Maca – właściwości, skład, zastosowanie

Maca czyli pieprzyca peruwiańska Lepidium meyenii to dwuletnia roślina należąca do rodziny kapustowatych Brassicaceae. Nazywana jest również żeń-szeniem peruwiańskim, zielem pieprzowym lub trawą pieprzową.

Pochodzi z Ameryki Południowej (Peru, Boliwia, Brazylia), gdzie rośnie w Andach na wysokościach od 4000 do 4500 m n.p.m. Roślina jest odporna na niekorzystne warunki atmosferyczne: silne mrozy, porywiste wiatry, ostre słońce i duże wahania temperatur (w okresie wegetacyjnym średnio od - 2 do 13°C). Ma niewielkie wymagania glebowe, preferuje ziemię lekko kwaśną i żwirową.

Główną częścią pieprzycy peruwiańskiej jest podziemny korzeń o bulwiastym kształcie przypominający nieco rzepę/rzodkiewkę. Bulwy rośliny mają lekko ostry smak i słodkawy, karmelowy zapach. Oś hipokontylowo- korzeniowa rośliny ma 10 - 14 cm długości i 3 - 5 cm szerokości. Waga korzeni maca może wahać się w granicach od 7 do 24 gramów. Bulwy spichrzowe występują w różnych kolorach, co jest warunkowane różną zawartością związków antocyjanowych (opisano kilkanaście różnych kolorów m.in. białe, żółte, czerwone, czarne). Maca żółta stanowi około 60% wszystkich surowców zbieranych w Peru. Mniejsze ilości szacuje się dla maki czerwonej - 25% i czarnej - 15%.

Nadziemną część maki stanowi niewielki, mięsisty i płaski hipokontyl (dolna część łodygi) oraz pierzaste liście ułożone na kształt rozety. Liście mają długość od 12 do 20 cm i często leżą płasko na ziemi. Nowe ulistnienie pojawia się od wewnątrz rozety, podczas gdy stare liście zewnętrzne usychają. Obupłciowe kwiaty są białawe i wyrastają w centralnej części rozety. Owoce o średnicy 4 - 5 mm zawierają po dwa owalne nasiona (2 - 2,5 mm).

Maca Lepidium meyenii to peruwiańska roślina lecznicza pochodząca z Andów. Lokalne plemiona Peruwiańczyków stosują makę od ponad 2000 lat ze względu na jej właściwości prozdrowotne, głównie korzystny wpływ na płodność. Maka stanowi element codziennej diety mieszkańców wyżyn Peru. Zjadają oni hipokontyle i podziemną część maki po wcześniejszym ugotowaniu, wysuszeniu na słońcu lub wytrawieniu surowca alkoholem. Tubylcy dodają mąkę z maki również do paszy dla bydła.

Popularność Lepidium meyenii na pozostałych kontynentach wzrasta systematycznie od lat 90. XX wieku za sprawą obiecujących wyników badań dotyczących działania adaptogennego rośliny. Okazuje się, że maka zwiększa odporność organizmu na warunki stresu psychicznego i fizycznego. W aptece maka występuje w preparatach zarejestrowanych jako suplementy diety. Najczęściej jest to proszek który można dodawać do jogurtu, napoju bądź koktajli, ale także kapsułki, tabletki i płyny doustne w postaci kropli i jednorazowych shotów.

Wysuszony i sproszkowany korzeń maki jest polecany dla osób chcących zadbać o swoje zdrowie w sposób naturalny. Maca peruwiańska charakteryzuje się wysoką wartością odżywczą. Roślina dodaje energii, działa pobudzająco, zwiększa wytrzymałość oraz witalność organizmu. Stanowi naturalne źródło antyoksydantów. Z jej dobrodziejstw często korzystają sportowcy, chcący podnieść masę mięśniową i poprawić swoje wyniki wydolnościowe.

