COVID-19 – objawy, leczenie, szczepionki

COVID-19 (ang. Corona-Virus-Disease-2019) to ostra choroba zakaźna układu oddechowego, wywoływana przez wirusa SARS-CoV-2 (ang. severe acute respiratory syndrome coronavirus 2). Należy on do rodziny koronawirusów, do której zaliczane są również inne patogeny chorobotwórcze dla człowieka i wielu gatunków zwierząt, m.in. SARS-CoV czy MERS-CoV. Nie powinno się mylić czynnika chorobotwórczego (koronawirusa SARS-CoV-2) z wywoływaną przez niego chorobą (COVID-19).

Jakie objawy daje COVID-19?

Zakażenie koronawirusem u większości pacjentów przebiega łagodnie. U części chorych zupełnie bezobjawowo, u innych COVID-19 daje objawy grypopodobne, do których zalicza się:

• gorączkę,
• uczucie zmęczenia i osłabienia,
• bóle mięśniowe,
• suchy kaszel,
• duszności.

Inne, rzadziej obserwowane objawy koronawirusa, to: utrata smaku i węchu, bóle gardła i głowy, biegunka, zapalenie spojówek. U większości chorych przebieg choroby jest łagodny i nie wymaga hospitalizacji. Pacjenci z chorobami przewlekłymi w wywiadzie (m.in. cukrzycą, otyłością, nadciśnieniem, chorobami układu krążenia) narażeni się na cięższy przebieg choroby, powikłany zapaleniem płuc i wymagający zastosowania tlenoterapii lub wentylacji mechanicznej w warunkach szpitalnych.

Wirus SARS-CoV-2 ma naturalną skłonność do mutacji, w wyniku której powstają kolejne warianty pierwotnego wirusa zidentyfikowanego w chińskim Wuhanie. Do tej pory rozpoznano następujące mutacje:

• alfa (wariant brytyjski),
• beta (wariant południowoafrykański),
• gamma (wariant brazylijski),
• delta (wariant indyjski),
• omikron.

Poszczególne warianty koronawirusa różnią się stopniem zaraźliwości, a więc tempem rozprzestrzeniania, a także przebiegiem klinicznym choroby, którą wywołują. Wariant omikron, odpowiedzialny za ostatnią falę epidemii koronawirusa w Polsce i na świecie, cechuje się mniejszą śmiertelnością niż poprzednio dominujący wariant delta. Dawał też inne objawy kliniczne: charakterystyczne było bardzo silne zmęczenie, bóle głowy i gardła, nie obserwowano natomiast kaszlu oraz utraty węchu i smaku, które były typowymi symptomami zakażeń wcześniejszymi wariantami.

Okres wylęgania wirusa, czyli okres liczony od momentu zakażenia do pojawienia się pierwszych objawów, wynosi średnio 5 dni, chociaż czas ten może wahać się od 2 do 14 dni. COVID-19 trwa zwykle 7–14 dni, choć w przypadku wystąpienia powikłań okres rekonwalescencji może sięgać nawet kilka tygodni.

COVID-19 a profilaktyka – jak się nie zarazić?

Profilaktyka zachorowań na COVID-19 polega na ograniczeniu możliwości przenoszenia się wirusa SARS-CoV-2. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową: zainfekowana osoba, kaszląc, kichając, a nawet mówiąc, rozsiewa wokół siebie cząsteczki wirusa, które mogą atakować kolejne osoby. Pamiętać również należy, że wirus SARS-CoV-2 jest w stanie przeżyć wiele godzin poza organizmem gospodarza: na powierzchniach i przedmiotach, z którymi styczność miała ślina osoby zainfekowanej. Bezpośredni kontakt z nimi, a następnie dotknięcie okolic nosa, oczu czy ust, również może być przyczyną zachorowania. Profilaktyka zachorowań polega więc na ograniczeniu możliwych dróg transmisji wirusa poprzez wdrożenie zasad DDM (dystans, dezynfekcja, maseczki):

