Adaptogeny – czym są? Które adoptogeny wybrać? Rodzaje, wskazania i przeciwwskazania do suplementacji

Adaptogeny są nietoksycznymi roślinami, które charakteryzują się tonizującym działaniem na organizm człowieka. Zmniejszają skutki stresu, który wpływa nie tylko na kondycję fizyczną, ale także psychiczną i mentalną. Istnieje wiele rodzajów adaptogenów, które stymulują ciało do powrotu do naturalnej równowagi, czyli homeostazy. Substancje adaptogenne wykazują wyjątkowo wysoki potencjał antyoksydacyjny. Który adaptogen wybrać przy kłopotach z zasypianiem, a który przy stresującym trybie życia, a ponadto jakie są inne wskazania i przeciwwskazania do stosowania adaptogenów? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Organizm człowieka jest nieustannie narażony na różne czynniki stresowe, zarówno psychiczne, fizyczne, chemiczne, jak i biologiczne. Wymagający tryb życia, smog, wysokoprzetworzone jedzenie, infekcje lub brak ruchu i zaburzony sen to bez wątpienia przyczyny zaburzonej homeostazy, czyli naturalnej równowagi wewnętrznej. Organizm nieustannie dąży do utrzymania tego fizjologicznego stanu, czyli adaptuje się do zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym, jednakże jego możliwości są na tym polu ograniczone. Pomocne w takiej sytuacji są naturalne substancje adaptogenne, które zgodnie ze swoją nazwą wpływają na zwiększenie zdolności adaptacyjnych organizmu, podnosząc tym samym jego odporność na stres.

Co to jest adaptogen? Jak działają adaptogeny?

Terminem adaptogen określane są substancje zwiększające zdolności przystosowawcze (adaptacyjne) organizmu w odpowiedzi na niekorzystne warunki środowiskowe. Ułatwiają one dostosowanie się do zwiększonego narażenia na niekorzystne czynniki stresowe, zarówno fizyczne, jak i te emocjonalne.

Dodatkowo związki te wpływają na poprawę pracy mózgu, w tym usprawniają pamięć i koncentrację, umiejętność uczenia się i zapamiętywania, a także działają ochronnie na komórki wątrobowe oraz pełnią funkcję antyoksydanta. W organizmie podczas procesu neutralizacji czynników zewnętrznych, normalizacji podlega szereg procesów, takich jak metabolizm, gospodarka hormonalna, reakcje enzymatyczne, neuroprzekaźnictwo oraz oddychanie komórkowe.

Pod wpływem działania adaptogenów zarówno ciało, jak i mentalna sfera człowieka są w stanie szybciej i efektywniej zareagować na bodźce stresowe, dzięki czemu są one łatwiej neutralizowane oraz mniej szkodliwe.

Rodzaje adaptogenów

Zgodnie z aktualną wiedzą za adaptogen możemy uznać substancję/roślinę, która wykazuje działanie immunostymulujące, powoduje obniżenie aktywności centralnego układu nerwowego (działanie uspokajające), wpływa na poprawę funkcjonowania mózgu, przy wzmożonym obciążeniu wysiłkowym zwiększa sprawność fizyczną, jest także przeciwutleniaczem. W przyrodzie istnieje wiele roślin o właściwościach adaptogennych, które co prawda różnią się między sobą budową, ale wszystkie spełniają powyższe kryteria.

Ashwagandha

Witania ospała (łac. Withania somnifera), nazywana potocznie ashwagandhą, posiada właściwości immunostymulujące i adaptogenne. Ashwagandha klasyfikowana jest jako surowiec działający tonizująco oraz antystresowo na organizm, ponieważ zmniejsza stężenie kortyzolu u osób narażonych na czynniki stresogenne, a także wpływa korzystnie na proces zasypiania oraz jakość snu.

Rhodiola rosea

Kłącze różeńca górskiego (łac. Rhodiola rosea) jest od dawna stosowane w bólach migrenowych oraz przy zmęczeniu fizycznym i psychicznym. Preparaty z rożeńca górskiego są polecane w okresie zwiększonej pracy umysłowej oraz narażenia na stres, ponieważ poprawiają pamięć, koncentrację, refleks i uodparniają organizm na stres. Różeniec górski stymuluje procesy anaboliczne, dzięki czemu zwiększa wydolność fizyczną, zwłaszcza podczas uprawiania sportu. Stosowanie r. rosea przynosi korzystne rezultaty u osób narażonych na stres, cukrzyków, w chorobach żołądka i wątroby oraz podczas terapii przeciwnowotworowych.

Traganek

Podstawowe działanie lecznicze tragakanka błoniastego (łac. Astragalus membranaceus) związane jest z aktywnością przeciwutleniającą, immunomodulującą, przeciwzapalną, przeciwcukrzycową oraz przeciwmiażdżycową. Traganek wykazuje pośredni wpływ ochronny na komórki wątrobowe, nerwowe, układ moczowy i krwionośny. Roślina wykorzystywana jest przede wszystkim w walce z zaburzeniami odporności oraz jako preparat wzmacniający i tonizujący, ze względu na działanie immunostymulujące.