Maca poprawia koncentrację, zdolność uczenia się i zapamiętywania. Jest polecana dla osób starszych z obniżonymi funkcjami kognitywnymi oraz uczniów i pracowników umysłowych. Regularnie spożywanie Lepidium meyenii poprawia libido kobiet i mężczyzn oraz podnosi funkcje seksualne. Najprawdopodobniej wynika to ze zwiększania ukrwienia narządów płciowych. Po makę mogą sięgać osoby borykające się z łagodnymi zaburzeniami erekcji oraz z problemem obniżonej płodności. Badania na zwierzętach pokazują, że roślina poprawia jakość spermy (liczbę i ruchliwość plemników oraz objętość spermy).

Pieprzyca peruwiańska pomaga w regulacji zaburzonej gospodarki hormonalnej kobiet oraz mężczyzn. Maca łagodzi dokuczliwe objawy andropauzy i menopauzy. Może być stosowana w profilaktyce rozrostu prostaty u panów, ponieważ  zmniejsza masę gruczołu krokowego, działa przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie. Regularna suplementacja maki podnosi poziom męskiego hormonu - testosteronu we krwi. Co ważne, roślina wykazuje działanie estrogenowe i zmniejsza wiele dolegliwości towarzyszących okresowi pokwitania.

Dowiedziono, że związki czynne maki hamują utratę masy kostnej spowodowanej spadkiem żeńskich hormonów płciowych.

Przyjmowanie maki może pomóc w łagodzeniu lęków i depresji spowodowanych spadkiem estrogenów. Lepidium meyenii  ma działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne, a  jego suplementacja może ograniczać rozwój wielu chorób, również tych określanych jako cywilizacyjne (choroby sercowo - naczyniowe, cukrzyca). Badanie kliniczne przeprowadzone na mężczyznach wykazało, że maca skutecznie zmniejsza ciśnienie skurczowe i rozkurczowe krwi m.in. poprzez hamowanie enzymu konwertazy angiotensyny I (profilaktyka nadciśnienia).

Ekstrakt z korzenia maki bywa dodawany do kosmetyków, głównie tych o działaniu przeciwstarzeniowym. Peptydy pozyskane z rośliny zwiększają elastyczność skóry i poprawiają jej napięcie (efekt liftingu). Badania in vivo na zwierzętach pokazały, że ekstrakty pozyskane z maki i nałożone przed ekspozycją na promieniowanie UVA, UVB i UVC skutecznie chroniły naskórek przed uszkodzeniami oksydacyjnymi i zapobiegały hiperproliferacji naskórka.

Korzeń maca jest bogatym źródłem składników odżywczych. Wysuszone bulwy zawierają:

• Makroskładniki: 10% białek, 59% węglowodanów, 2,2% lipidów, 8,5% błonnika.

• Aminokwasy: leucyna, arginina, fenyloalanina, lizyna, glicyna, alanina i inne.

• Minerały: wapń, żelazo, miedź, cynk, potas.

• Substancje bioaktywne: fitosterole (beta-sitosterol, kampesterol, stigmasterol), alkaloidy (makarydyna), polifenole (flawonoidy, antocyjany), saponiny, glukozynolany.

Dzięki tak bogatemu składowi maca wykazuje szerokie spektrum korzystnych działań na organizm.

Ekstrakt z korzeni Lepidium meyenii ma działanie neuroprotekcyjne, poprawiające funkcjonowanie i odwracające uszkodzenia komórek nerwowych m.in. dzięki zdolności rośliny do redukcji stresu oksydacyjnego w obrębie struktur mózgu, działaniu przeciwzapalnemu i regulacji poziomu czynników transkrypcyjnych. Makamidy obecne w ekstraktach z maki to aktywne związki odpowiedzialne m.in. za hamowanie enzymu metabolicznego FAAH rozkładającego anandamid. Współcześnie wiadomo, że zahamowanie enzymu FAAH daje efekt przeciwlękowy, neuroprotekcyjny, przeciwbólowy i przeciwzapalny. Suplementacja maki poprawia zdolności poznawcze, pamięć i koncentrację, co przypisuje się głównie zawartości związków polifenolowych w surowcu. 

