Jakie zagrożenia zdrowotne niesie powódź? Na co uważać w razie kataklizmu

Powódź to nie tylko dramatyczne obrazy zalanych domów i ulic. To także realne zagrożenie dla zdrowia – zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Woda powodziowa niesie ze sobą nie tylko błoto czy gruz, ale także patogeny, toksyny, skażone ścieki i chemikalia. Jak się chronić? Na co zwrócić uwagę? Czy da się przygotować na powódź?

1. Zagrożenie powodziowe
2. Kontakt z zanieczyszczoną wodą – jakie stwarza ryzyko?
3. Zabezpieczanie ran i nagłe wypadki podczas powodzi
4. Ryzyko epidemiologiczne na zalanych terenach
5. Wilgoć i pleśń jako zagrożenie dla powodzian
6. Jak zadbać o zdrowie psychiczne w trakcie powodzi?
7. Zagrożenia zdrowotne podczas powodzi – podsumowanie

Zagrożenie powodziowe

Woda powodziowa, która przenika przez ulice, kanalizację i grunty, jest źródłem nie tylko fizycznego zniszczenia, ale również licznych zagrożeń biologicznych i chemicznych.

Z punktu widzenia zdrowia publicznego powódź oznacza:

• ryzyko masowych zakażeń;
• nagłe zaostrzenia chorób przewlekłych;
• utrudniony dostęp do opieki zdrowotnej;
• zatrucia chemiczne;
• wzrost liczby zgonów pośrednich – WHO szacuje, że podczas katastrof naturalnych liczba zgonów spowodowanych brakiem leków, pogorszeniem stanu zdrowia i opóźnioną pomocą może kilkukrotnie przewyższać liczbę ofiar samego kataklizmu.

Kontakt z zanieczyszczoną wodą – jakie stwarza ryzyko?

Woda powodziowa to potencjalna bomba biologiczno-chemiczna. Kryje w sobie mieszankę groźnych patogenów i zanieczyszczeń, które mają negatywny wpływ na zdrowie człowieka. Nawet krótkotrwały kontakt ze skórą czy błonami śluzowymi może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.

Skutki zdrowotne kontaktu z wodą powodziową:

• Infekcje skórne – woda powodziowa jest siedliskiem bakterii i grzybów, które mogą powodować zapalenie mieszków włosowych, ropnie i grzybice. U osób z uszkodzoną skórą lub osłabioną odpornością istnieje ryzyko znacznie groźniejszych zakażeń takich jak cellulitis (zapalenie tkanki podskórnej) czy nawet zgorzel gazowa.
• Zapalenie spojówek – kontakt oczu z zanieczyszczoną wodą często prowadzi do zapalenia spojówek, objawiającego się zaczerwienieniem, swędzeniem i wydzieliną z oczu.
• Zakażenia przewodu pokarmowego – jest to jedno z najczęstszych zagrożeń. Połknięcie skażonej wody może wywołać biegunki, nudności, wymioty i ogólne zatrucia pokarmowe.
• Choroby pasożytnicze – woda powodziowa to także droga przenoszenia pasożytów, które mogą powodować lambliozę, włośnicę czy glistnicę. Choroby te są szczególnie niebezpieczne dla dzieci, osób z obniżoną odpornością oraz kobiet w ciąży.
• Zatrucia chemiczne – woda powodziowa często jest zanieczyszczona różnymi substancjami toksycznymi, np. paliwami, olejami, pestycydami czy metalami ciężkimi. Kontakt z nimi może prowadzić do uszkodzenia narządów wewnętrznych, zwłaszcza wątroby i nerek, które są odpowiedzialne za detoksykację organizmu.

Czy można samodzielnie uzdatniać wodę do picia?

W sytuacji kryzysowej możliwe jest jedynie prowizoryczne oczyszczanie wody, ale tylko jako rozwiązanie tymczasowe.

Najskuteczniejsze metody:

1. Gotowanie wody w 100 st. C przez minimum 10 minut – to najprostsza i najbardziej efektywna metoda, która skutecznie zabija większość bakterii, wirusów i pasożytów.
2. Tabletki do uzdatniania wody – zawierają chlor, jod lub dwutlenek chloru, które dezynfekują wodę. Są dostępne w aptekach i sklepach turystycznych.
3. Filtry węglowe i ceramiczne – są przydatne w przypadku ograniczonego skażenia biologicznego, ponieważ usuwają osady, niektóre bakterie i poprawiają smak wody. Należy jednak pamiętać, że nie są w pełni skuteczne w eliminowaniu wszystkich wirusów czy metali ciężkich.