• Dystans społeczny: unikanie dużych skupisk ludzi, zachowanie odpowiedniego dystansu (w Polsce za strefę bezpieczną uznaje się odległość 1,5 m) ogranicza transmisję wirusa.
• Dezynfekcja: skuteczną metodą hamowania rozprzestrzeniania się zakażeń COVID-19 jest regularna higiena rąk: mycie ciepłą wodą i mydłem. Gdy nie jest to możliwe, należy stosować środki dezynfekujące, zawierające co najmniej 60% alkoholu. Dezynfekować należy również wszystkie przedmioty i powierzchnie, z którymi kontakt ma wiele osób: blaty, poręcze i klamki.
• Maseczki: szczelne zakrycie nosa i ust ogranicza rozprzestrzenianie się cząsteczek wirusa ze śliną podczas kichania czy kaszlu. Aby działanie to było skuteczne, należy pamiętać o regularnej wymianie maseczek, niedotykaniu ich rękami oraz dokładnym myciu rąk po każdej zmianie maseczki.

Rodzaje szczepionek przeciwko COVID-19

Skuteczną metodą ograniczającą rozprzestrzenianie się epidemii COVID-19 są szczepienia ochronne. Na polskim rynku obecnie dostępne są trzy rodzaje szczepionek na COVID-19. Różnią się między sobą technologią produkcji, sposobem przechowywania oraz skutecznością. W okresie pandemii wszystkie szczepionki przeciwko COVID-19 były bezpłatne, jednak sugeruje się, że sytuacja ulegnie zmianie jesienią 2022 r. Na szczepienie można zapisać się, korzystając z następujących metod:

• bezpłatnej infolinii (numer 989),
• e-rejestracji na stronie pacjent.gov.pl,
• poprzez bezpośredni kontakt z wybranym punktem szczepień,
• wysyłając SMS o treści SzczepimySie pod numer telefonu 664 908 556 lub 880 333 333,
• w mobilnej aplikacji mojeIKP.

Szczepionki mRNA

Pierwszą dostępną na świecie szczepionką przeciwko COVID-19 był preparat Comirnaty firm Pfizer/BioNTech. Krótko po niej zarejestrowany został Spikevax koncernu Moderna. Obie należą do nowej klasy szczepionek genetycznych przeciwko COVID-19: zawierają informacyjny kwas rybonukleinowy (mRNA) osadzony w nanocząsteczkach lipidowych, pełniących funkcję ochronną i transportową. Na podstawie dostarczonego mRNA organizm gospodarza wytwarza białko kolca koronawirusa. Stanowi ono silny antygen, pobudzający układ immunologiczny do wytworzenia przeciwciał.

Ogromną zaletą szczepionek opartych na technologii mRNA jest brak konieczności pracy z czynnikiem zakaźnym (wirusem). Dzięki temu proces produkcji jest znacznie prostszy i krótszy, co ma szczególne znaczenie podczas pandemii.

Cykl podstawowy szczepionki Comirnaty u dorosłych i dzieci powyżej 12. roku życia zakłada podanie dwóch dawek domięśniowo w odstępie 3 tygodni. Po 3 miesiącach od zakończenia cyklu podstawowego możliwe jest przyjęcie dawki przypominającej (tzw. booster, który wydłuża działanie szczepienia podstawowego). W przypadku Spikevax cykl szczepień u dorosłych i dzieci powyżej 12. roku również opiera się na dwóch dawkach podstawowych podanych w odstępie 28 dni i dawce przypominającej po co najmniej 3 miesiącach od podania drugiej dawki. U dzieci powyżej 5. roku życia stosuje się te same schematy, jednak z wykorzystaniem szczepionek Comirnaty i Spikevax o niżej zawartości mRNA.

Szczepionki wektorowe

Drugim rodzajem szczepionek są szczepionki wektorowe: preparaty Vaxzevria firmy AstraZeneca oraz Janssen firmy Johnson & Johnson. W technologii tej wykorzystuje się wirusy wektorowe, do genomu których metodami inżynierii genetycznej wprowadza się geny kodujące białko S (kolca) koronawirusa. Po podaniu dochodzi do miejscowej syntezy białka kolca. Układ odpornościowy reaguje na ten antygen uruchomieniem reakcji immunologicznej: wytworzeniem przeciwciał neutralizujących i stymulacją odpowiedzi komórkowej.

W technologii produkcji wykorzystuje się bezpieczne wektory, niezdolne do namnażania się, niewywołujące właściwości zakaźnych i nieoddziałujące z DNA gospodarza. W szczepionce opracowanej przez firmę AstraZeneca wektorem jest adenowirus wywołujący przeziębienie u szympansów, a w preparacie Janssen – ludzki adenowirus typu 26.

