Depresja – jak ją rozpoznać i leczyć?

Statystyki depresji według WHO wskazują na to, że jest ona 4. najpoważniejszą chorobą na świecie, o wysokim wskaźniku śmiertelności. Światowa Organizacja Zdrowia przewiduje, że do 2030 roku depresja stanie się 1. najczęściej diagnozowaną jednostką chorobową na świecie. Co to jest depresja? Jakie objawy daje depresja? Czy depresja jest uleczalna?

Depresja – co to za choroba i jakie są jej przyczyny?

Depresja, epizod depresyjny czy zaburzenia depresyjne to zaburzenia psychiczne należące do grupy zaburzeń nastroju. WHO szacuje, że na depresję cierpi ok. 350 mln osób na świecie oraz aż 4 mln osób w Polsce. Zaburzenia depresyjne charakteryzują się m.in. spadkiem nastroju, niemożnością odczuwania przyjemności z rzeczy, które kiedyś sprawiały radość, utratą zainteresowań i brakiem motywacji do działania.

Ile trwa depresja? Według DSM-5 epizody depresyjne trwają średnio 6-9 miesięcy. Warto pamiętać o tym, że depresja jest chorobą o charakterze nawracającym, co oznacza, że epizody depresyjne mogą pojawiać się wiele razy w ciągu życia. Wobec tego nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, ile trwa depresja. Nieleczone zaburzenia depresyjne mogą bowiem trwać latami, nawet do końca życia.

W rozwoju depresji duże znaczenie odgrywają także zaburzenia hormonalne – niedoczynność i nadczynność tarczycy – czy też zaburzenia w zakresie hormonów płciowych. Badania wykazują także zależność między depresją a nadmiarem żelaza, mniejszym stężeniem witaminy D, homocysteiną (wysoki poziom homocysteiny może predysponować do rozwoju depresji) oraz lekami (np. środkami antykoncepcyjnymi).

Wśród przyczyn depresji wymienia się także czynniki psychologiczne. Na rozwój depresji bardziej narażone są:

• osoby doświadczające wysokiego poziomu lęku,
• osoby samotne,
• osoby o niskim statusie społecznym,
• osoby, które nie radzą sobie ze stresem,
• osoby, które nie mają wsparcia społecznego.

Odpowiadając na pytanie, skąd się bierze depresja, należy również zwrócić uwagę na czynniki środowiskowe, które zwiększają ryzyko rozwoju choroby:

• kryzysy życiowe (śmierć bliskiej osoby, rozwód, utrata pracy, ciężka choroba własna lub w rodzinie itp.),
• traumatyczne wydarzenia,
• przemoc seksualna,
• przemoc fizyczna,
• przemoc psychiczna,
• środowisko szkolne (w przypadku dzieci),
• problemy zawodowe,
• problemy społeczne,
• problemy rodzinne.

Objawy depresji (objawy osiowe i objawy dodatkowe)

Jak się objawia depresja? Według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) konieczne jest zaobserwowanie 2 z 3 objawów osiowych, które muszą utrzymywać się przez co najmniej 2 tygodnie, aby móc zdiagnozować epizod depresyjny. Są to:

• obniżenie nastroju,
• utrata zainteresowań (rzeczy, które kiedyś sprawiały przyjemność, przestają mieć znaczenie),
• utrata energii i wyczerpanie.

Oraz co najmniej 2 lub więcej objawów spośród objawów dodatkowych:

• osłabienie koncentracji i uwagi,
• niska samoocena i brak wiary w siebie,
• poczucie winy,
• niskie poczucie własnej wartości,
• myślenie pesymistyczne,
• zaburzenia snu,
• zaburzenia łaknienia (zmniejszony apetyt),
• myśli i próby samobójcze.

Kiedy zgłosić się do lekarza? Gdzie szukać pomocy?

Jeżeli objawy depresyjne wyraźnie wpływają na codzienne funkcjonowanie chorego, powodują cierpienie psychiczne i utrzymują się przez dłuższy czas, wówczas należy poszukać pomocy specjalisty. Sytuacją, kiedy należy bezwzględnie i jak najszybciej zgłosić się do lekarza psychiatry, są natomiast myśli i/lub próby samobójcze.

Rodzaje depresji

Istnieje kilka rodzajów depresji, które mogą rozwinąć się na skutek różnego rodzaju czynników oraz u osób w różnym wieku. W zależności od typu depresji jej objawy mogą się od siebie różnić, a tym samym będą one manifestować się w odmienny sposób.

• Depresja w ciąży i poporodowa

Bezpośrednią przyczyną depresji w trakcie ciąży oraz depresji poporodowej są zmiany hormonalne. Dodatkowo na depresję poporodową bardziej podatne są kobiety niemające wsparcia społecznego, kobiety samotne, zmagające się z trudną sytuacją finansową czy też mające obawy związane z narodzinami dziecka. Na rozwój depresji poporodowej bardziej narażone są także kobiety, u których w rodzinie występowało zaburzenie depresyjne.

• Depresja jednobiegunowa i CHAD

Depresja jednobiegunowa (depresja nawracająca) charakteryzuje się występowaniem jednego epizodu depresyjnego. Ze względu jednak na to, że ma ona charakter nawracający, jej objawy na przemian pojawiają się i ustępują.

Choroba afektywna dwubiegunowa (CHAD) z kolei charakteryzuje się występującymi po sobie naprzemiennie epizodami depresyjnymi oraz epizodami maniakalnymi lub hipomaniakalnymi. Wówczas chory doświadcza naprzemiennie stanów smutku i stanów euforii.

