Insulinooporność – przyczyny, objawy, leczenie
Małgorzata Kuberska-Kędzierska

Insulinooporność – przyczyny, objawy, leczenie

Insulinooporność (IR, IO) jest stanem, w którym organizm ma obniżoną wrażliwość na insulinę – hormon regulujący poziom cukru we krwi. IO prowadzi do stanu przedcukrzycowego oraz rozwoju cukrzycy typu 2. Jak rozpoznać insulinooporność? W jaki sposób można jej zapobiec? 

Insulina to hormon wytwarzany przez komórki beta wysp trzustkowych. Jego najważniejszą, choć nie jedyną rolą jest zmniejszanie stężenia glukozy we krwi. Jego działanie to głównie zwiększenie wychwytu glukozy i wprowadzenie jej do komórek mięśni szkieletowych, wątroby i tkanki tłuszczowej. Zdarza się jednak, że tkanki te przestają być wrażliwe na działanie insuliny. Mówimy wówczas o insulinooporności (ang. insulin resistance – IR; IO). Osłabione działanie insuliny organizm próbuje  zrekompensować zwiększoną produkcją hormonu przez trzustkę. To jednak nie poprawia sytuacji, powoduje za to tycie (hyperinsulinemia), które nasila insulinooporność (poprzez zwiększenie stężenia substancji ją powodujących, wydzielanych przez tkankę trzewną) i błędne koło się zamyka. 

Insulinooporność – co to jest?

Insulinooporność (IR) jest stanem zaburzonej gospodarki węglowodanowej, w którym dochodzi do braku wrażliwości komórek obwodowych na działanie insuliny, pomimo jej prawidłowego lub podwyższonego stężenia. Wyróżniamy insulinooporność wątrobową oraz obwodową. 

Insulinooporność obwodowa to niewrażliwość mięśni szkieletowych na działanie insuliny (zmniejszony wychwyt glukozy). Natomiast insulinooporność wątrobowa związana jest ze zwiększoną produkcją glukozy w godzinach spoczynku i postu, czyli w nocy. 

IO może wynikać z nieprawidłowości dotyczących samej insuliny (np. jej nieprawidłowa budowa), z zaburzeń funkcjonowania receptorów dla insuliny czy też różnych komórkowych transporterów (przenośników) dla glukozy.

IR często idzie w parze z  hipercholesterolemią, hipertriglicerydemią, otyłością brzuszną, nadciśnieniem tętniczym, obturacyjnym bezdechem sennym, cukrzycą typu 2, chorobą zwyrodnieniową stawów, zespołem policystycznych jajników (PCOS), małym stężeniem testosteronu u mężczyzn, podwyższonym stężeniem estrogenów u kobiet, niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby (NAFLD).

Przyczyny i czynniki ryzyka insulinooporności

Głównymi i najważniejszymi przyczynami insulinooporności są nadwaga i otyłość, spowodowane nieodpowiednim stylem życia – za dużą ilością cukru i tłuszczu w diecie oraz brakiem aktywności fizycznej. Tkanka tłuszczowa trzewna (brzuszna) jest aktywnym narządem endokrynnym, który produkuje substancje hormonalne, takie jak leptyna, adiponektyna, rezystyna, a te powodują insulinooporność. Inne, poza nadwagą i otyłością, czynniki ryzyka insulinooporności to:

  • mała aktywność fizyczna i siedzący tryb życia,
  • błędy dietetyczne np. niejedzenie śniadań, nadmierne spożywanie tłuszczu, cukru, nieregularne jedzenie, zbyt rzadkie lub zbyt obfite posiłki,
  • niektóre choroby endokrynologiczne z nadmiarem hormonów działających przeciwstawnie do insuliny np. zespół Cushinga, akromegalia, nadczynność tarczycy, hiperandrogenizm,
  • przyjmowanie niektórych leków np. sterydów, antydepresantów, leków przeciwpsychotycznych,
  • uwarunkowania genetyczne. 

Do jakich chorób może prowadzić insulinooporność?

