Prolaktyna (PRL) – badanie, normy, interpretacja wyników
Badanie poziomu prolaktyny jest wykorzystywane w diagnozowaniu niepłodności u kobiet i mężczyzn, a także w przypadku podejrzenia guza przysadki mózgowej i kontrolowaniu leczenia tej choroby. Normy prolaktyny dla kobiet różnią w zależności od dnia cyklu miesiączkowego, okresu ciąży lub karmienia piersią. Mężczyźni z wysokim poziomem prolaktyny obserwują u siebie spadek libido i zaburzania erekcji, a w skrajnych przypadkach niepłodność. Niedobór prolaktyny jest spotykany rzadko, niemniej u kobiet karmiących może doprowadzić do zaniku produkcji mleka w gruczołach sutkowych. Jak poradzić sobie z zaburzeniami ilości prolaktyny w organizmie, ile kosztuje badanie PRL i czy stres przyczynia się do zaburzeń hormonalnych? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.
Prolaktyna to polipeptydowy hormon wydzielany przez przysadkę mózgową. Jej główną rolą jest stymulowanie gruczołów sutkowych do produkcji mleka w okresie laktacji, ale wpływa także na funkcję jajników i regulację działania układu immunologicznego. Prolaktyna badana jest najczęściej w diagnostyce niepłodności u kobiet i mężczyzn oraz przy podejrzeniu guza przysadki. W przypadku pacjentów ze zdiagnozowanym guzem przysadki mózgowej poziom prolaktyny oznacza się także w przebiegu monitorowania leczenia.
Co to jest prolaktyna?
Prolaktyna (PRL, LTH) jest polipeptydowym hormonem zbudowanym z około 199 aminokwasów, wydzielanym przez komórki laktotropowe przedniego płata przysadki mózgowej. W mniejszych ilościach wytwarzana jest również przez mięśnie macicy i komórki gruczołów sutkowych, (niektóre) komórki układu odpornościowego, prostatę, skórę i tkankę tłuszczową. Głównym zadaniem prolaktyny jest stymulacja gruczołów sutkowych kobiety do produkcji mleka, jednak wpływa ona też na funkcjonowanie jajników, a jej nadmiar może hamować wydzielanie innych hormonów gonadotropowych. U mężczyzn prolaktyna wpływa na utrzymanie prawidłowego libido i funkcji seksualnych.
Stężenie prolaktyny w warunkach fizjologicznych wzrasta pod wpływem stresu, wysiłku fizycznego, hipoglikemii, podczas snu, ciąży, drażnienia brodawek sutkowych, karmienia piersią w okresie poporodowym, a także podczas stosunku seksualnego. Na wzrost poziomu prolaktyny może wpływać też działanie hormonu tyreotropowego (TSH) i estrogenów, dieta wysokobiałkowa i wysokotłuszczowa, używki (alkohol i nikotyna) oraz przyjmowanie niektórych leków (np. antagonistów receptora dopaminowego, niektórych antydepresantów, rezerpiny, werapamilu czy cymetydyny). Działanie hamujące wydzielanie prolaktyny przez przysadkę mózgową mają z kolei dopamina, progesteron i agoniści dopaminy (np. bromokryptyna czy kabergolina, często stosowane w lekach regulujących cykl miesiączkowy, stosowanych na zatrzymanie miesiączki i łagodzących objawy zespołu policystycznych jajników – PCOS).
Jakie są przyczyny i skutki hiperprolaktynemii u kobiet i u mężczyzn?
Nadmierne wydzielanie prolaktyny ponad wartości fizjologiczne może wskazywać na podejrzenie guza przysadki (prolaktynomy), który ma zdolność do samodzielnego wytwarzania hormonu, ale także na choroby podwzgórza, regulującego funkcję przysadki, ucisk przysadki mózgowej, urazy głowy, zaburzenie funkcji gruczołu tarczowego, zespół policystycznych jajników i niewydolność nerek czy marskość wątroby.
Do objawów hiperprolaktynemii, czyli zwiększonego stężenia prolaktyny u kobiet i mężczyzn, należą przede wszystkim: bóle głowy i ograniczenie pola widzenia, niezwiązana z ciążą produkcja mleka przez gruczoły sutkowe lub mlekotok u mężczyzn, dyskomfort podczas stosunku, hirsutyzm – nietypowe owłosienie twarzy i ciała u kobiet (np. włosy na dekolcie i wokół brodawek sutkowych) i brak owłosienia u mężczyzn, problemy ze skórą (trądzik), niepłodność, spadek libido i osteoporoza oraz nieregularne miesiączki u kobiet lub zaburzenia erekcji u mężczyzn. Nadmierne stężenie prolaktyny u dziewcząt i chłopców może skutkować zaburzeniami miesiączkowania, mlekotokiem i opóźnionym dojrzewaniem płciowym.