Żeń-szeń

Żeń-szeń (łac. Panax ginseng) charakteryzuje się wielokierunkowym działaniem farmakologicznym. Substancje czynne zawarte w tej roślinie wykazują aktywność antyoksydacyjną, immunostymulującą oraz wpływają na poprawę kondycji fizycznej i psychicznej organizmu. Stosowanie preparatów z żeń-szeniem wpływa korzystnie na funkcje mózgu, w tym procesy zapamiętywania, uczenia się, koncentracji i kojarzenia. Jako adaptogen zwiększa siły witalne, wpływa na poprawę odporności organizmu na stres, wpływa na poprawę samopoczucia oraz podnosi libido.

Cytryniec chiński

Cytryniec chiński (łac. Schizandra chinensis) jest cennym źródłem antyoksydantów, stąd jego wykorzystanie w preparatach przeciwstarzeniowych oraz przeciwmiażdżycowych. Cytryniec chiński stosowany jest w stanach wyczerpania psychicznego i fizycznego, zaburzeniach depresyjnych oraz przy niedokrwistości.

Eleuterokok kolczasty

Wyciągi z Eleuterokoka kolczastego (łac. Eleuterococcus senticosus), powszechnie nazywanego również żen-szeniem syberyjskim, zwiększają tolerancję organizmu na niekorzystne czynniki środowiskowe. Niektóre źródła podają, że właściwości adaptogenne tej rośliny są wykorzystywane u osób narażonych na stres, w tym w leczeniu dzieci z autyzmem oraz mających problemy z adaptacją w środowisku rówieśników. Preparaty z eleuterokokiem wpływają korzystnie na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz łagodzą stany depresyjne i lękowe.

Gotu kola

Wąkrota azjatycka (łac. Centella asiatica), nazywana Gotu kola i Brahmi, wpływa na poprawę funkcjonowania komórek układu nerwowego, co przekłada się na usprawnienie pamięci, procesów myślowych oraz złagodzenie stanów depresyjnych. Gotu kola stosowana jest w chorobach przewodu pokarmowego, nadciśnieniu, zaburzeniach krążenia obwodowego oraz innych dysfunkcjach układu sercowo-naczyniowego. Dodatkowo wąkrota azjatycka znajduje wykorzystanie w chorobach skóry, takich jak egzemy, łuszczyca, owrzodzenia lub trudno gojące się rany.

Bacopa Monnieri

Bacopa monnieri usprawnia pracę mózgu, dzięki czemu poprawia pamięć i koncentrację. Jest polecana w leczeniu choroby Alzheimera, choroby Parkinsona, a u dzieci ze zdiagnozowanym ADHD oraz innych chorobach neurodegeneracyjnych. Ponadto substancje aktywne zawarte w tej roślinie wykazują aktywność przeciwutleniającą, przeciwzapalną, przeciwgorączkową oraz ochronną na komórki serca i przewodu pokarmowego. Roślina działa silnie odtruwająco, poprzez usuwanie szkodliwych substancji gromadzących się we krwi.

Maca (pieprznica peruwiańska)

Maca (łac. Lepidium meyenii), zwana także żeń-szeniem peruwiańskim, jest adaptogenem, wykazującym działanie antyoksydacyjne, ochronne na komórki układu kostnego oraz nerwowego. Substancje aktywne zawarte w tej roślinie wpływają korzystnie na aktywność seksualną i płodność. Naukowcy wykazali, że MACA może mieć korzystny wpływ na złagodzenie bolesnych i nieregularnych miesiączek oraz niekorzystnych objawów menopauzy, zwłaszcza: uderzeń gorąca, nadmiernej suchości pochwy, spadku popędu seksualnego,  osłabienia i objawów depresyjnych.  

Adaptogeny – dla kogo?

Po preparaty będące źródłem adaptogenów warto sięgnąć przede wszystkim w okresie zwiększonego narażenia na stres psychiczny lub fizyczny. Dodatkowo ze względu na szereg dodatkowych właściwości warto stosować je profilaktycznie, aby spowolnić procesy starzenia, ograniczyć aktywność wolnych rodników oraz procesy chorobotwórcze. Na rynku dostępnych jest wiele preparatów adaptogennych na bazie roślin w postaci kropli, suszu, tabletek, kapsułek, naparów, nalewek, które poza podstawowym działaniem tonizującym na organizm wykazują różnorodne, dodatkowe działania. W zależności od problemów zdrowotnych można dobrać odpowiedni surowiec najkorzystniej wpływający na dane schorzenie.

Adaptogeny – przeciwwskazania do stosowania

Zazwyczaj rośliny będące adaptogenami są dobrze tolerowane przez organizm. Jak w przypadku każdego preparatu mogą wystąpić reakcje nadwrażliwości lub inne, chociażby ze strony przewodu pokarmowego. Ogólnymi, podstawowymi przeciwwskazaniami do stosowania adaptogenów są ciąża i laktacja, a także wedle niektórych źródeł zażywanie adaptogenów przez dzieci powinno zostać poprzedzone konsultacją z lekarzem pediatrą. Z kolei adaptogenów podnoszących ciśnienie krwi, jak żeń-szeń i eleuterokok kolczasty nie należy stosować w przypadku choroby nadciśnieniowej. Dodatkowo należy skonsultować się z lekarzem w przypadku stosowania leków przeciwdepresyjnych, znieczulających, uspokajających, przeciwlękowych oraz wpływających na krążenie mózgowe i układ nerwowy.