Korzeń maki podnosi wydolność fizyczną m.in. dzięki poprawie optymalizacji zużycia tlenu przez tkanki oraz ma działanie energetyzujące, co wykazano zarówno w badaniach na ochotnikach, jak i w modelach zwierzęcych. Związki czynne rośliny podnoszą poziom dysmutazy ponadtlenkowej (SuperOxide Dismutase, SOD), która chroni komórki organizmu przed wolnymi rodnikami oraz obniżają stężenie wskaźników procesu utleniania tj. katalazy i dehydrogenazy mleczanowej.

Wyniki badań sprawdzających wpływ Lepidium meyenii na płodność oraz funkcje seksualne są niejednoznaczne. W jednym z badań trwających 12 tygodni, grupie mężczyzn w wieku 21 do 56 lat podawano 15 lub 30 gramów żelatynizowanej maki. Po upływie 8 tygodni zaobserwowano poprawę popędu seksualnego, natomiast poziom testosteronu we krwi mężczyzn pozostał niezmieniony w porównaniu do grupy kontrolnej. Zwiększone libido uczestników badania nie wynikało ze zmiany poziomu hormonów płciowych, ani z działania przeciwlękowego/przeciwdepresyjnego rośliny. Substancje czynne pieprzycy peruwiańskiej powodowały również wzrost objętości nasienia i podniesienie koncentracji plemników w spermie. Maca wykazuje korzystne działanie w leczeniu zaburzeń seksualnych, zwłaszcza u pacjentów z łagodnymi zaburzeniami erekcji i kobiet po menopauzie. W porównaniu do leczenia farmakologicznego suplementy pieprzycy peruwiańskiej rzadziej wywołują działania niepożądane.

Korzeń maki posiada właściwości przeciwcukrzycowe. W badaniach na zwierzętach doustne podawanie ekstraktów z Lepidium meyenii zmniejszało poziom glukozy w osoczu szczurów chorych na cukrzycę. Dodatkowo pieprzyca peruwiańska zwiększała funkcje rozrodcze zwierząt upośledzone przez chorobę i zmniejszała nasiloną peroksydację lipidów wątrobowych.

Podsumowując jak działa maca:

Adaptogenne działanie na organizm

Maca pomaga organizmowi w przystosowaniu się do stresu, zwiększa wytrzymałość fizyczną i umysłową. Może poprawiać koncentrację, pamięć i zdolność uczenia się.

Wpływ na układ hormonalny i płodność

• Reguluje gospodarkę hormonalną kobiet i mężczyzn, co jest istotne dla osób zmagających się z menopauzą, andropauzą czy nieregularnymi cyklami menstruacyjnymi.

• Wspomaga płodność – badania sugerują, że może poprawiać jakość spermy (liczbę i ruchliwość plemników) oraz zwiększać libido.

• Może być pomocna w łagodzeniu objawów związanych z niskim poziomem estrogenów, takich jak lęki i depresja.

Wspomaganie kondycji fizycznej i sportowej

• Wspiera rozwój masy mięśniowej i poprawia wydolność organizmu.

• Zwiększa optymalizację zużycia tlenu przez tkanki.

• Chroni organizm przed stresem oksydacyjnym dzięki zwiększeniu poziomu enzymów antyoksydacyjnych.

Wspieranie zdrowia serca i układu krążenia

• Może obniżać ciśnienie krwi poprzez hamowanie enzymu konwertazy angiotensyny I.

• Działa przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie, co wspomaga ochronę naczyń krwionośnych.

Maca a skóra

• Peptydy pozyskane z maki mogą zwiększać elastyczność skóry i działać przeciwstarzeniowo.

• Ekstrakty z rośliny stosowane przed ekspozycją na promieniowanie UV mogą chronić skórę przed uszkodzeniami.

Maca jest dostępna w postaci proszku, który można go dodawać do jogurtów, koktajli, owsianki. Wygodne do codziennej suplementacji są kapsułki i tabletki oraz płynne ekstrakty – stosowane jako krople lub tzw. shoty.

Zalecana dawka: 1–3 g dziennie przez maksymalnie 4 miesiące.

Osoby stosujące makę w celu poprawy libido mogą przyjmować ją ok. 30 minut przed stosunkiem.

