Bilirubina całkowita – badanie. Norma, lekko podwyższona i podwyższona

Badanie poziomu bilirubiny zlecane jest najczęściej podczas diagnozowania chorób wątroby lub oceny jej funkcji, np. podczas terapii lub w trakcie zażywania leków, w tym tabletek antykoncepcyjnych lub izotretynoiny. Na badanie należy się zgłosić na czczo i najlepiej w godzinach porannych. Często wysoki poziom bilirubiny stwierdza się u noworodków, który w skrajnych przypadkach może doprowadzić do uszkodzenia układu nerwowego. Leczenie polega najczęściej na fototerapii, której celem jest przyspieszenie rozkładu bilirubiny.

Bilirubina jest barwnikiem żółciowym, powstającym na drodze rozpadu erytrocytów, czyli krwinek czerwonych, a konkretnie wchodzącej w ich skład cząsteczki hemu. Przekształcenie hemu w bilirubinę jest procesem kilku etapowym, w którym dużą rolę odgrywa wątroba. Jeżeli narząd ten nie funkcjonuje właściwie, we krwi może pojawić się podwyższony poziom bilirubiny, prowadzący m.in. do żółtaczki lub kamicy żółciowej. Stan ten jest szczególnie niebezpieczny, gdy występuje u noworodków, może bowiem prowadzić do żółtaczki jąder podkorowych mózgu, a w efekcie do ich uszkodzenia. Oznaczenie poziomu bilirubiny całkowitej we krwi jest jednym z podstawowych badań, stosowanych w diagnostyce chorób wątroby oraz pozwalającym na odróżnienie żółtaczki fizjologicznej od patologicznej.

Co to jest bilirubina całkowita, pośrednia i bezpośrednia?

Bilirubina jest barwnikiem powstającym podczas rozpadu cząsteczki hemu – hemoglobiny (odpowiada za transport tlenu w organizmie człowieka). Hemoglobina wchodzi w skład erytrocytów, czyli czerwonych krwinek, które żyją około 120 dni. Po tym czasie ulegają rozpadowi, a uwalniany wtedy hem ulega szeregowi przemian prowadzących do powstania bilirubiny. Bilirubina dalej wraz z osoczem trafia do wątroby, skąd jest wydalana do woreczka żółciowego. Produkty przemiany bilirubiny są barwnikami, odpowiadającymi za żółty kolor moczu oraz brązowy kolor stolca. Informacja ta jest istotna, ponieważ zmiana barwy któregoś z nich, może wskazywać na problemy w funkcjonowaniu wątroby lub dróg żółciowych.

Frakcja bilirubiny znajdująca się w osoczu jest związana z białkami – przede wszystkim z albuminą i jest to tzw. bilirubina pośrednia lub wolna. W wątrobie ulega związaniu z kwasem glukuronowym i wydaleniu wraz z żółcią. Ta frakcja bilirubiny to bilirubina sprzężona lub bezpośredni. We krwi oznacza się najczęściej obydwie te formy jednocześnie i mówi się wówczas o bilirubinie całkowitej, będącej sumą obu frakcji.

Bilirubina całkowita – kiedy należy wykonać badanie?

Oznaczenie stężenia bilirubiny warto wykonać w przypadku:

• oceny funkcji wątroby,
• przy diagnozowaniu chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego, w tym żółtaczki i kamieni żółciowych,
• podejrzenia wirusowego zapalenia wątroby,
• podejrzenia toksycznego uszkodzenia wątroby (zatrucie grzybami, alkoholem, narkotykami, lekami itp.)
• podejrzenia choroby hemolitycznej lub innych chorób, związanych z przyspieszonym rozpadem krwinek czerwonych,
• występowania objawów wskazujących na choroby dróg żółciowych, wątroby lub trzustki: zażółcenia skóry i spojówek, bólów brzucha, ciemnej barwy moczu, zmiany koloru stolca lub anemii,
• różnicowania żółtaczki fizjologicznej od patologicznej
• występowania przypadków rodzinnej hiperbilirubinemii.

Bilirubina całkowita – przebieg badania

Do wykonania badania konieczne jest pobranie próbki krwi żylnej, zazwyczaj z żyły łokciowej. Pacjent zgłaszający się na oznaczenie powinien być na czczo, czyli zachować 8-godzinną przerwę w spożywaniu posiłków. Najlepiej zgłosić się do punktu pobrań w godzinach porannych. Warto także poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach i suplementach diety, ponieważ mogą one wpływać na wynik badania.

