Jak rozpoznać obrzęk limfatyczny? Przyczyny, objawy, rodzaje, leczenie

Obrzęku limfatyczny to inaczej obrzęk tkanek, który spowodowany jest zastojem chłonki (limfy)wywołanej wadami wrodzonymi lub uszkodzeniem naczyń chłonnych. Wyróżnia się obrzęk limfatyczny pierwotny i wtórny. Przyczyną obrzęku limfatycznego pierwotnego są nieprawidłowo wykształcone węzły chłonne. Bardziej złożoną kwestią są przyczyny wtórnego obrzęku, do których zaliczono m.in. przewlekłą niewydolność żylną, leki, operacje i inne czynniki. Jak leczyć obrzęki limfatyczne, czy drenaż limfatyczny jest dobrą metodą oraz czym różni się cellulits od cellulitu?

Naczynia chłonne są istotną częścią układu odpornościowego człowieka. Krążąca w nich limfa bierze udział m.in. w eliminacji drobnoustrojów chorobotwórczych z organizmu. Kiedy dochodzi do uszkodzenia naczyń chłonnych i zastoju limfy, powstaje obrzęk limfatyczny. Problem niezwykle poważny i istotny, a w związku ze wzrostem liczby chorób nowotworowych również coraz częstszy.

Czym jest obrzęk limfatyczny?

Mianem obrzęku limfatycznego nazywa się obrzęk tkanek, który spowodowany jest zastojem chłonki (limfy) na skutek wad wrodzonych lub uszkodzenia naczyń chłonnych. Chłonka jest płynem tkankowym, który krąży w naczyniach limfatycznych, zaś jego zasadniczym składnikiem są komórki układu odpornościowego. Zatem układ limfatyczny i zawarta w nim chłonka biorą udział w reakcjach odpornościowych organizmu, dlatego na przykład w przypadku niektórych chorób można wyczuć w niektórych miejscach przez skórę węzły chłonne

Jakie są rodzaje obrzęku limfatycznego?

Obrzęki limfatyczne zostały podzielone zostały na dwie kategorie – pierwotne i wtórne:

• obrzęk pierwotny jest wrodzony i spowodowany jest nieprawidłowościami w budowie węzłów chłonnych; zdecydowanie częściej dotyka on kobiety niż mężczyzn.
• obrzęk wtórny pojawiają się najczęściej na skutek urazów, ale może być także konsekwencją operacji chirurgicznej (np. mastektomii) lub być spowodowany chorobą nowotworową.

Obrzęk limfatyczny – przyczyny

Przyczynami obrzęku limfatycznego pierwotnego są nieprawidłowo wykształcone węzły chłonne. Przyczyny takiego stanu nie zostały do końca poznane, niemniej istnieją choroby genetyczne, które mogą objawiać się obrzękami limfatycznymi, jak na przykład choroba Milroya, która objawia się wrodzonym obrzękiem limfatycznym kończyn dolnych.

Obrzęki wtórne mogą być spowodowane przez:

• choroby pasożytnicze – najczęściej wywoływane przez nicienie; dotyczy to głównie mieszkańców Azji;
• operacyjne leczenie nowotworów – statystycznie u co czwartej kobiety poddanej zabiegowi usunięcia piersi z powodu nowotworu dochodzi do wystąpienia obrzęku limfatycznego kończyny górnej (ramię, przedramię, ręka); częste są również obrzęki limfatyczne kończyn dolnych (w przypadku mężczyzn), spowodowane usunięciem węzłów chłonnych pachowych lub po operacji narządów rodnych; obrzęk limfatyczny może być również powikłaniem radioterapii;
• przewlekłą niewydolność żylną (obrzęk mieszany – żylno-limfatyczny) – problem pojawiający się coraz częściej na skutek pracy siedzącej lub stojącej i małej aktywności fizycznej;
• urazy kończyny przebiegające z uszkodzeniem węzłów i naczyń chłonnych, również te w trakcie zabiegów operacyjnych;
• operacje naczyniowe,
• stany zapalne, np. skóry przebiegające z owrzodzeniem, kiedy to stan zapalny może objąć również węzły i naczynia chłonne;
• leki (m.in. amlodypina, rozyglitazon, pregabalina, NLPZ),
• uciśnięcia,
• zmiany bliznowate.