Maka jest również cennym składnikiem w pielęgnacji skóry i włosów. Bogaty w antyoksydanty, witaminy (zwłaszcza z grupy B, C i E) oraz minerały (żelazo, wapń, cynk), korzeń maca pomaga nawilżać skórę, wzmacniać włosy i opóźniać oznaki starzenia. 

• Wzmacnia skórę – działa regenerująco, poprawia elastyczność skóry i redukuje oznaki zmęczenia.

• Reguluje wydzielanie sebum – pomaga w pielęgnacji skóry tłustej i mieszanej.

• Stymuluje wzrost włosów – odżywia cebulki włosowe, wzmacnia pasma i zapobiega ich wypadaniu.

• Działa antyoksydacyjnie – chroni skórę przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi i przedwczesnym starzeniem. 

Z wykorzystaniem proszku maca można przygotować domowe kosmetyki:

Maseczka na twarz dla cery zmęczonej i matowej

Składniki:

• 1 łyżeczka proszku z korzenia maca

• 1 łyżeczka miodu

• 1 łyżeczka jogurtu naturalnego

Wykonanie:
Wymieszaj wszystkie składniki do uzyskania jednolitej konsystencji. Nałóż maseczkę na oczyszczoną skórę twarzy i pozostaw na 15–20 minut, następnie spłucz letnią wodą. Maseczka nawilża i rozświetla skórę.

Serum wzmacniające do włosów

Składniki:

• 1 łyżeczka proszku maca

• 2 łyżki oleju kokosowego lub oleju rycynowego

• 3–5 kropli olejku rozmarynowego

Wykonanie:
Wymieszaj składniki i wmasuj w skórę głowy oraz włosy. Pozostaw na minimum 30 minut lub na całą noc, a następnie umyj włosy delikatnym szamponem. Regularne stosowanie poprawia gęstość i kondycję włosów.

Odżywczy peeling do ciała

Składniki:

• 2 łyżki proszku maca

• 3 łyżki cukru brązowego

• 2 łyżki oleju migdałowego

Wykonanie:
Wymieszaj wszystkie składniki i nałóż peeling na wilgotną skórę, masując kolistymi ruchami przez kilka minut. Spłucz ciepłą wodą. Skóra będzie wygładzona i nawilżona.

Brakuje danych na temat interakcji rośliny z innymi lekami. W literaturze opisano przypadek interakcji korzenia maki z lekiem przeciwdepresyjnym - mianseryną. Roślina najprawdopodobniej spowodowała zahamowanie metabolizmu mianseryny poprzez zmniejszenie aktywności enzymu oksydazy cytochromowej CYP3A4 rozkładającej lek.

Maca posiada dobry profil bezpieczeństwa, choć badania bezpieczeństwa stosowania rośliny u ludzi są ograniczone. Podawanie od 1do 3 gramów sproszkowanego korzenia maki przez 12 tygodni w jednym z badań na ochotnikach nie spowodowało działań niepożądanych.

Najczęściej zgłaszane skutki uboczne podczas suplementacji pieprzycy peruwiańskiej to rozstrój żołądkowo- jelitowy, ból głowy i drażliwość. W literaturze odnotowano przypadek krwawienia z pochwy u kobiety suplementującej korzeń maca oraz epizodu maniakalnego u mężczyzny, bez historii zaburzeń psychicznych w wywiadzie. Opisywano również wzrost ciśnienia rozkurczowego krwi i podniesienie aktywności enzymów wątrobowych.

Maca jest uznawana za bezpieczną, jednak niektóre osoby powinny zachować ostrożność:

• Kobiety w ciąży i karmiące piersią – brak wystarczających badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania.

• Osoby z zaburzeniami hormonalnymi – maca ma działanie estrogenowe, więc nie powinna być stosowana przez osoby cierpiące na nowotwory hormonozależne (rak piersi, jajnika, macicy), endometriozę i mięśniaki macicy.

• Osoby z chorobami tarczycy – maca zawiera jod, co może wpływać na funkcjonowanie tarczycy.