Insulinooporność prowadzi przede wszystkim do stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2. Jednak są z nią związane także zespół policystycznych jajników (PCOS), choroby układu sercowo-naczyniowego, miażdżyca oraz niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby.

Powiązane produkty

Insulinoporość a ciąża

Insulinooporność może – choć nie musi – utrudnić zajście w ciążę. IR może też być czynnikiem ryzyka wystąpienia cukrzycy ciążowej oraz cukrzycy typu 2 w ciąży lub po ciąży.

Ciąża jest specyficznym stanem, w którym dochodzi do wzmożonej produkcji różnych hormonów, które działają przeciwstawnie do insuliny. Są one konieczne do prawidłowego rozwoju płodu, aby odżywianie przez łożysko było wystarczające. Ciąża jest jednym z czynników przyczyniających się do ujawnienia cukrzycy typu 2 u osób predysponowanych, może także powodować przemijające zaburzenia tolerancji węglowodanów (cukrzycę ciążową) lub pogorszenia się przebiegu cukrzycy, która istniała przed ciążą.

Najważniejszymi czynnikami ryzyka insulinooporności w ciąży są nadwaga i otyłość (podobnie jak w okresie poza ciążą).

Inne czynniki ryzyka insulinooporności w ciąży to wiek powyżej 35 lat, wywiad rodzinny na cukrzycę typu 2, nadciśnienie tętnicze u ciężarnej, problemy położnicze w przeszłości (wady u płodu lub jego śmierć), urodzenie dziecka powyżej 4 kg lub cukrzyca ciążowa.

Nie tylko cukrzyca ciążowa, ale także insulinooporność w ciąży mogą zwiększać ryzyko nadciśnienia w ciąży, stanu przedrzucawkowego, a u dziecka spowodować zwiększoną masę ciała, wady rozwojowe, zgon wewnątrzmaciczny oraz poród przedwczesny.

Najlepiej zatem do ciąży się przygotować, zwłaszcza gdy ma się nadwagę lub otyłość. Można wtedy zastosować metforminę i spróbować zredukować masę ciała, co zmniejsza znacznie oporność na insulinę i związane z nią ryzyko zarówno dla matki, jak i dla płodu.

Insulinooporność (insulinowrażliwość) – objawy

Jakie są objawy insulinooporności? Insuliooporność często nie daje oznak, poza nadmiernym gromadzeniem się tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha. Mogą jednak wystąpić trudności ze zredukowaniem masy ciała, pomimo stosowania diety i aktywności fizycznej. 

Inne objawy insulinooporności to:

  • duży apetyt,
  • ochota na słodycze – nawet bezpośrednio po obfitym posiłku (niedobór glukozy w komórce),
  • często współistnieje nadciśnienie tętnicze, zwiększony poziom kwasu moczowego oraz  zaburzenia lipidowe, zwłaszcza hipertriglicerydemia,
  • częste bóle głowy, zmęczenie i zaburzenia koncentracji, a nawet rozdrażnienie,
  • senność w ciągu dnia i problemy z zasypianiem w nocy. 

Objawy skórne przy insulinooporności to, np. rogowacenie ciemne. 

Insulinooporność – diagnostyka

Jakie badania wykonuje się w celu rozpoznania insulinooporności? Złotym standardem (metodą referencyjną) oceny insulinooporności jest hiperinsulinemiczna euglikemiczna klamra metaboliczna, która ocenia w sposób bezpośredni zależne od insuliny zużycie glukozy w tkankach. Z powodu stopnia skomplikowania badania i czasochłonności wykonywana jest przede wszystkim w badaniach naukowych. 

Szersze zastosowanie w praktyce klinicznej mają wskaźniki wyliczane na podstawie stężenia glukozy i insuliny w warunkach podstawowych, na czczo. Jednym z najprostszych do obliczenia wskaźników jest HOMA, który koreluje z wynikami klamry metabolicznej. 

Wartość współczynnika HOMA w warunkach fizjologicznych wynosi 1,0 (u osoby z prawidłową wrażliwością tkanek na insulinę). Natomiast za wynik, który umożliwia rozpoznanie insulinooporności przyjmuje się wartość 2,5.

