Badania na niepłodność dla kobiet – jak wyglądają? Jak się przygotować?

Niepłodność to problem, który dotyka coraz większą liczbę osób na całym świecie. Szacuje się, że nawet 15% par boryka się z problemami z zajściem w ciążę. Spośród wszystkich przyczyn niepłodności w związku 40% leży po stronie mężczyzn, 40% po stronie kobiet, a w 20% przyczyny pochodzą od obojga partnerów. Wielu z nich zwraca się o pomoc do specjalistów, którzy oferują różne metody diagnostyki i leczenia niepłodności. Jakie badania na niepłodność warto zrobić?

1. Jak wygląda diagnostyka niepłodności?
2. Jakie są przyczyny niepłodności u kobiet?
3. Niepłodność a czynniki środowiskowe i styl życia
4. Podstawowe badania hormonalne na niepłodność
5. Problemy z zajściem w ciążę – badania obrazowe
6. Histerosalpingografia w niepłodności
7. Histeroskopia w niepłodności
8. Laparoskopia w niepłodności
9. Badania bakteriologiczne przy niepłodności kobiecej
10. Diagnostyka niepłodności kobiet – badania immunologiczne
11. Genetyczne badania w diagnostyce niepłodności

Jak wygląda diagnostyka niepłodności?

Niepłodność kobieca jest złożonym problemem, który może mieć wiele przyczyn. Może wynikać zarówno z problemów z układem rozrodczym, jak i z zaburzeń hormonalnych czy genetycznych. W związku z tym diagnostyka niepłodności jest procesem wieloetapowym i wymaga wykonania szeregu badań, które pomogą zidentyfikować przyczynę problemu.

Jakie są przyczyny niepłodności u kobiet?

Jest to często wynik interakcji wielu czynników, które razem wpływają na zdolność kobiety do zajścia w ciążę. Jednym z najczęstszych czynników są problemy anatomiczne (np. nieprawidłowości w budowie układu rozrodczego) takie jak zrosty w jajowodach po przebytej infekcji wenerycznej, które utrudniają przemieszczanie się komórki jajowej, czy nieprawidłowości w budowie macicy (np. przegroda macicy), które mogą utrudniać implantację zarodka.

Innym ważnym czynnikiem są zaburzenia hormonalne, gdyż to właśnie hormony odgrywają kluczową rolę w procesie owulacji i implantacji zarodka. Jednym z częstszych zaburzeń tego typu jest PCOS – zespół policystycznych jajników. Czynnikiem ryzyka żeńskiej niepłodności jest także endometrioza, czyli obecność tkanki podobnej do endometrium macicy poza macicą. Endometrioza może prowadzić do powstawania zrostów i zmian zapalnych, a także zająć jajnik i uniemożliwić mu prawidłowe funkcjonowanie.

Na końcu listy przyczyn niepłodności kobiet znajdziemy niektóre mutacje genetyczne, które mogą prowadzić do powstawania zarodków z wadami genetycznymi, uniemożliwiającymi dalszy rozwój.

Niepłodność a czynniki środowiskowe i styl życia

Jednym z najbardziej szkodliwych czynników środowiskowych wpływających na płodność jest palenie tytoniu, które w długotrwałej perspektywie doprowadza do uszkodzenia jajników, przedwczesnej menopauzy, a nawet do poronienia już zaimplementowanej ciąży.

Podobnie sytuacja wygląda w przypadku nadmiernego spożycia alkoholu, który negatywnie wpływa na gospodarkę hormonalną, co ma wpływ na cykl miesiączkowy i owulację.

Ważnym czynnikiem jest też niewłaściwa dieta i brak aktywności fizycznej, które mogą prowadzić do nadwagi lub otyłości, a te z kolei wywołują zaburzenia hormonalne. Z drugiej strony zbyt wymagające i wykańczające ćwiczenia oraz zbyt intensywne odchudzanie także zaburzają homeostazę organizmu i prowadzą do zaburzeń miesiączkowania, cykli bezowulacyjnych oraz przedwczesnej niepłodności w wieku dojrzałym.

Na gospodarkę hormonalną negatywnie wpływają także:

• wysokoprzetworzone i łatwo przyswajalne węglowodany (np. białe pieczywo, ryż, kluski, makaron, słodycze i słodkie napoje gazowane),
• białka pochodzenia zwierzęcego (szczególnie czerwone mięso),
• odtłuszczone produkty mleczne.

Podstawowe badania hormonalne na niepłodność

Spośród badań hormonalnych najważniejsze są te, które oceniają poziom hormonów odpowiedzialnych za regulację cyklu miesiączkowego i procesu owulacji – badania poziomu hormonu folikulotropowego (FSH) i luteinizującego (LH). FSH jest odpowiedzialny za dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, a LH za indukcję owulacji. Równie ważne jest badanie poziomu prolaktyny (PRL), ponieważ podwyższony poziom tego hormonu może prowadzić do zahamowania owulacji. Estradiol (E2), główny estrogen produkowany przez jajniki, jest kluczowy dla prawidłowego rozwoju endometrium i przygotowania go do implantacji zarodka. Progesteron, produkowany przez ciałko żółte po owulacji, jest zaś niezbędny do utrzymania ciąży.

Do całego pakietu powyższych badań warto też zaliczyć badanie poziomu hormonu antymüllerowskiego (AMH). AMH jest produkowany przez komórki pęcherzyków jajnikowych, przez co jest uważany za wskaźnik rezerwy jajnikowej – jego wysoki poziom świadczy o dużej liczbie aktywnych pęcherzyków jajnikowych. Istotne są też badania hormonów tarczycy – TSH, FT3 oraz FT4.