Obrzęk limfatyczny – jak rozpoznać? Objawy

Objawy obrzęku limfatycznego zależą głównie od ich przyczyny. Obrzęk może rozwinąć się po kilku miesiącach (po operacjach), lub nawet po kilku latach (obrzęk pozapalny). Obrzęk początkowo jest ciastowaty, po jego naciśnięciu pozostaje wgłębienie, który znika po chwili. Następnie ulega on stwardnieniu. Skóra staje się twarda i napięta. Obrzęk limfatyczny nóg i kostek prowadzi do stwardnienia skóry przodostopia, następnie dochodzi do obrzęku palców stóp (tzw. palce kiełbaskowate), a końcowym etapem jest pogrubienie całego obwodu i tak zwana słoniowacizna. Obrzęk limfatyczny kończyny górnej jest odległym powikłaniem zabiegu usunięcia piersi i dotyczy on od 10 do aż 40% operowanych z tego powodu kobiet.

Ponadto obrzęk limfatyczny posiada cechy, takie jak:

• brak bolesności,
• bladość skóry,
• brak podwyższonej temperatury kończyny objętej obrzękiem,
• asymetria kończyn (obrzęk najczęściej dotyczy jednej kończyny i tylko po jednej stronie),
• dodatni objaw Stemmera (brak możliwości uchwycenia i uniesienia skóry na paluchu lub drugim palcu),
• zaawansowany obrzęk może predysponować do powikłań skórnych, takich jak róża lub grzybica palców.

Jak zdiagnozować obrzęk limfatyczny?

Diagnostyka obrzęków obejmuje zarówno wywiad z pacjentem, jak również badanie palpacyjne i oglądanie. W celu porównania kończyny zdrowiej i opuchniętej dokonuje się pomiarów ich obwodów w określonych miejscach, co pozwala obliczyć objętość zajętej przez obrzęk kończyny. Działania te umożliwiają określenie stopnia zaawansowania obrzęku oraz monitorowanie skuteczności jego leczenia.

W diagnostyce obrzęków chłonnych wykorzystuje się również badania obrazowe. Podstawowym badaniem obrazowym jest limfoscyntygrafia. Badanie pozwala na określenie stopnia zaawansowania obrzęku oraz potwierdza lub wyklucza uszkodzenie układu chłonnego. Badanie limfoscyntygraficzne polega na podskórnym podaniu radioznacznika w grzbietową powierzchnię dłoni lub śródstopia. Radioznacznik podaje się w ten sposób do obu kończyn i porównuje otrzymane wyniki. W ten sposób znacznik wychwytywany jest przez naczynia limfatyczne i transportowany do węzłów chłonnych, gdzie za pomocą specjalnej kamery odczytuje się jego aktywność. Wraz z zaawansowaniem obrzęku limfatycznego dynamiczność znacznika maleje.

Innymi badaniami wykonywanymi w diagnostyce obrzęku limfatycznego, przeważnie w chorobie nowotworowej są tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny. Dodatkowo można wykonać też USG Doppler, aby wykluczyć zakrzepicę żylną.

Obrzęk limfatyczny a cellulitis, cellulit a inne obrzęki chorobowe – jak rozróżnić?

Zdiagnozować rodzaj obrzęków najlepiej jest korzystając z pomocy specjalisty. Nazwy, które brzmią podobnie, a jednak są zupełnie różne. Ponadto obrzęk obrzękowi nierówny i każdy z nich posiada inny mechanizm działania.

Cellulitis, czyli inaczej zapalenie tkanki łącznej, to zapalenie skóry i tkanki podskórnej wywołane przez bakterie. Najczęściej dostają się one do organizmu przez obecne w skórze rany, np. rany kłute lub inne urazowe przerwania ciągłości skóry. Od obrzęku limfatycznego różni się tym, że skóra jest silnie zaczerwieniona, niekiedy nawet purpurowa, tkliwa oraz bolesna. Na początku rozwoju choroby pacjent może mieć do czynienia z bólem głowy, nudnościami oraz gorączką. Cellulitis potrafi niekiedy sięgać głębiej w głąb tkanek, aż do węzłów chłonnych. Leczenie polega na antybiotykoterapii.