Czy picie wody z kranu na zalanych terenach jest bezpieczne?

Nie. Nawet jeśli woda w kranie wygląda na czystą, może być skażona na skutek nieszczelności w sieci wodociągowej lub zalanie studni. Do momentu oficjalnego komunikatu sanepidu zaleca się pić wyłącznie wodę butelkowaną, a do mycia zębów czy przygotowywania posiłków używać wody przegotowanej.

Czy można spożywać jedzenie, które miało kontakt z wodą powodziową?

Zdecydowanie nie. Każdy produkt spożywczy, który miał kontakt z wodą powodziową, należy wyrzucić. Dotyczy to również:

• konserw (zardzewiałe wieczka mogą przeciekać) – wyjątek stanowią wyłącznie konserwy w nienaruszonych metalowych puszkach po dokładnej dezynfekcji powierzchni (np. roztworem chloru w stężeniu 10%),
• zapakowanej żywności w folii i plastiku,
• świeżych warzyw i owoców,
• mrożonek z rozmrożonej lodówki.

Co zrobić z lekami, które miały kontakt z wodą powodziową?

Kontakt leków z wodą powodziową jest poważnym zagrożeniem i wymaga natychmiastowej reakcji. W takich okolicznościach większość farmaceutyków traci swoją integralność, skuteczność oraz – co najważniejsze – bezpieczeństwo stosowania. Woda powodziowa jest nośnikiem niezliczonych zanieczyszczeń, które mogą wniknąć do opakowań, zanieczyścić substancje czynne i prowadzić do nieprzewidzianych reakcji lub utraty właściwości terapeutycznych leku.

Prawidłową metodą utylizacji jest dostarczenie leków do specjalnie wyznaczonych punktów zbiórki, które znajdują się w większości aptek oraz w punktach selektywnej zbiórki odpadów komunalnych (w niektórych gminach). Farmaceuci są przeszkoleni w zakresie bezpiecznego postępowania z takimi odpadami i zapewnią ich prawidłową utylizację.

Zabezpieczanie ran i nagłe wypadki podczas powodzi

Podczas powodzi nietrudno o urazy – poślizgnięcia, skaleczenia czy przecięcia to codzienność w zalanych i niebezpiecznych przestrzeniach. Nawet drobne rany w kontakcie z brudną wodą mogą stać się źródłem poważnych zakażeń, dlatego odpowiednie zabezpieczenie skóry i szybka reakcja w razie wypadku są absolutnie kluczowe.

Zalecenia:

• ran nie należy moczyć – zaleca się ich osłonięcie wodoodpornym opatrunkiem;
• jak najszybsza dezynfekcja – najlepiej środkiem bez alkoholu lub klasyczną jodyną, jeśli skóra nie jest wrażliwa;
• nie lekceważ objawów zakażenia – zaczerwienienie, obrzęk, ból, wysięk ropny, gorączka czy dreszcze to sygnały, że konieczna jest pomoc medyczna.

W domowej apteczce warto mieć:

• środki dezynfekujące (oktenidyna, jodyna),
• plastry, opatrunki hydrożelowe i jałowe gazy,
• wodoodporny spray ochronny,
• kompresy,
• rękawiczki jednorazowe, pęsetę, nożyczki.

Ryzyko epidemiologiczne na zalanych terenach

Powódź to nie tylko zagrożenie fizyczne i infrastrukturalne, ale także realne ryzyko epidemii chorób zakaźnych, zwłaszcza w warunkach przeludnienia w miejscach ewakuacji, braku dostępu do czystej wody, problemów sanitarnych i trudności z utrzymaniem higieny osobistej.

Najczęstsze zagrożenia:

• wirusowe zapalenie wątroby typu A i E,
• leptospiroza (choroba odzwierzęca przenoszona przez gryzonie, szczególnie szczury),
• dur brzuszny i czerwonka (bakteryjne zakażenia jelitowe),
• choroby skóry (np. grzybice),
• infekcje dróg oddechowych (w wilgotnym środowisku).

Z jakimi objawami należy zgłosić się do lekarza?

