Rak trzustki – przyczyny, objawy, diagnostyka, rokowania, leczenie

Rak trzustki w Polsce pojawia się u około 3000 nowych pacjentów rocznie, z czego większość stanowią osoby dorosłe i starsze, częściej mężczyźni. Pierwsze objawy raka trzustki są zwykle niezauważalne, a to opóźnia właściwe rozpoznanie i leczenie. Rak trzustki rokuje źle, najczęściej bowiem w momencie jego wykrycia jest już guzem nieoperacyjnym.

Rak trzustki – czym jest?

Rak trzustki stanowi 3% wszystkich nowotworów złośliwych. W 65% ten rodzaj raka lokalizuje się w głowie trzustki, rzadziej dotyczy trzonu i ogona tego narządu.

Najczęściej wymieniane typy raka trzustki to:

• gruczolakorak przewodowy (stanowi 80% przypadków),
• torbielakogruczolakorak,
• rak zrazikowo-komórkowy.

Stopień zaawansowania większości nowotworów oceniamy według klasyfikacji TNM, gdzie:

• T oznacza wielkość guza – skala obejmuje stopień 0–4 – im wyższy, tym nowotwór jest większy,
• N oznacza stan węzłów chłonnych – skala obejmuje stopień 0–3 – im wyższy, tym więcej regionalnych węzłów jest zajętych przez komórki guza,
• M oznacza obecność odległych przerzutów – skala obejmuje 0–1 – czyli albo są obecne, albo ich nie ma.

Ponadto można jeszcze spotkać się z literą G, która określa stopień złośliwości, a dokładnie stan zróżnicowania komórek guza. Obejmuje stopnie I–IV – im niżej zróżnicowany, tym gorzej rokuje.

Przyczyny i czynniki ryzyka nowotworu trzustki

Przyczyny raka trzustki są nieznane. Uważa się jednak, że czynnikami ryzyka rozwoju raka trzustki mogą być:

• palenie papierosów (nitrozaminy),
• cukrzyca,
• wcześniejsze naświetlania na okolicę trzustki,
• przewlekłe nawracające zapalenie trzustki,
• otyłość,
• czynniki genetyczne, takie jak mutacje genów BRCA1 i BRCA2 – wiążą się także ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka piersi, raka jajnika – oraz genów p16, p53, DPC4,
• dodatni wywiad rodzinny,
• niedokwaśność soku żołądkowego,
• nadmierne spożywanie mięsa, węglowodanów i nasyconych kwasów tłuszczowych w pożywieniu,
• kontakt z pestycydami.

Rak trzustki – objawy

Objawy raka trzustki są niespecyficzne. Mogą to być:

• objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak bóle brzucha, nudności, wymioty (naciekanie dwunastnicy lub okolicy odźwiernika), jadłowstręt (brak apetytu), uczucie pełności poposiłkowej, szybkie uczucie sytości po nawet małym posiłku, burczenie, przelewanie, wzdęcia, odbijanie, biegunki, ale też zaparcia, w zaawansowanych stadiach krwawienie z przewodu pokarmowego (naciekanie dwunastnicy lub żylaki przełyku w przebiegu zakrzepicy żylnej układu wrotnego);
• objawy ogólne, takie jak utrata masy ciała (chudnięcie), gorączka o nieustalonej przyczynie, zakrzepowe wędrujące zapalenie żył powierzchownych (tzw. zespół Trousseau), odbarwione/tłuszczowe stolce, ciemny mocz przy jednoczesnej żółtaczce (rak głowy trzustki lub naciekanie przewodu żółciowego wspólnego), świąd skóry, znaczne osłabienie, wyniszczenie, świeżo rozpoznana cukrzyca;
• symptomy sugerujące dolegliwości ze strony układu kostnego – bóle pleców mogące być efektem naciekania przez guza splotów nerwowych i przestrzeni zaotrzewnowej;
• objaw Courvoisiera – występuje u 25% wszystkich chorych – wyczuwalny pęcherzyk żółciowy (na skutek niedrożności przewodu żółciowego wspólnego), może także wystąpić wodobrzusze, powiększenie węzła chłonnego nadobojczykowego lewego (tzw. węzeł Virchowa), rzadziej guz w okolicy pępka (tzw. guz siostry Mary Joseph).

Rak trzustki – diagnostyka

Każdą diagnostykę zaczynamy od dokładnego wywiadu. Powinien obejmować on obecność wymienionych objawów oraz czynników ryzyka raka trzustki. W badaniu przedmiotowym możemy obserwować: wychudzenie, powiększenie węzłów chłonnych, żółtaczkę, wodobrzusze, obrzęki. Z badań laboratoryjnych należy wykonać morfologię krwi obwodowej i tzw. próby wątrobowe (głównie bilirubina i fosfataza zasadowa). Dodatkowo zleca się badanie antygenu CA19-9.

W rozpoznaniu raka trzustki i raka brodawki Vatera najważniejsze są badania obrazowe i endoskopowe, takie jak:

• ultrasonografia jamy brzusznej, w tym endoskopowa,
• RTG żołądka i dwunastnicy,
• wielofazowa tomografia komputerowa jamy brzusznej wykonana metodą spiralną,
• rezonans magnetyczny.

Rak trzustki – leczenie i rokowania

Leczenie raka trzustki jest trudne z powodu zwykle późnego rozpoznania i znacznego stopnia zaawansowania. Najczęściej ma duży stopień złośliwości, szybki wzrost, dużą skłonność do naciekania i odległych przerzutów. Rok przeżywa około 20% pacjentów, 5 lat już tylko około 5%.

Leczenie chirurgiczne raka trzustki dzielimy na:

• radykalne zabiegi operacyjne – leczące – możliwe u około 15% pacjentów (np. wycięcie głowy trzustki wraz z dwunastnicą lub całkowite wycięcie trzustki i dwunastnicy, pęcherzyka żółciowego, przewodu żółciowego wspólnego, części odźwiernikowej żołądka, częściowe obwodowe wycięcie trzustki),
• resekcje paliatywne – łagodzą objawy,
• zespolenia omijające.

Uzupełnieniem zabiegów operacyjnych jest chemioterapia (jednolekowa lub skojarzona) i/lub radioterapia, w tym także śródoperacyjna. Zdarza się jednak, że nowotwór jest tak zaawansowany, że pozostaje nam tylko leczenie objawowe – przeciwbólowe i przeciwzakrzepowe.