HOMA-IR = (Insulinemia na czczo [mU/l] × Glikemia na czczo [mmol/l])/22,5

lub

HOMA-IR = (Insulina na czczo [µj./ml] × Glukoza na czczo [mg/dl])/405

Współczynnik HOMA-IR oparty na pomiarach stężenia insuliny endogennej (to znaczy wydzielanej przez własną trzustkę) traci jednak swoją dokładność w ocenie wrażliwości tkanek na insulinę u chorych na cukrzycę, z hiperglikemią i upośledzoną czynnością wydzielniczą komórek β trzustki.

Peptyd C jest wydzielany jednocześnie z insuliną w jednakowych ilościach co ona przez wysepki beta. Osoby, które nie wytwarzają insuliny (cukrzyca typu 1) nie produkują też peptydu C i odwrotnie: przy zwiększonej ilości insuliny (jak w przypadku IO i cukrzycy typu 2) obserwujemy zwiększone stężenie peptydu C, który może zatem służyć jako marker insulinooporności.

Doustny test tolerancji glukozy (OGTT) jest najczęściej wykonywanym badaniem zaburzeń jej metabolizmu. Oznaczenie stężenia glukozy w osoczu krwi żylnej na czczo i w 120 minucie testu (po obciążeniu 75 g glukozy) nie wystarczą do oceny insulinooporności. Dopiero dodatkowe oznaczenie stężenia insuliny na czczo i w 120 minucie testu stwarza pewne możliwości oceny insulinowrażliwości (wrażliwości na insulinę) tkanek. Przyjmuje się w praktyce, że wartości insuliny na czczo powinny być jednocyfrowe <12 IU/ml, w 60 minucie OGTT nie powinny przekraczać 70 IU/ml, a w 120 minucie testu 40 IU/ml. Brak jest jednak wartości referencyjnych dla insulinemii oznaczanej w trakcie OGTT. 

Insulinooporność – leczenie

Insulinooporność jest stanem, który może być „uleczalny”. Istotna rolę odgrywa tu leczenie niefarmakologiczne.

Leczenie insulinooporności przebiega podobnie jak w stanie przedcukrzycowym, który jest stanem pośrednim między IO a cukrzycą typu 2:

  • regularne wykonywanie badań przesiewowych i wczesne rozpoznanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej,
  • zmiana stylu życia – głównie diety, ograniczenie spożywanych kalorii, właściwe bilansowanie posiłków,
  • redukcja masy ciała,
  • umiarkowana regularna aktywność fizyczną minimum 150 minut tygodniowo,
  • wdrożenie metforminy u osób poniżej 60 roku życia, przy BMI ≥35 kg/m2 oraz u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej (w samej ciąży jest przeciwwskazana),
  • unikanie alkoholu, nikotyny oraz leków o działaniu diabetogennym – głównie sterydów.

Wskazówki dietetyczne dla osób z insulinoopornością

Jak powinna wyglądać dieta przy insulinooporności? Zalecenia żywieniowe dla osób z insulinoopornością obejmują:

  • spożywanie błonnika roślinnego oraz produktów takich jak: fasola, groch, soczewica, ziarna, nasiona oraz pieczywo żytnie na zakwasie, brązowy ryż i makaron, czyli z niskim indeksem glikemicznym (IG),
  • codzienne spożywanie przynajmniej 5 porcji warzyw i owoców,
  • ograniczenie spożycia tłuszczu, potraw smażonych, napojów słodzonych i słodyczy,
  • jedzenie posiłków regularnie w małych ilościach,
  • ograniczenie spożycia alkoholu,
  • stosowanie diety przeciwzapalnej np. śródziemnomorskiej.

Insulinooporność a aktywność fizyczna

Ruch może zastąpić wiele leków, ale żaden lek nie zastąpi ruchu. Aktywność fizyczna jest najważniejszym elementem leczenia insulinooporności. Regularne ćwiczenia w połączeniu z przestrzeganiem zaleceń dietetycznych sprzyjają:

  • obniżeniu masy ciała,
  • wzrostowi tkanki mięśniowej i kostnej,
  • poprawia tolerancję glukozy i zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny,
  • poprawia profil lipidowy (wzrasta stężenie dobrego, a obniża złego cholesterolu),
  • obniża spoczynkowe i powysiłkowe ciśnienie tętnicze, 
  • poprawia kondycję psychiczną. 

