Choroba afektywna sezonowa (SAD) – dlaczego jesienią pogarsza się nastrój?

Jesienna chandra to często bagatelizowany problem, który uznawany jest za przejściowe pogorszenie nastroju. Jednak wszelkie tego typu objawy zasługują na dokładniejszą diagnozę, ponieważ mogą wskazywać na poważniejszą jednostkę chorobową – zaburzenia afektywne sezonowe (SAD).

Zaburzenia afektywne sezonowe (SAD) są rodzajem depresji, najczęściej występują jesienią oraz zimą i są związane z mniejszym niż w innych porach roku naturalnym nasłonecznieniem. Przyczyny SAD mogą mieć jednak także inne podłoże – dowiedz się, jakie.

Czym są zaburzenia afektywne sezonowe?

Choroba afektywna sezonowa (SAD, ang. seasonal affective disorder) to rodzaj zaburzeń nastroju (inaczej zaburzeń afektywnych), które są związane ze zmianami pór roku – rozpoczynają się zazwyczaj późną jesienią, a kończą wczesną wiosną. Bywają one nazywane depresją sezonową bądź depresją zimową. Negatywny wpływ tych okresów na nastrój człowieka został zaobserwowany już wieki temu, wiele osób odczuwa wówczas przygnębienie, ma mniej energii i chęci do życia. Kiedy zatem jest to zwykła chandra, a kiedy można mówić o chorobie bądź zaburzeniu?

SAD nie jest uważane za odrębne zaburzenie, jest rodzajem tzw. nieokreślonego epizodu depresyjnego. Po raz pierwszy zostało ono opisane przez psychiatrę oraz naukowca Normana E. Rosenthala w 1984 roku. Choroba afektywna sezonowa może być jedynym typem zaburzeń nastroju u danego pacjenta, lecz mogą jej towarzyszyć również inne ich rodzaje, np. okresy hipomaniakalne bądź maniakalne.

Przyczyny depresji sezonowej (zimowej)

Dokładna przyczyna SAD nie jest w pełni poznana, najczęściej wiąże się ją ze zmniejszoną ekspozycją na światło słoneczne, co uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie struktury mózgu zwanej podwzgórzem. To z kolei może wpływać na:

• zbyt wysoki poziom melatoniny w organizmie przyczyniający się do występowania nadmiernej senności, zaburzeń rytmu snu i czuwania, chronicznego zmęczenia,
• obniżenie poziomu serotoniny prowadzącego do pogorszenia nastroju, rozdrażnienia, napadów agresji, skłonności do objadania się.

Inną prawdopodobną przyczyną zaburzeń afektywnych sezonowych są skłonności genetyczne. Podobnie jak w przypadku „zwykłej” depresji, SAD może być dziedziczony. Schorzenie najczęściej występuje u osób pomiędzy 20. a 30. rokiem życia, szacuje się, że może się z nim zmagać 2–4% populacji ogólnej.

Choroba afektywna sezonowa (SAD) – objawy

Objawy zaburzeń afektywnych sezonowych to przede wszystkim:

•  obniżony nastrój, uporczywe uczucie smutku, rezygnacji,
• zmniejszona aktywność, nadmierna męczliwość,
• niechęć do interakcji społecznych,
• problemy z koncentracją,
• niezdolność do odczuwania przyjemności,
• spadek motywacji do jakiegokolwiek działania,
• lęk wolnopłynący, napady lęku,
• rozdrażnienie,
• niska samoocena,
• poczucie winy,
• zwiększenie apetytu i tym samym masy ciała lub wręcz przeciwnie – brak łaknienia i chudnięcie,
• obniżenie popędu seksualnego,
• wzmożona senność (często współistniejąca z zaburzeniami snu),
• w skrajnych przypadkach – myśli o śmierci, myśli i czyny samobójcze.

Choroba afektywna sezonowa (SAD) – leczenie

Diagnozę zaburzeń afektywnych sezonowych stawia psychiatra (głównym kryterium jest wystąpienie objawów przez 3 lata z rzędu). W przypadku wystąpienia niepokojących symptomów można jednak udać się najpierw do lekarza pierwszego kontaktu lub psychologa, którzy pokierują pacjenta dalej. Leczenie SAD obejmuje zazwyczaj zarówno terapię światłem (fototerapię), psychoterapię, jak i farmakoterapię.

Fototerapia, czyli leczenie światłem widzialnym, polega na regularnym naświetlaniu oczu specjalną lampą fluorescencyjną o mocy 200–300 W (uważa się, że 30-60 minutowa ekspozycja jest wystarczająca). Badania pokazały, że tego typu działanie pozwala zbliżyć się do fizjologicznej regulacji czynności organizmu. Fototerapia jest jednak niewskazana w przypadku niektórych chorób narządu wzroku (np. jaskry czy schorzeń siatkówki) oraz stosowania preparatów zwiększających wrażliwość na światło (m.in. pewnych antybiotyków). Przeważnie w leczeniu SAD stosuje się też leki przeciwdepresyjne z grup SSRI lub SNRI.

Pandemia COVID-19 a choroba afektywna sezonowa

Pandemia COVID-19 bezapelacyjnie wpłynęła na pogorszenie zdrowia psychicznego, specjaliści obserwują znaczący wzrost ryzyka zachorowań na zaburzenia afektywne, w tym depresję oraz wyższe nasilenie lęku uogólnionego. Izolacja społeczna, utrata pracy, problemy finansowe, choroba lub śmierć bliskich – to tylko niektóre z wielu czynników mogących przyczyniać się do wystąpienia tego typu problemów.

Szczególnie narażone na wystąpienie SAD są osoby doświadczające trudnych życiowych sytuacji i cierpiące na inne zaburzenie nastroju, takie jak depresja endogenna, depresja egzogenna, choroba afektywna dwubiegunowa czy schizofrenia.