• Depresja atypowa

Depresja atypowa, jak sama nazwa wskazuje, charakteryzuje się odwróconymi cechami „typowej” depresji. W depresji atypowej obserwowany jest bowiem wzrost apetytu oraz nadmierna senność. Ponadto dla depresji atypowej charakterystyczna jest reaktywność nastroju, co oznacza, że humor osoby chorej poprawia się w odpowiedzi na dobre wieści. Co więcej, osoby zmagające się z depresją atypową funkcjonują gorzej wieczorami niż w ciągu dnia.

• Depresja endogenna i egzogenna

Depresja endogenna spowodowana jest niedoborem neuroprzekaźników, a mianowicie niskim poziomem dopaminy, serotoniny oraz noradrenaliny, co następnie objawia się zaburzeniami nastroju. Depresja egzogenna z kolei wywołana jest czynnikami z zewnątrz, np. śmiercią bliskiej osoby, problemami w pracy, rozwodem itp.

Kogo może dotyczyć depresja? Kto może na nią zachorować?

Depresja to choroba psychiczna, na którą może zachorować każdy niezależnie od wieku, płci oraz narodowości.

• Depresja u dzieci i młodzieży

Szacuje się, że depresja dotyczy ok. 2 proc. dzieci oraz 8 proc. nastolatków. Na większe ryzyko depresji narażone są dziewczynki, niemniej jednak depresja dotyka również chłopców w różnym wieku. Warto wiedzieć, że objawy depresji wśród dzieci i młodzieży mogą różnić się od tych obserwowanych u dorosłych. Mianowicie u dzieci oraz nastolatków chorujących na depresję bardzo często dominuje drażliwość. Ponadto wśród małych dzieci objawy depresji mogą manifestować się poprzez objawy somatyczne, np. bóle brzucha, nudności, wymioty, omdlenia czy moczenie nocne.

• Depresja u osób w podeszłym wieku

Depresja osób w podeszłym wieku, czyli depresja starcza, występuje u około 15 proc. pacjentów powyżej 65. roku życia. Szacuje się, że wśród pacjentów poradni ogólnych na depresję cierpi 25 proc., wśród pacjentów domów opieki zaś liczba ta wzrasta do 30 proc. Objawy depresji starczej mogą znacznie różnić się od tych obserwowanych w klasycznej depresji.

Osoby w podeszłym wieku rzadziej skarżą się na obniżenie nastroju. Wtedy możemy mieć do czynienia z tzw. depresją maskowaną. Objawy depresji wśród osób starszych to również m.in.:

• bóle somatyczne, takie jak dolegliwości ze strony układu pokarmowego,
• spadek masy ciała,
• zmęczenie,
• wycofywanie się z aktywności,
• izolowanie się od innych,
• fizyczne i psychiczne spowolnienie,
• zaburzenia snu,
• zaburzenia koncentracji i problemy z pamięcią,
• tendencja do hipochondrii.

Nieleczona depresja starcza przyczynia się do obniżenia jakości życia seniorów i jednocześnie może zwiększać ryzyko rozwoju innych chorób.

Leczenie depresji

Leczenie depresji jest procesem złożonym i musi być poprzedzone kompleksową diagnozą. To, jak należy leczyć depresję, zależne będzie od indywidualnego przypadku. W leczeniu depresji skuteczne efekty przynosi psychoterapia poznawczo-behawioralna, która skupia się na zmianie negatywnych przekonań. Podczas psychoterapii pacjenci m.in. uczą się zdobywać umiejętności, które pomogą im radzić sobie z objawami depresji.

W leczeniu depresji stosuje się również farmakologię, w szczególności przy ciężkiej depresji. Wówczas stosowane są leki aktywizujące, które poprawiają nastrój pacjentów oraz niwelują dokuczliwe objawy. Leczenie farmakologiczne nie przynosi jednak natychmiastowych rezultatów, ponieważ efekt terapeutyczny leków widoczny jest w okresie od 2 do 4 tygodni od rozpoczęcia kuracji.

Wsparcie osób z depresją – wskazówki dla bliskich

Nieleczona depresja sama nie przejdzie, a jej objawy będą się jedynie pogłębiać. Skutki nieleczonej depresji mogą stanowić bezpośrednie zagrożenie życia osoby chorej, dlatego jej objawy pod żadnym pozorem nie powinny być bagatelizowane. Osoby zmagające się z depresją potrzebują wsparcia bliskich osób, ale należy jednocześnie wiedzieć, że niektóre próby pomocy – zamiast pomóc – mogą poważnie zaszkodzić.

Zamiast tego warto regularnie sprawdzać, jak chory się czuje. Wówczas najlepiej spędzać z nim czas tak jak wcześniej. Chory na depresję nie potrzebuje bowiem litości, a wsparcia i zrozumienia. Jeżeli bliska osoba chce porozmawiać o tym, co czuje, warto ją do tego zachęcić i wysłuchać. Jeżeli osoba chora wyraźnie odmawia rozmowy o depresji, nie powinniśmy na nią naciskać. Musimy uszanować jej granice i nie robić nic wbrew jej woli.

Oczywiście jednocześnie nie musimy pozostawać bierni. Warto zachęcać chorego do prostych aktywności i zaproponować ich wspólne wykonanie. W niektórych sytuacjach możemy także pomóc choremu, ale trzeba pamiętać, by nie wyręczać go we wszystkim, a dać również przestrzeń na to, by spróbował samodzielnie wykonać proste, codzienne czynności. Inaczej natomiast będziemy postępować w przypadku depresji starczej, w szczególności wśród osób samotnych. Wówczas kluczową rolę odgrywa aktywizacja fizyczna, psychiczna oraz społeczna.