Poprawa wrażliwości na insulinę przy systematycznym wysiłku fizycznym zachodzi nawet wówczas, gdy nie obserwujemy redukcji masy ciała. Zmniejszając oporność na insulinę, zmniejszamy jednocześnie hiperinsulinemię wtórną (a więc dalsze tycie). U osób regularnie ćwiczących codziennie wskaźnik umieralności i zachorowalności na choroby układu sercowo-naczyniowego jest niższy niż u osób nieaktywnych.

Zalecane są ćwiczenia średnio intensywne – marsz, rower, basen, taniec, pilates, tai-chi czy joga. Aktywność fizyczna powinna zająć około 30 minut każdego dnia. Ponadto należy zrobić około 10 tysięcy kroków dziennie: tyle wystarczy, aby poprawić wrażliwość na insulinę i zapobiec rozwojowi cukrzycy typu 2. Należy dobrać rodzaj ćwiczeń w zależności od wieku i wagi oraz robić to, co sprawia przyjemność, co się lubi.

Powinno się trenować na poziomie 40–60% tętna maksymalnego. Tętno maksymalne stanowi maksimum naszych możliwości – jest to liczba uderzeń serca na minutę podczas wysiłku. Nie należy jednak „przywiązywać” się do jakichkolwiek wzorów, bowiem tętno maksymalne jest indywidualne, zależne od odżywienia, genów, palenia papierosów, ilości snu, a nawet pogody.

Aby poznać swoje tętno maksymalne i wykonywać treningi o odpowiedniej intensywności najlepiej skonsultować się z trenerem personalnym, a następnie ćwiczyć z pulsometrem. Nie należy przekraczać 80–85% tętna maksymalnego ze względu na brak korzyści. Prawidłowy trening powinien składać się z rozgrzewki, części głównej i wyciszenia.

Osoby z insulinoopornością powinny pamiętać o ważnej zasadzie: im intensywniejsze ćwiczenia, tym krótszy czas treningu.

Osoby zdrowe powinny ćwiczyć rano, na czczo. Jednak w insulinooporności – z uwagi na ryzyko hipoglikemii – zaleca się trening wykonywać po posiłku (lecz nie bezpośrednio po nim). 

  1. D. Einhorn, G. M. Reaven, R. H. Cobin i in., American College of Endocrinology position statement on the insulin resistance syndrome, "Endocr. Pract.", nr 9 (3) 2003.
  2. M. Gutch, S. Kumar, S. M. Razi i in., Assessment of insulin sensitivity/resistance, "Indian J. Endocrinol. Metab.", nr 19 (1) 2015.
  3. M. Stumvoll, A. Mitrakou, W. Pimenta i in., Use of the oral glucose tolerance test to assess insulin release and insulin sensitivity, "Diabetes Care", nr 23 2000.
  4. I. Kokot, L. Pawlik-Sobecka, S. Płaczkowska i in., Ocena zależności pomiędzy stężeniami insuliny w przebiegu doustnego testu tolerancji glukozy a ilością i dystrybucją tkanki tłuszczowej u młodych osób — badania wstępne, "Forum Zaburzeń Metabolicznych", nr 7 2016.
  5. M. Szurkowska, K. Szafraniec, A. GIlis-Januszewska i in., Wskaźniki insulinooporności w badaniu populacyjnym i ich wartość predykcyjna w określeniu zespołu metabolicznego, "Przegl. Epidemiol.", nr 59 2005. 

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Krztusiec – przyczyny, objawy, leczenie kokluszu

    Krztusiec (koklusz) jest ostrą chorobą zakaźną dróg oddechowych wywołaną przez pałeczki krztuśca. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Na ciężki przebieg krztuśca narażone są zwłaszcza niemowlęta poniżej 6. miesiąca życia. Jak przebiega krztusiec i jak go rozpoznać? Jak wygląda leczenie kokluszu? W jaki sposób można się przed nim uchronić?