Podstawowy cykl szczepienia preparatem Vaxzevria zakłada przyjęcie dwóch dawek – drugą należy podać po 4–12 tygodniach od otrzymania pierwszej. W przypadku szczepionki Janssen pełne uodpornienie uzyskuje się już po przyjęciu jednej dawki. Szczepionek wektorowych nie podaje się jako boosterów. Pacjentom zaszczepionym preparatami Vaxzevria lub Janssen zaleca się przyjęcie szczepionki mRNA jako szczepienia przypominającego.

Szczepionka białkowa

Piątą zarejestrowaną w Polsce szczepionką przeciwko COVID-19 jest Nuvaxovid firmy Novavax. Zawiera ona gotowy antygen w postaci oczyszczonego białka S wirusa SARS-CoV-2, uzyskanego metodą rekombinacji. Szczepionkę Nuvaxovid podaje się domięśniowo, w cyklu obejmującym 2 dawki w odstępie 21 dni. Preparatem mogą się szczepić dorośli powyżej 18. roku życia.

U osób z upośledzeniem odporności zaleca się w schemacie podstawowym szczepień Comirnaty, Spikevax, Vaxzevria i Nuvaxovid podanie dodatkowej, trzeciej dawki jednej ze szczepionek mRNA po upływie 28 dni od drugiej dawki szczepienia. Nie zastępuje ona szczepienia przypominającego.

Leczenie COVID-19 – jak leczyć?

Ze względu na niespecyficzne objawy COVID-19 łatwo pomylić z przeziębieniem. Dlatego ważnym elementem diagnostyki jest wykonanie testu na COVID-19. Na bezpłatny test na COVID-19 kieruje lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, jeśli uzna, że są do tego wskazania. Testy na COVID-19 można również wykonać komercyjnie: test PCR kosztuje ok. 300 zł, a antygenowy, dostępny w aptekach, ok. 20–40 zł.

Wynik testu PCR na COVID-19 można sprawdzić na Internetowym Koncie Pacjenta lub przez aplikację mojeIKP. Wyniki testów PCR na COVID-19 zbierane są przez Państwową Inspekcję Sanitarną (tzw. Sanepid). Na ich podstawie przygotowywane są raporty zachorowań.

Jeśli wynik testu na COVID-19 jest pozytywny, lekarz ustala z pacjentem szczegóły dalszego postępowania. W zdecydowanej większości przypadków infekcja koronawirusem przebiega łagodnie. Zaleca się wtedy odpoczynek i nawadnianie w warunkach domowych; stosuje się również leczenie objawowe COVID-19:

• leki przeciwbólowe i przeciwzapalne w razie gorączki, bólów mięśniowych lub bólu głowy;
• leki przeciwkaszlowe.

Ze względu na gwałtowny charakter choroby, w przebiegu której może dojść do nagłego pogorszenia stanu zdrowia pacjenta, konieczne jest jego stałe monitorowanie. Alarmującymi objawami, będącymi wskazaniem do niezwłocznego kontaktu z lekarzem, są:

• duszność,
• sinica,
• spadek saturacji poniżej 94%,
• utrzymująca się wysoka gorączka, niedająca się obniżyć farmakologicznie,
• uporczywy kaszel, utrudniający oddychanie i mówienie,
• ból w klatce piersiowej,
• zaburzenia świadomości.

Podczas trwania pandemii Europejska Agencja Leków zarejestrowała kilka leków przyczynowych, tzn. oddziałujących bezpośrednio na wirusa SARS-CoV-2. Znajdują się wśród nich:

• przeciwciała monoklonalne (regdanwimab, sotrowimab, połączenie kazyrywymabu i imdewymabu), łączące się z białkiem kolca wirusa SARS-CoV-2, co zapobiega jego wnikaniu do komórki;
• substancje (tocilizumab, anakinra) oddziałujące z receptorami dla interleukin, ograniczające stan zapalny;
• leki przeciwwirusowe (remdesiwir, rytonawir w połączeniu z PF-07321332, molnupiravir), hamujące proces namnażania się wirusa.

Leki te stosowane są u pacjentów zagrożonych ciężkim przebiegiem choroby COVID-19.