Cellulit zalicza się do schorzeń zwanych lipodystrofiami. Lipodystrofia polega na miejscowym lub uogólnionym zaniku tkanki tłuszczowej, czyli jej nieprawidłowym rozmieszczeniem. Częściej dotyka kobiety i większości kojarzy się z tak zwaną “skórką pomarańczową”. Problem często przedstawiany w reklamach suplementów dla kobiet. Najczęściej zlokalizowany jest w obrębie bioder, brzucha, ramion oraz pośladków. Literatura wyróżnia dwa rodzaje cellulitu – cellulit twardy (zwany również wodnym) oraz cellulit miękki (tłuszczowy), obecny u osób, które straciły na wadze. Dodatkowa klasyfikacja uwzględnia także cellulit obrzękowy; cellulit wodny (pojawia się po ściśnięciu skóry, uwidoczniając nierówną powierzchnię i opuchnięte fragmenty), a także cellulit tłuszczowy (na tkance podskórnej widoczne są zagłębienia, guzki i grudki). Cellulit tworzy się w następstwie nadmiernego gromadzenia w przestrzeni międzykomórkowej, co powoduje obrzęk tkanki podskórnej oraz zmianom w mikrokrążeniu tkankowym. Wpływ na tworzenie się cellulitu ma również różnica w budowie anatomicznej komórek tłuszczowych, która jest zależna jest płci. W leczeniu cellulitu wykorzystuje się szereg zabiegów z zakresu medycyny estetycznej, a są to między innymi: mezoterapia igłowa, liposukcja, masaż podciśnieniowy, a także drenaż limfatyczny. Jest częstym objawem chorób, takich jak insulinooporność, hiperinsulinizm, nietolerancja glukozy lub cukrzyca typu 2, a także hipertriglicerydemia.

Kolejnym schorzeniem przebiegającym z obrzękami jest obrzęk lipidowy, czyli lipodema. Charakteryzuje się obustronnym zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej od pasa aż do kostek. Schorzenie to dotyka dorosłych kobiet. Uważa się, że przyczyną są zaburzenia hormonalne (okres menopauzy) oraz predyspozycje genetyczne. Obrzęk lipidowy objawia się początkowo spadkiem napięcia skóry i wyczuwalnymi pod skórą niewielkimi guzkami, które z czasem się rozrastają. Zaawansowane stadium choroby może prowadzić do deformacji kończyny oraz powstania wtórnego obrzęku limfatycznego na skutek zablokowania naczyń limfatycznych.

Leczenie obrzęku limfatycznego – tabletki, zioła, zabiegi

Niestety, nie ma tabletek działających na obrzęk limfatyczny. Dostępne w aptekach leki na obrzęk limfatyczny dostępne bez recepty to głównie leki przeciwzapalne i przeciwobrzękowe na bazie ekstraktów roślinnych lub sprawdzone substancje, jak np. ibuprofen. W walce z obrzękiem można również zastosować zioła oraz gotowe mieszanki ziołowe na obrzęk limfatyczny działające moczopędnie. Są to zioła apteczne, takie jak: pokrzywa, skrzyp, malina, łopian, mniszek lekarski, krwawnik, a także trawa cytrynowa. Polecana jest również maść z kasztanowca, która może wspomagać leczenie obrzęku limfatycznego.

Podstawą w leczeniu obrzęku limfatycznego jest fizjoterapia i leczenie kompresyjne, czyli uciskowe, np. z wykorzystaniem rajstop i skarpet uciskowych. Poleca się także wspomniany wyżej drenaż limfatyczny, które rzeczywiście pomagają zlikwidować obrzęk. Bandażowanie kompresyjne polega na owinięciu obrzękniętej kończyny specjalnymi bandażami elastycznymi lub podkolanówkami uciskowymi, których składa się dwie lub trzy warstwy w taki sposób, aby ucisk wywierany był jednakowo na całym obwodzie i zmniejszał się w kierunku serca.

Drenaż limfatyczny polega na stosowaniu masażu, który ma za zadanie ułatwić odprowadzenie chłonki przez naczynia chłonne, co powoduje redukcję obrzęku. Masaż może być przeprowadzony przez doświadczonego fizjoterapeutę, lub za pomocą specjalnie do tego przeznaczonych maszyn.