  • Pneumocystoza – objawy, rozpoznanie i leczenie

    Pneumocystoza to zapalenie płuc spowodowane zakażeniem Pneumocystis jirovecii. Choroba występuje u osób z obniżoną odpornością m.in. z powodu AIDS lub przyjmowania leków immunosupresyjnych, dlatego zalicza się ją do zakażeń oportunistycznych. Pneumocystoza to poważna choroba objawiająca się dusznością i suchym kaszlem, która może prowadzić nawet do śmierci.

  • Przeziębienie, grypa, alergia czy COVID-19? Jak je od siebie odróżnić?

    Masz katar, kaszel i gorączkę? Czy to zwykłe przeziębienie, grypa czy może COVID-19? Objawy tych chorób mogą być bardzo podobne, co utrudnia samodzielne postawienie diagnozy. Dowiedz się, jakie są kluczowe różnice między tymi schorzeniami i kiedy warto skonsultować się z lekarzem.

  • Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny, objawy i leczenie RZS

    Reumatoidalne zapalenie stawów (inaczej RZS lub gościec stawowy) to przewlekła choroba reumatyczna o podłożu autoimmunologicznym. Powszechnie określa się ją także jako reumatyzm. Początkowo atakuje najczęściej symetrycznie małe i średnie stawy rąk i nóg, ale w konsekwencji prowadzi do wielu zmian ogólnoustrojowych – jej najbardziej charakterystycznym objawem jest ból stawów, ich zaczerwienienie i obrzęk. Jak leczy się reumatoidalne zapalenie stawów? Czy istnieją domowe sposoby na RZS?

  • Monakolina K – co to jest? Właściwości, zastosowanie, przeciwwskazania

    Choroby układu sercowo-naczyniowego stanowią główną przyczynę zachorowalności i śmiertelności nie tylko w Polsce, lecz również na całym świecie. U podłoża większości z nich leży miażdżyca naczyń krwionośnych, która jest bezpośrednio związana z zaburzeniami lipidowymi. Jednym z proponowanych sposobów radzenia sobie z tym problemem jest stosowanie suplementacji w oparciu o monakolinę K.

  • Co zrobić, kiedy dziecko kaszle, a osłuchowo jest czyste?

    Kaszel dziecka bez innych objawów może być związany z przebytym niedawno zakażeniem układu oddechowego albo sygnalizować rozwijającą się w organizmie infekcję dróg oddechowych. Istnieją jednak inne przyczyny kaszlu u dzieci, które wymagają bardziej zaawansowanych badań. Jakie to przyczyny i jak je zdiagnozować?

  • Grypa i RSV – szczepionka, podobieństwa i różnice

    Grypa i RSV (ang. Respiratory Syncytial Virus) to dwie powszechne choroby wirusowe, które mają znaczący wpływ na zdrowie publiczne, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Obie mogą prowadzić do poważnych powikłań, zwłaszcza u osób starszych, niemowląt oraz osób z osłabionym układem odpornościowym. W tym artykule przyjrzymy się bliżej podobieństwom i różnicom między grypą a RSV, ze szczególnym uwzględnieniem dostępnych szczepień.

  • Dieta w zaburzeniach lękowych. Co jeść, a czego unikać przy stanach lękowych?

    Zaburzenia lękowe dotykają znaczny odsetek dorosłych i dzieci. Osoby z zaburzeniami zmagają się z przewlekłym lękiem i stresem, który często powoduje cierpienie psychiczne i znaczne upośledzenie funkcjonowania pacjentów w wielu sferach ich życia. Tymczasem odpowiednia dieta w zaburzeniach lękowych może korzystnie wpływać na zdrowie układu nerwowego i pomagać w łagodzeniu objawów zaburzeń lękowych.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

logo Telemedi

Usługę zdalnej konsultacji z lekarzem świadczy Telemedi.
Regulamin świadczenia usługi dostępny jest tutaj.