Erytropoetyna (EPO) – badanie, normy, interpretacja wyników

Badanie erytropoetyny (EPO) jest wskazane podczas prowadzenia procesu diagnostycznego chorób krwi i nerek. Dzięki analizie poziomu erytropoetyny możliwe jest kontrolowanie odpowiedzi na wdrożone leczenie anemii, nadkrwistości i niedokrwistości. Wysoki poziom EPO jest charakterystyczny dla sportowców, którzy swoje treningi odbywają w terenach górskich, ale także, co ciekawe, dla osób palących papierosy. Badanie poziomu erytropoetyny często towarzyszy analizie morfologii krwi i hematokrytowi. Jaka jest norma EPO we krwi, czy do badania erytropoetyny należy zgłosić się na czczo i czy stosowanie EPO przez sportowców jest równoznaczne ze stosowaniem dopingu? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdują się w niniejszym artykule.

1. Czym jest erytropoetyna?
2. Badanie erytropoetyny – wskazania
3. Jak wygląda badanie erytropoetyny? Ile kosztuje? Czy jest refundowane?
4. Jakie są normy badania erytropoetyny? Jak interpretować wyniki?

Erytropoetyna (EPO) jest hormonem glikoproteinowym wytwarzanym przez komórki nerek oraz przez wątrobę (u płodów i w wyjątkowych sytuacjach u osób dorosłych). Jej zadaniem jest stymulacja erytropoezy, czyli wzrostu komórek macierzystych z układu czerwonokrwinkowego i białokrwinkowego oraz megakariocytów, stanowiących prekursory dojrzałych płytek krwi. Badanie poziomu erytropoetyny wskazane jest m.in. w diagnostyce niedokrwistości (anemii) i nadkrwistości, chorób nerek i nowotworów, a także w monitorowaniu dopingu u sportowców. Oprócz tego erytropoetyna w postaci zastrzyków może być stosowana jako lek na niedokrwistość w przebiegu niewydolności nerek i chorób onkologicznych.

Co to jest erytropoetyna?

Erytropoetyna to hormon wydzielany głównie przez nerki, a w niewielkich ilościach także przez wątrobę. Wytwarzana jest w odpowiedzi na hipoksję, czyli niedotlenienie, i odgrywa kluczową rolę w pobudzeniu szpiku kostnego do produkcji czerwonych krwinek (erytrocytów). Czerwone krwinki to komórki zaangażowane w transport tlenu, dlatego wzrost ich liczby w odpowiedzi na działanie erytropoetyny, a tym samym podwyższenie się stężenia tlenu we krwi, hamuje wytwarzanie erytropoetyny przez nerki. Rekombinowana ludzka erytropoetyna (rh-EPO), syntetyzowana na potrzeby przemysłu farmaceutycznego, jest z powodzeniem wykorzystywana jako lek stymulujący wytwarzanie krwinek czerwonych przez szpik kostny pacjenta w przebiegu niektórych niedokrwistości. Z uwagi na swoje właściwości EPO bywa czasem używana przez sportowców jako środek dopingujący.

Wyższy poziom erytropoetyny obserwuje się standardowo u osób zamieszkujących tereny wysokogórskie, na których występuje niższe stężenie tlenu w powietrzu atmosferycznym, a także u nałogowych palaczy i osób z chorobami płuc lub ze zdiagnozowanymi złośliwymi guzami nerek. Zbyt wysoki poziom erytropoetyny może prowadzić do nadkrwistości powikłanej chorobą zakrzepowo-zatorową lub zawałem serca. Z kolei w przebiegu chorób nerek wydzielanie erytropoetyny może ulegać obniżaniu. Prawdopodobnie będzie to skutkowało wywołaniem niedokrwistości w wyniku niedostatecznej produkcji erytrocytów przez szpik kostny. Choroby związane z zaburzeniami funkcji szpiku również mogą przebiegać z niedokrwistością związaną z brakiem prawidłowej odpowiedzi szpiku na działanie EPO.

Kiedy należy wykonać badanie erytropoetyny?

Badanie erytropoetyny wykonywane jest zwykle w diagnostyce i różnicowaniu przyczyn niedokrwistości i nadkrwistości oraz w monitorowaniu przebiegu i leczenia niektórych nowotworów, chorób nerek i szpiku kostnego. Poziom erytropoetyny oznacza się także w przebiegu leczenia anemii w celu prognozowania odpowiedzi na leczenie. Ponadto badanie poziomu EPO wykonywane jest na potrzeby medycyny sportowej wśród zawodników monitorowanych pod kątem przyjmowania środków dopingujących.

Erytropoetyna – przebieg badania, cena/refundacja

Badanie poziomu EPO wykonywane jest z próbki krwi żylnej, pobranej zwykle z żyły łokciowej. Do badania poziomu erytropoetyny nie trzeba się specjalnie przygotowywać, jednak wskazane jest, aby na pobranie krwi stawić się na czczo, tj. na 8–12 godzin przed pobraniem krwi należy wstrzymać się od poważnego wysiłku fizycznego oraz przyjmowania posiłków i słodzonych napojów. Z uwagi na dobową zmienność uwalniania EPO wskazane jest, żeby krew od pacjenta pobrać w godzinach porannych.

Gdy na badanie poziomu erytropoetyny skierowanie wyda odpowiedni specjalista, np. lekarz hematolog, koszt oznaczenia zostanie zrefundowany przez NFZ w ramach badań wykonywanych na potrzeby ambulatoryjnej opieki specjalistycznej. Jeśli sami zdecydujemy się na wykonanie badania za odpłatnością, jego koszt wyniesie około 80–90 złotych. Należy przy tym pamiętać, by każdy wynik badania skonsultować z lekarzem prowadzącym, który w jego interpretacji weźmie pod uwagę nie tylko pojedyncze oznaczenie poziomu erytropoetyny, ale również wywiad kliniczny w kierunku ewentualnych chorób krwi oraz aktualny stan zdrowia pacjenta.

Erytropoetyna – normy. Interpretacja wyników badania

Norma wyniku erytropoetyny w osoczu zdrowego dorosłego człowieka wynosi około 4,3–29 IU/L. Wartości referencyjne przyjęte przez poszczególne laboratoria mogą się jednak nieznacznie różnić. Wynika to z odmiennych metod analitycznych stosowanych przez daną pracownię diagnostyczną. Ponadto wartości referencyjne zależą do wieku i płci pacjentów oraz ich stanu klinicznego (np. ciąży). Podwyższony poziom erytropoetyny może występować u pacjentów chorujących na czerwienicę i choroby serca, anemię hemolityczną, niedokrwistość aplastyczną związaną z zaburzeniami funkcji szpiku kostnego, niedokrwistość z niedoboru żelaza oraz – w związku z obniżoną zawartością tlenu we krwi – u osób odbywających treningi sportowe w wysokich górach i u osób palących papierosy. Obniżony poziom erytropoetyny występuje natomiast u pacjentów z niedokrwistością spowodowaną chorobami nerek i u osób chorujących na przewlekłą mocznicę. U sportowców poziom erytropoetyny w połączeniu z pozostałymi parametrami morfologii krwi, w tym liczby krwinek czerwonych i hematokrytu, badany jest rutynowo przed różnego typu zawodami sportowymi. Normy erytropoetyny dla sportowców nie różnią się od norm przyjętych dla ogólnej populacji.