W leczeniu obrzęku limfatycznego stosuje się także kinezyterapię, czyli leczenie ruchem. Kinezyterapia polega na uciskaniu określonych mięśni w taki sposób, który imituje ruch w trakcie aktywności fizycznej. Ułatwia to przepływ limfy przez naczynia chłonne i w ten sposób prowadzi do redukcji obrzęków.

Czym grozi nieleczony obrzęk limfatyczny? Powikłania

Nieleczony obrzęk limfatyczny może prowadzić do wielu groźnych powikłań. Należą do nich chociażby zapalenie skóry, które nieleczone może wniknąć w głąb tkanek, aż do naczyń limfatycznych. Ponadto skóra objęta obrzękiem limfatycznym podatna jest na zakażenia bakteryjne oraz grzybicze. W skrajnych przypadkach nieleczony obrzęk limfatyczny może prowadzić do martwicy tkanek, a to skutkować koniecznością wykonania zabiegu operacyjnego lub nawet amputacji kończyny.

Dieta, ćwiczenia i domowe sposoby na obrzęk limfatyczny. Jak się pozbyć obrzęku limfatycznego?

Żywienie ma istotny wpływ na procesy regeneracyjne organizmu. Należy zadbać o to, aby posiłki były dobrze zbilansowane oraz odżywcze, aby zapewnić organizmowi wszystkie niezbędne mikro- i makroskładniki.

Sugeruje się, aby odstawić cukier oraz białą mąkę, które według niektórych źródeł, ą przyczyną powstawania w organizmie stanów zapalnych, a także utrudniają regenerację. Dieta powinna być różnorodna, aby dostarczyć organizmowi wszystkich potrzebnych witamin i minerałów. Należy ograniczyć spożycie żywności przetworzonej oraz ograniczyć spożycie soli i tłuszczów nasyconych. Ważne jest również picie odpowiedniej ilości wody w ciągu dnia, tj. ok 2 litrów lub około 35 ml na każdy kilogram masy ciała. Warto również zadbać o źródła łatwoprzyswajalnego białka (np. kurczak, ryby, białka roślinne) oraz produkty bogate w błonnik.

Aktywność fizyczna i ćwiczenia są bardzo istotne w walce z obrzękiem limfatycznym. Dzięki pracy mięśni, a dokładnie tzw. pompie mięśniowej. możliwy jest efektywny transport chłonki oraz krwi. Ważne jest, aby zbytnio nie obciążać dotkniętej obrzękiem kończyny, gdyż może to wywołać efekt odwrotny do zamierzonego. W walce obrzękiem najlepiej sprawdzą się aktywności, takie jak: spacery, pływanie, jazda na rowerze. W domowym zaciszu z powodzeniem można uprawiać jogę lub też rozciąganie.

Jak zapobiegać obrzękom limfatycznym?

Aby skutecznie zapobiegać obrzękom limfatycznym, najlepiej zastosować się do zamieszczonych poniżej zasad:

1. Nie ignorować objawów zwiększenia nawet niewielkiego obrzęku w okolicy stopy, kolana, uda, brzucha, palców u stopy, a w przypadku ich wystąpienia jak najszybciej skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu.
2. Unikać wykonywania iniekcji dożylnych oraz pobierania krwi w obrębie kończyny zagrożonej obrzękiem.
3. Przestrzegać prawidłowej higieny obrzękniętej kończyny.
4. Unikać zakładania elementów ubioru z gumowymi ściągaczami.
5. Unikać działania gorąca w obrębie kończyny zagrożonej obrzękiem (opalanie, gorąca kąpiel).
6. Unikać urazów.
7. W przypadku wizyty u kosmetyczki zwraca się uwagę na proces wycinania skórek.
8. Chodzenie w specjalnie dobranych pończochach przeciwobrzękowych w ciągu dnia.
9. Utrzymywać prawidłową masę ciała.
10. Stosować dietę ubogą w sód, a bogatej w błonnik i białko.
11. Ubierać zakrytego, wąskiego, cisnącego obuwia.
12. Przynajmniej raz w roku zgłosić się na konsultację do podiatry (specjalista chorób stóp).
13. Codzienna zmieniać bieliznę.
14. W przypadku nadmiernej potliwości stóp należy używać talku.