Niedoczynność tarczycy – przyczyny, objawy, badania, leczenie hipotyreozy

Niedoczynność tarczycy – charakterystyka schorzenia

Niedoczynność tarczycy to zespół objawów wynikających z niedoboru hormonów tarczycy (tyroksyny i trijodotyroniny). Choroba ta dotyczy najczęściej kobiet. Ze względu na etiologię wyróżnia się trzy postacie niedoczynności hormonalnej tarczycy: 

• postać pierwotna (wynikająca z uszkodzenia/braku tkanki gruczołowej tarczycy), 
• postać wtórna (na skutek braku wydzielania TSH z przysadki, który pobudza tarczycę do wydzielania hormonów), 
• postać trzeciorzędowa (spowodowana brakiem TRH – hormonu podwzgórza regulującego pracę przysadki i pośrednio także tarczycy).

Niedoczynność tarczycy – przyczyny

Istnieje kilka przyczyn niedoczynności tarczycy, są to m.in.: choroba Hashimoto, zapalenia tarczycy o różnej etiologii, przedawkowanie leków przeciwtarczycowych 

Choroba Hashimoto

Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest autoimmunologiczne, przewlekłe zapalenie tarczycy, zwane chorobą Hashimoto. Choroba Hashimoto wynika z zaburzonego działania układu immunologicznego i produkcji przeciwciał przeciwko enzymowi tarczycy – tyreoperoksydazie (anty-TPO) oraz przeciwko białku tarczycy tyreoglobulinie (anty-Tg) – przeciwciała te pobudzają limfocyty do niszczenia komórek tarczycy.

Przebieg choroby jest długotrwały, rzadko w chorobie Hashimoto pojawiają się ból czy tkliwość gruczołu, ale jeśli przebieg wyjątkowo jest zaostrzony, to przejściowo mogą się paradoksalnie ujawnić objawy nadczynności tarczycy, wynikające z uwolnienia dużej ilości hormonów z niszczonych komórek (tzw. hashitoxicosis). 

Zapalenia tarczycy

Istnieje kilka różnych podziałów zapaleń tarczycy: ze względu na przebieg kliniczny, obraz histologiczny, a także stan czynnościowy tarczycy. Ostry stan zapalny tarczycy występuje najczęściej w przebiegu zakażenia bakteryjnego, po napromienianiu gruczołu, na skutek działania leków (sole litu, amiodaron, pochodne difenylohydantoiny), przy urazach, traumatyzacji tkanek, np. po zbyt silnym badaniu palpacyjnym. Zapalenia podostre gruczołu tarczowego spowodowane są ziarniniakowym zapaleniem tarczycy, najprawdopodobniej o etiologii wirusowej (świnka, grypa, odra, mononukleoza, wirusy Coxackie itp.), z towarzyszącym bólem, obrzękiem gruczołu i gorączką. Ustępuje on samoistne, częściej dotyczy kobiet.

Innym przykładem podostrego zapalenia tarczycy jest poporodowe zapalenie tarczycy, występuje u ok. 5% kobiet. Pojawia się zazwyczaj w przeciągu roku od porodu, zwykle ma samoograniczający się przebieg. W grupie ryzyka znajdują się kobiety z cukrzycą typu 1, z obecnymi przed ciążą przeciwciałami anty-TPO, po przebytym poronieniu, depresją poporodową i dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku chorób autoimmunologicznych tarczycy. 

Inne przyczyny niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy może mieć tło jatrogenne na skutek wycięcia części lub całej tarczycy, przedawkowania leków przeciwtarczycowych, a także stosowania leków blokujących syntezę, uwalnianie, transport we krwi hormonów T3 i T4 (związki litu, nitroprysydek sodu, fenytoina, interferon alfa, nadchloran potasu, estrogeny, GKS, beta-adrenolityki, amiodaron). Do niedoczynności mogą prowadzić także niedoczynność przysadki oraz podwzgórza (guzy, zapalenie, uraz, martwica na skutek niedokrwienia – zespół Sheehana, inaczej poporodowa martwica przysadki), niedobór jodu, lecz również nadmiar jodu – jod utleniony do jodków unieczynnia enzym tarczycy (TPO). 

Niedoczynność tarczycy u noworodków i niemowląt może być spowodowana przez częściowy lub całkowity brak rozwoju gruczołu, wrodzoną niedoczynność tarczycy wywołaną zaburzeniami genetycznymi (defekty tyreoperoksydazy, tyreoglobuliny, dejodynazy itp.), niedoczynnością tarczycy u matki, nieleczoną w trakcie ciąży. Wśród rzadkich przyczyn można także wyszczególnić oporność receptorów tarczycy na TSH oraz oporność tkanek obwodowych na działanie tyroksyny i trijodotyroniny. 