W warunkach powodziowych wiele objawów może być bagatelizowanych – przypisywane są stresowi, wychłodzeniu czy zwykłemu przeziębieniu. Warto jednak zachować czujność i jak najszybciej szukać pomocy medycznej, jeśli pojawią się następujące symptomy:

• uporczywa biegunka lub wymioty – mogą świadczyć o zakażeniu bakteryjnym (np. salmonelloza, czerwonka) lub wirusowym (rotawirusy, WZW A), a także o zatruciu chemicznym;
• wysoka gorączka, dreszcze – klasyczne objawy infekcji ogólnoustrojowej (np. dur brzuszny, leptospiroza, zapalenie płuc);
• zażółcenie skóry – objaw żółtaczki;
• bóle mięśni i stawów – mogą być objawem leptospirozy lub nawet wczesnego etapu sepsy;
• rany, które nie goją się lub ropieją – świadczą o rozwijającym się zakażeniu bakteryjnym, mogą prowadzić m.in. do martwicy, ropowicy, a nawet sepsy;
• duszność, kaszel i ból w klatce piersiowej – objawy te mogą wynikać z infekcji dróg oddechowych (np. zapalenia płuc), ale też z ekspozycji na pleśń lub substancje toksyczne.

Kiedy konieczne są szczepienia dla powodzian?

Zalecane szczepienia po ekspozycji na wodę powodziową:

• Szczepienie przeciw WZW A (szczególnie dla dzieci i osób starszych) – można je podać nawet po kontakcie z wirusem jako tzw. profilaktykę poekspozycyjną. WZW A to choroba „brudnych rąk”, która jest przenoszona drogą pokarmową – najczęściej poprzez skażoną wodę lub żywność.
• Sczepienie przeciw tężcowi – osoby, które doznały urazu (skaleczenia, otarcia, rany kłute) i nie były szczepione w ciągu ostatnich 10 lat, powinny otrzymać przypominającą dawkę szczepionki.
• Szczepienie przeciw durowi brzusznemu – choroba przenosi się przez skażoną wodę lub jedzenie. Szczepienie zalecane jest szczególnie osobom długo przebywającym na zalanych terenach – np. służbom ratunkowym czy mieszkańcom obszarów bez dostępu do bezpiecznej wody i kanalizacji.

Wilgoć i pleśń jako zagrożenie dla powodzian

Po powodzi jednym z największych zagrożeń zdrowotnych staje się wilgoć, która sprzyja rozwojowi grzybów pleśniowych takich jak Aspergillus czy Penicillium. Ich zarodniki unoszą się w powietrzu i mogą powodować:

• nasilenie astmy i alergii,
• infekcje dróg oddechowych (kaszel, duszność, zapalenie zatok),
• grzybice płuc u osób z osłabioną odpornością,
• ogólne osłabienie i bóle głowy z powodu działania mykotoksyn.

Zapobieganie skutkom wilgoci:

• mechaniczne suszenie pomieszczeń (z wykorzystaniem osuszaczy powietrza),
• wyrzucenie porowatych materiałów (dywany, kanapy, tynki),
• stosowanie środków przeciwgrzybiczych.

Jak zadbać o zdrowie psychiczne w trakcie powodzi?

Powódź to także olbrzymie obciążenie psychiczne – strach, niepewność, strata dobytku, rozłąka z rodziną. Objawy stresu pourazowego mogą wystąpić zarówno u dorosłych, jak i dzieci. WHO szacuje, że nawet 1 na 5 osób dotkniętych katastrofą naturalną wymaga wsparcia psychologicznego lub psychiatrycznego.

W trosce o kondycję psychiczną w trudnych warunkach zaleca się:

• korzystanie z pomocy psychologa (w wielu gminach jest dostępna nieodpłatnie),
•  rozmawianie z bliskimi o emocjach,
• unikanie izolacji społecznej,
• zachowanie rutyny – o ile to możliwe – np. spożywanie posiłków o podobnej porze, co pomoże odzyskać poczucie drobnej kontroli i stabilności.

Zagrożenia zdrowotne podczas powodzi – podsumowanie

Skażona woda to ryzyko zakażeń i zatruć – zawiera bakterie, wirusy, pasożyty, metale ciężkie i chemikalia (np. E. coli, WZW A, pestycydy), które mogą powodować biegunki, zapalenia, zatrucia i uszkodzenia narządów.
Wilgoć i pleśń po zalaniu – prowadzą do nasilenia astmy i alergii oraz do rozwoju infekcji dróg oddechowych i grzybic płuc, szczególnie u osób z osłabioną odpornością.
Zagrożenia epidemiologiczne – powodzie sprzyjają wybuchom epidemii chorób zakaźnych (dur brzuszny, leptospiroza, WZW A) w wyniku trudnych warunków sanitarnych.
Skutki psychiczne i stres pourazowy – powódź to również silne obciążenie psychiczne. Szacuje się, że nawet 20% osób może wymagać wsparcia psychologicznego.