Badanie prolaktyny – jak się przygotować? Cena/refundacja i skierowanie
Materiałem do badania prolaktyny jest krew żylna pobrana jednorazowo od pacjenta ze zgięcia łokciowego. Według dawnych zaleceń badanie poziomu prolaktyny następowało po podaniu matoklopramidu, czyli leku, który powoduje m.in. pobudzenie wydzielania PRL. Po podaniu 10 mg MTC odnotowywano najczęściej 6.–10. razy wyższe stężenie hormonu. Aktualnie nie zaleca się badania prolaktyny w testach czynnościowych, wspomnianym metoklopramidem (MTC), jednak w związku z dobową zmiennością poziomu prolaktyny zaleca się pobranie krwi od pacjenta w godzinach porannych, najlepiej między godziną 7:00 a 9:00. Przed badaniem należy odpocząć co najmniej kilkanaście minut, należy unikać wysiłku fizycznego, stresu, stosunków seksualnych, palenia papierosów i spożywania alkoholu. W miarę możliwości krew należy pobrać także bez długotrwałego uciskania naczynia, po dużym odstępie czasowym od karmienia piersią oraz po odstawieniu niektórych z przyjmowanych leków po konsultacji z lekarzem zlecającym badanie. U kobiet zaleca się wykonanie badania prolaktyny w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego. Jeśli na badanie poziomu prolaktyny skieruje pacjentkę np. lekarz ginekolog lub endokrynolog, wówczas koszt badania zostanie zrefundowany przez NFZ. Jeżeli zdecydujemy się na wykonanie badania za odpłatnością, jego cena wyniesie około 40 złotych, a na wyniki będziemy czekać około 1 dnia.
Prolaktyna – normy w wynikach badań
Wartości referencyjne stężeń prolaktyny zależą od wieku i płci pacjenta. Ponadto zawsze warto zwrócić uwagę na normy danego punktu diagnostycznego. Każda pracownia wykonuje analizy z wykorzystaniem innego sprzętu (metod) i innych odczynników, dlatego zawsze obok wyniku pacjenta, znajdują się wartości referencyjne tego laboratorium.
Normy prolaktyny dla kobiet
U kobiet obserwuje się słaby wzrost poziomu prolaktyny w drugiej połowie cyklu miesiączkowego. Norma prolaktyny dla kobiet nieciężarnych wynosi od około 102 do 496 µIU/L. W okresie ciąży poziom prolaktyny stopniowo wzrasta, by w trzecim trymestrze osiągnąć poziom o 15–20 razy wyższy od stężenia początkowego. Poziom prolaktyny po porodzie wraca do normy w ciągu mniej więcej 4–6 tygodni, natomiast karmienie piersią powoduje ponowny, gwałtowny wzrost stężenia hormonu.
Normy prolaktyny dla mężczyzn. Czy wysoka prolaktyna w wyniku badania mężczyzny powinna niepokoić?
Norma prolaktyny dla mężczyzn wynosi około 86 do 324 µIU/L. Wzrost poziomu prolaktyny ponad normę może skutkować u pacjentów niekorzystnymi objawami w postaci spadku libido, zaburzeń erekcji, niepłodności i ginekomastii, należy więc bezwzględnie skonsultować otrzymany wynik z lekarzem prowadzącym. Najmniej groźne objawy w postaci braku ochoty na seks i impotencja może stać się mniejszym problemem, dzięki suplementacji preparatów, które można kupić w aptece w formie tabletki na potencję bez recepty lub tabletki na podniesienie libido.
Czy da się skutecznie leczyć niedobór lub nadmiar prolaktyny?
Niedobór prolaktyny stanowi bardzo rzadko obserwowany stan kliniczny i nie wiąże się zwykle z poważniejszymi dolegliwościami. Jedynie u kobiet tuż po porodzie może prowadzić do niewystarczającej produkcji mleka w gruczołach sutkowych.
Nadmiar prolaktyny może wynikać z różnych przyczyn, od których należy uzależnić dalsze postępowanie kliniczne. Jeżeli wywoływany jest przez przyjmowane leki, po konsultacji z lekarzem prowadzącym można – o ile to możliwe – rozważyć ich zamianę na odpowiedniki niewywołujące hiperprolaktynemii. Jeżeli badania obrazowe wykażą u pacjenta istnienie guza odpowiedzialnego za produkcję hormonu, należy podjąć leczenie prowadzące do jego zmniejszenia i usunięcia. Jeśli hiperprolaktynemia jest spowodowana chorobami innych narządów, należy wdrożyć leczenie przyczynowe chorób ją wywołujących (np. niedoczynności tarczycy). W leczeniu niepłodności wywołanej nadmiarem prolaktyny dobrze sprawdzają się leki stanowiące agonistów dopaminy (DA, ang. Dopamine Agonists), np. wydawana na receptę bromokryptyna.
Jak stres wpływa na poziom prolaktyny? Czy niski poziom prolaktyny wpływa na libido?
Stres stanowi jeden z czynników podwyższających poziom prolaktyny, co w konsekwencji – w przypadku przewlekłego stresu – może prowadzić do dysfunkcji nabłonka jelit, tchawicy, mięśnia sercowego czy patologii sercowo-naczyniowych oraz rozwoju problemów psychicznych, spadku libido i wydolności seksualnej. Tabletki i inne preparaty uspokajające mogą pomóc wyciszyć organizm, wyrównać nieco gospodarkę hormonalną, ułatwić zasypianie i zregenerować się podczas snu, dlatego warto zastanowić się nad ich suplementacją. Szczególną można także skupić na produktach naturalnych, takich jak adaptogeny w tabletkach, kapsułkach lub wyciągach, które także pomagają osiągnąć stan równowagi wewnętrznej.
Dowiedz się więcej o adaptogenach – czym są, które adaptogeny wybrać?