśca?

Półpasiec – charakterystyka. Czy półpasiec jest zaraźliwy? 

Półpasiec jest chorobą wywoływaną przez wirusa Varicella-zoster (Varicella zoster virus, VZV). Znajduje się on w wydzielinie pęcherzyków występujących na skórze w przebiegu choroby i to właśnie ta wydzielina jest zakaźna. Osoba zdrowa, która do tej pory nie przechorowała ospy, po kontakcie z wydzieliną pęcherzyków chorego może zachorować na ospę wietrzną.  

VZV jest bardzo wrażliwy na działanie czynników zewnętrznych i pozostaje krótko na przedmiotach, ubraniach, łatwo ulegając zniszczeniu pod wpływem temperatury i wysychania. 

Półpasiec – przyczyny

Półpasiec a ospa 

Półpasiec jest wywoływany przez tego samego wirusa, co ospa wietrzna. Varicella-zoster virus w zakażeniu pierwotnym objawia się jako ospa wietrzna z rozsianą polimorficzną wysypką ze świądem, zajmującą także błony śluzowe i skórę owłosioną głowy. Wirus pozostaje do końca życia w organizmie człowieka w formie utajonej, zajmując komórki zwojowe korzeni grzbietowych rdzenia kręgowego oraz zwoje nerwów czaszkowych. W chwili spadku odporności (dotyczy to zwłaszcza osób starszych, zakażonych HIV, na leczeniu immunosupresyjnym) wirus reaktywuje się i występuje jako półpasiec. 

Półpasiec – objawy. Jak wygląda półpasiec? 

Zwykle 3-4 dni przed wysypką u chorego występują objawy zwiastunowe w postaci bólu zlokalizowanego zazwyczaj w obrębie 1-3 dermatomów (obszarów skóry unerwionych przez jeden nerw rdzeniowy) o różnym charakterze (ból kłujący, piekący, pulsujący). Mogą pojawić się też: przeczulica, czyli wywoływanie bólu poprzez dotyk (bodziec, który w normalnym stanie nie powinien wywołać dolegliwości) oraz parestezje (mrowienie, drętwienie). Może także wystąpić ból głowy, złe samopoczucie, gorączka. Półpasiec u dzieci rzadko objawia się nasilonym bólem.  

Zmiany ulegają zagojeniu w przeciągu 2 tygodni. Czasami półpasiec zajmuje okolicę unerwienia nerwu trójdzielnego – powieki, czoło, spojówki i rogówkę oka lub okolicę unerwienia nerwu twarzowego (zespół Hunta Ramsaya – niedowład mięśni twarzy, wykwity w obrębie ucha, mogą też wystąpić zaburzenia smakowe, nieprawidłowe wydzielanie łez i śliny). Jeszcze po ustąpieniu pęcherzyków (po około 7-10 dniach) może się utrzymywać nerwoból zajętej okolicy.  

Półpasiec – leczenie 

W przypadku bólu pojawiającego się w przebiegu półpaśca stosuje się zazwyczaj ibuprofen lub paracetamol, w przypadku dorosłych ewentualnie np. tramadol, a przy bardzo nasilonym bólu – silny lek opioidowy (fentanyl, buprenorfina). Ważna jest odpowiednia higiena zmian – należy myć się codzienne, osuszać zmiany unikając tarcia skóry. Można też odkażać miejsca nadżerek oktenidyną lub kąpielami w nadmanganianie potasu, unikając stosowania fioletu goryczki (fioletowe zabarwienie może maskować rozwijanie się stanu zapalnego i zakażenia wokół zmian chorobowych). Z tego samego powodu przeciwwskazane jest smarowanie zmian papkami/kremami z cynkiem (stosowane kiedyś ze względu na swoje właściwości wysuszające), ponieważ sprzyjają nadkażeniom bakteryjnym, tworząc istną skorupę nad pękniętym pęcherzykiem.  

Acyklovir miejscowo w postaci maści stosuje się w przypadku zajęcia oka, nie jest zalecane stosowanie go jako profilaktyki. W trakcie terapii należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu (ze względu na potencjalne działanie nefrotoksyczne leku). 

Profilaktyką ospy wietrznej i półpaśca jest szczepienie przeciwko VZV dwoma dawkami. Szczepionka zalecana jest u dzieci od 9 miesiąca życia (zazwyczaj podaje się ją łącznie z 1 dawką MMR), u pacjentów z grup ryzyka, u osób starszych. Można ją także stosować u osób nieszczepionych w ramach profilaktyki poekspozycyjnej do 5 dób u (optymalnie do 72 godzin) od kontaktu z chorym na ospę lub półpasiec.  

Inaczej sytuacja wygląda u osób z przeciwwskazaniami do szczepienia szczepionką żywą (w tym kobiety ciężarnej, która dotąd nie chorowała na ospę) – po takim kontakcie można podać przeciwciała przeciwko VZV (do 96h) i jest to tzw. profilaktyka bierna.   

Półpasiec – powikłania 

Najczęstszym powikłaniem półpaśca jest nerwoból, utrzymujący się nawet do kilku miesięcy czy lat. Ryzyko wystąpienia bólu postherpetycznego rośnie z wiekiem chorego. Inne powikłania mogą dotyczyć nadkażeń bakteryjnych i jeśli dotyczą oka, to mogą wiązać się z uszkodzeniem wzroku. Półpasiec może doprowadzić do zapalenia opon mózgowych, udaru mózgu, porażenia nerwów obwodowych.