Niedoczynność tarczycy – objawy

Osoby z niedoczynnością tarczycy cechują się spowolnieniem metabolizmu organizmu, co obrazuje się:

• nadmierną sennością, 
• przyrostem masy ciała, 
• gorszą koncentracją i zaburzeniami pamięci, 
• depresją, 
• łatwym marznięciem, ciągłym uczuciem zimna, 
• zaparciami. 

Niedobór T4 i T3 powoduje także zmiany skórne – cera staje się zimna, blada, przesuszona, łuszcząca się na łokciach i kolanach, towarzyszy temu nadmierne wypadanie włosów (m.in. brwi), z towarzyszącym tzw. obrzękiem śluzakowatym w obrębie twarzy, powiek i rąk – z powodu zmniejszonego wydalania wody. Na skutek pogrubienia strun głosowych i powiększenia języka głos staje się matowy, niski, ochrypły. Objawy niedoczynności gruczołu tarczowego ze strony układu sercowo-naczyniowego to: bradykardia, niskie ciśnienie tętnicze, czasami powiększenie sylwetki serca w badaniach obrazowych. 

Chorzy z niedoczynnością tarczyc łatwiej się męczą, mają mniejszą siłę mięśniową, mogą u nich występować mononeuropatie, pogorszenie słuchu, prestezje. W badaniach laboratoryjnych można stwierdzić anemię i dyslipidemie (wzrost LDL i TG), czasami hiponatremię. W zaawansowanej chorobie dochodzi do niewydolności serca, niewydolności oddechowej, wodobrzusza. W przypadku wrodzonej niedoczynności tarczycy bez wdrożonego leczenia może dochodzić do głębokiego upośledzenia umysłowego, głuchoty, zaburzeń układu nerwowego. U dzieci niedoczynność tarczycy może objawiać się zaburzeniami wzrastania.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy

Subkliniczna niedoczynność tarczycy cechuje się brakiem występowania klinicznych objawów niedoczynności tarczycy oraz poziomem hormonów tarczycy w granicy normy. Jedyną nieprawidłowością mówiącą o zaburzeniu funkcjonowania tarczycy jest podwyższony poziom TSH – przysadka poprzez nadmierne wydzielanie TSH próbuje kompensacyjnie pobudzić tarczycę do wydzielania. 

Niedoczynność tarczycy – diagnostyka

Podstawowym badaniem w diagnostyce niedoczynności tarczycy jest określenie poziomu TSH – stężenie hormonu tyreotropowego wzrasta w niedoczynności pierwotnej (także subklinicznej, bezobjawowej), a maleje w niedoczynności wtórnej i trzeciorzędowej. TSH przydatne jest również w przesiewowym teście noworodków w kierunku wrodzonej niedoczynności tarczycy. 

Inne badanie przydatne w badaniu różnicowym to: 

• poziom TRH (czyli tyreoliberyny, hormonu uwalniającego tyreotropinę), 
• przeciwciała anty-TPO (przeciwciała skierowane przeciwko antygenom tarczycy), 
• anty-Tg (przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie), 
• anty-TSHR (przeciwciała przeciwko receptorowi dla tyreotropiny), 
• badanie jodochwytności tarczycy, 
• USG tarczycy, 
• biopsja cienkoigłowa i badanie histopatologiczne.

Niedoczynność tarczycy – leczenie

Lewotyroksyna to syntetyczny analog tyroksyny. Przyjmuje się ją rano, na czczo, 30-60 minut przed posiłkiem raz dzienne, o stałej porze. Zapalenia tarczycy o etiologii bakteryjnej są wskazaniem do włączenia antybiotykoterapii, zapalenia o innej etiologii zazwyczaj są samoograniczające się i wymagają jedynie leczenia objawowego. 

Niedoczynność tarczycy – dieta

Nie istnieje jedna uniwersalna dieta w niedoczynności tarczycy, zapewniająca spadek masy ciała i ustąpienie innych objawów, jednak na pewno powinna ona być oparta na zasadach prawidłowego odżywiania. Zalecenia dietetyczne powinny być dobierane indywidualnie dla każdego pacjenta w zależności od jego wieku, płci, aktywności fizycznej, chorób współistniejących, zapotrzebowania energetycznego.

Bezzasadne jest także włączanie diety bezglutenowej czy bezmlecznej bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem. Chory z niedoczynnością tarczycy powinien natomiast uważać na pokarmy bogate w substancje wolotwórcze (goitrogeny), są to np.: soja, maniok, ciecierzyca, groch, kapusta, brukselka, orzeszki ziemne.