Wszystkie te badania razem dają kompleksowy obraz stanu hormonalnego kobiety i mogą pomóc w identyfikacji potencjalnych przyczyn problemów z płodnością. Dzięki nim możliwe jest skierowanie pacjentki na odpowiednie leczenie, które zwiększy jej szanse na zajście w ciążę.

Problemy z zajściem w ciążę – badania obrazowe

Badania obrazowe są nieodzownym elementem diagnostyki niepłodności. Dzięki nim możliwe jest dokładne zbadanie anatomii układu rozrodczego kobiety, co pozwala na wykrycie ewentualnych nieprawidłowości, które mogą stanowić przeszkodę na drodze do zajścia w ciążę.

Najczęściej stosowanym badaniem obrazowym w diagnostyce niepłodności jest przezpochwowa ultrasonografia (inaczej USG transwaginalne). Jest to nieinwazyjne badanie, które pozwala na ocenę struktury i funkcji jajników (np. w kierunku potencjalnych torbieli), macicy (m.in. pod kątem mięśniaków) i endometrium (na obecność polipów czy nieprawidłowego rozrostu warstwy endometrialnej).

Histerosalpingografia w niepłodności

Histerosalpingografia to badanie rentgenowskie układu rozrodczego kobiety, które pozwala na ocenę kształtu i struktury macicy oraz drożności jajowodów. Podczas procedury do macicy wprowadza się środek kontrastowy, który jest następnie obserwowany podczas prześwietlenia promieniami Roentgena. Histerosalpingografia jest szczególnie przydatna w wykrywaniu nieprawidłowości anatomicznych, które mogą utrudniać implantację zarodka. Zablokowane jajowody są jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet.

W niektórych ośrodkach możliwe jest wykonanie analogicznego badania sono-HSG, w którym wykorzystuje się sól fizjologiczną zamiast kontrastu i USG zamiast zdjęć rentgenowskich.

Histeroskopia w niepłodności

Histeroskopia to procedura diagnostyczna, która pozwala lekarzom na bezpośrednie badanie wnętrza macicy. Jest to niezwykle ważne narzędzie diagnostyczne, ponieważ pozwala na potwierdzenie i miejscowe leczenie potencjalnych nieprawidłowości (polipów, mięśniaków, zrostów). Histeroskopia jest zazwyczaj wykonywana ambulatoryjnie i może być przeprowadzona przy użyciu znieczulenia miejscowego lub krótkiego znieczulenia ogólnego. W niektórych przypadkach, jeśli podczas histeroskopii zostaną wykryte nieprawidłowości, lekarz może być w stanie natychmiast je usunąć, co może zwiększyć szanse na zajście w ciążę.

Laparoskopia w niepłodności

Laparoskopia to inwazyjna procedura chirurgiczna przeprowadzana w pełnym znieczuleniu ogólnym, która jest rzadziej wykorzystywana do diagnostyki niepłodności. Pozwala ona na bezpośrednie zobrazowanie i ocenę narządów wewnętrznych oraz na bezpośrednią ocenę drożności jajowodów poprzez wprowadzenie do jamy brzusznej narzędzi i kamery z podglądem na żywo na ekranie. W przypadku wykrycia u pacjentki zrostów w obrębie jamy brzusznej laparoskopia umożliwia od razu ich usunięcie i zwiększa szanse na zajście w ciążę.

Badania bakteriologiczne przy niepłodności kobiecej

Chociaż badania bakteriologiczne przy braku objawów nie należą do podstawowych badań w niepłodności, to jednak warto wykluczyć niektóre patogeny, które znacząco utrudniają zajście w ciążę. W ramach tych badań warto sprawdzić infekcje TORCH, które obejmują toksoplazmozę, odrę, kiłę, różyczkę, cytomegalię czy opryszczkę, oraz wykonać wymaz z pochwy i szyjki macicy na obecność:

• Chlamydia trachomatis,
• Ureaplasma urealyticum,
• Mycoplasma hominis.

Diagnostyka niepłodności kobiet – badania immunologiczne

Celem badań immunologicznych jest diagnostyka występowania chorób autoimmunologicznych, które wywołują nieprawidłową reakcję zapalną w organizmie przeciwko własnym tkankom, co znacząco utrudnia, a czasem nawet uniemożliwia prawidłowe zapłodnienie. W ramach takich badań warto wykluczyć występowanie zespołu antyfosfolipidowego (APS) – należy sprawdzić we krwi markery antykoagulantu toczniowego i przeciwciał antykardiolipinowych – oraz celiakii poprzez zweryfikowanie poziomu przeciwciał przeciwko endomysium i gliadynie.

Dodatkowo warto sprawdzić przeciwciała, które mogą bezpośrednio wpływać na możliwość zapłodnienia, tj. przeciwciała przeciwjajnikowe AOA, które uszkadzają osłonkę przejrzystą oocytu i ciałka żółtego, oraz przeciwciała przeciwplemnikowe ASA, które atakują plemniki i uniemożliwiają im połączenie się z komórką jajową.

Genetyczne badania w diagnostyce niepłodności

Badania genetyczne są również ważnym elementem w procesie diagnostyki niepłodności, gdyż to właśnie geny odpowiadają za około 10% przypadków niepłodności.

Jednym z podstawowych badań genetycznych jest badanie kariotypu. Pozwala ono na szczegółowe zbadanie struktury chromosomów i wykrycie ewentualnych aberracji chromosomowych, w tym zaburzeń w obrębie chromosomów płciowych. Inne ważne badania to badanie profilu KIR i badanie genotypu HLA-C, które wskazują na predyspozycje genetyczne do niepłodności immunologicznej oraz obecności mutacji czynnika V, która może prowadzić do samoistnych poronień.