Bilirubina całkowita – normy dla dzieci i dorosłych

W przypadku dzieci, zwłaszcza noworodków, stężenia bilirubiny mogą być wyższe i wynosić:

• do 4 mg/dl w pierwszej dobie życia,
• do 10 mg/dl w trzeciej dobie życia,
• u dzieci do 1 miesiąca: do 1 mg/dl.

Powyższe normy nie dotyczą jednak kobiet ciężarnych, u których stwierdza się fizjologicznie podwyższony poziom bilirubiny całkowitej.

Badanie bilirubina całkowita – interpretacja wyniku. Co oznacza podwyższona bilirubina?

Podwyższony poziom bilirubiny we krwi, czyli tzw. hiperbilirubinemia może wynikać m.in. z:

• uszkodzenia komórek wątroby, na skutek np. marskości wątroby, wirusowego zapalenia lub uszkodzenia toksycznego, alkoholowego lub polekowego,
• zastoju żółci, spowodowanego m.in. cholestazą wewnątrzwątrobową, chorobami autoimmunologicznymi wątroby, kamicą dróg żółciowych, guzem lub niedrożnością dróg żółciowych,
• nieprawidłowej hemolizy na skutek chorób autoimmunologicznych, przetoczenia niewłaściwej grupy krwi, niedokrwistości hemolitycznej, zespołu rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego lub niedoboru niektórych enzymów,
• wrodzonych chorób, związanych z nieprawidłowym metabolizowaniem lub sprzęganiem bilirubiny,
• przyjmowania przez pacjenta leków powodujących rozpad erytrocytów lub komórek wątroby,
• wrodzonej niedrożności dróg żółciowych lub zapalenia wątroby u noworodków,
• chorób metabolicznych, takich jak: mukowiscydoza, galaktozemia, tyrozynemia, choroba Wilsona
• cholestazy ciężarnych, czyli przejściowego wzrostu stężenia bilirubiny u kobiet w ciąży, do którego dochodzi zazwyczaj w wyniku zmian hormonalnych.

W niektórych przypadkach wysoki poziom bilirubiny nie musi być powodem do niepokoju. U osób z chorobą Gilberta zażółcenie rogówek, błon śluzowych i skóry, może pojawić się na skutek silnego stresu, nieprzespanej nocy, spożycia alkoholu lub innych czynników. Również u noworodków zdarza się, że fizjologiczna żółtaczka może się przedłużyć, prowadząc do utrzymywania się podniesionego poziomu bilirubiny do kilku dni po porodzie, nie prowadząc jednak do poważniejszych powikłań.

Które badania wykonać razem z oznaczeniem bilirubiny?

Wraz z oznaczeniem poziomu bilirubiny, w diagnostyce chorób wątroby i dróg żółciowych oraz różnicowania żółtaczki, wykonuje się często dodatkowe badania laboratoryjne, obejmujące takie parametry jak:

• bilirubina sprzężona i niesprzężona,
• fosfataza alkaliczna (ALP),
• aminotransferaza alaninowa (ALT),
• aminotransferaza asparaginianowa (AST),
• gammaglutamylotransferaza (GGTP),
• morfologia krwi.

Bilirubina całkowita – cena/refundacja, skierowanie

Koszt oznaczenia stężenia bilirubiny całkowitej zazwyczaj nie przekracza 20 zł. W przypadku, gdy pacjent jest kierowany na badanie ze wskazań lekarskich, to jest ono w pełni refundowane przez NFZ.

Jak obniżyć podwyższony poziom bilirubiny u noworodka i osoby dorosłej?

Podwyższony poziom bilirubiny powinien być zawsze zgłoszony lekarzowi, jednak nie w każdym przypadku wymaga wprowadzenia terapii. Żółtaczka noworodkowa zazwyczaj nie wymaga leczenia, jeśli jednak bilirubina przekracza bezpieczne dla dziecka stężenie, to konieczne jest szybkie wdrożenie terapii, aby uchronić je przed uszkodzeniem układu nerwowego. Najczęściej stosuje się wtedy tzw. fototerapię, czyli naświetlanie specjalnymi lampami, przyspieszającymi rozkład bilirubiny.

Osoby dorosłe z hiperbilirubinemią, oprócz wskazań lekarza, powinny pamiętać o odpowiednim nawodnieniu oraz stosować lekkostrawną dietę. Warto zrezygnować z cukru, dań smażonych i bogatych w tłuszcze, a także zadbać o suplementację witamin z grupy B oraz magnezu.