Czy warto brać antyoksydanty w tabletkach, kroplach lub kapsułkach?

Antyoksydanty w postaci tabletek to suplementy diety zawierające związki, które mogą pomóc w ochronie komórek organizmu przed uszkodzeniami powodowanymi przez wolne rodniki. Niektóre przykłady przeciwutleniaczy, które można znaleźć w postaci tabletek, to witaminy C i E, beta-karoten i selen. Przyjmowanie suplementów antyoksydacyjnych nie jest jednak zasadne w każdej sytuacji. Zawsze zaleca się rozmowę z lekarzem przed przyjęciem jakichkolwiek suplementów diety.

Czy warto brać antyoksydanty w tabletkach, kroplach lub kapsułkach?

W organizmie człowieka zachodzą liczne procesy i istnieją różne „systemy” chroniące go przed nadmiernym utlenianiem. Nazywa się je mechanizmami obrony antyoksydacyjnej. W przeciwdziałaniu niekorzystnym procesom utleniania kluczową rolę pełnią antyoksydanty. Antyoksydanty są grupą związków chemicznych, których działanie polega na bezpośrednim reagowaniu z czynnikami utleniającymi, jak np. jony żelaza Fe²⁺, lub z pośrednimi składnikami utleniania, jak wolne rodniki tlenowe. Miarą oceny potencjału antyoksydacyjnego jest skala ORAC.

Najbardziej znanymi antyoksydantami roślinnymi są:

• astaksantyna,
• kurkumina,
• resweratrol,
• galusan epigallokatechiny.

Czym są antyoksydanty? Właściwości i rodzaje

Antyoksydanty są związkami naturalnie występującymi w roślinach. Poprzez ograniczanie szkodliwego działania wolnych rodników wywierają korzystny wpływ na zdrowie.

Związki chemiczne wykazujące właściwości przeciwutleniające występują w różnych częściach roślin: skórkach owoców, liściach, bulwach, korzeniach i nasionach.

Antyoksydanty roślinne dzieli się na:

• polifenole,
• karotenoidy (alfa- i beta-karoten, likopen),
• tokoferole,
• kwas askorbinowy (witamina C).

Największą grupę polifenoli dzieli się na:

• kwasy fenolowe (kwas kawowy, kwas elagowy, kwas ferulowy),
• flawonoidy (flawonole, flawanole, flawanony, flawony, antocyjany, izoflawonoidy),
• stilbeny (resweratrol).

Najlepsze źródła antyoksydantów

Antyoksydanty występują w niemalże wszystkich surowcach roślinnych. Zdolność pochłaniania reaktywnych form tlenu przez przeciwutleniacze mierzona jest za pomocą skali ORAC (ang. Oxygen Radical Absorbance Capacity).

Wartości ORAC dla produktów roślinnych dostępnych w Polsce są najwyższe dla:

• warzyw: czosnek, cebula, szparagi, fasola,
• owoców: aronia, jagody, żurawina,
• przypraw: cynamon, chili, curry, majeranek, tymianek.

W badaniach wykazano potencjalny korzystny wpływ spożywania produktów bogatych w antyoksydanty na ograniczenie wystąpienia licznych chorób, w tym również nowotworów. Według wielu badań wykonanych na świecie szczególne znaczenie w zmniejszeniu ryzyka wystąpienia i rozwoju chorób nowotworowych przypisuje się: astaksantynie, kurkuminie, gingerolowi, genisteinie, resweratrolowi i galusanowi epigallokatechiny.

Astaksantyna, należąca do karotenoidów, pozyskiwana jest przede wszystkim z glonów, głownie z mikroalg Haematococcus pluvialis. Stanowi jeden z najsilniejszych antyoksydantów. Przypuszcza się, że działa 54 razy silniej od beta-karotenu oraz 65 razy silniej od witaminy C. Astaksantyna poprzez aktywność przeciwutleniającą wykazuje działanie ochronne i przeciwdziała uszkodzeniom DNA, mitochondriów i błon lipidowych. Dodatkowo astaksantyna ogranicza stres oksydacyjny, działa przeciwzapalnie oraz przeciwnowotworowo, poprawia także kondycję skóry.

Kurkumina jest substancją pozyskiwaną z kurkumy. Wykorzystywana jest głównie w Indiach i Indonezji. Kurkumina posiada silne właściwości antyoksydacyjne uważane za znacznie większe niż w przypadku witaminy E. Dodatkowo posiada zdolność do obniżania poziomu cholesterolu oraz działa przeciwzakrzepowo.

Głównym źródłem gingerolu jest imbir. Największy potencjał antyoksydacyjny posiada 6-gingerol. Ponadto wykazano, że pełni on istotną funkcję w hamowaniu procesów zapalnych, transformacji, hiperproliferacji, które obejmują różne etapy procesu rozwoju nowotworów oraz tworzenia przerzutów.

Genisteina należy do grupy izoflawonów. Występuje przede wszystkim w soi. Poza aktywnością antyoksydacyjną posiada działanie estrogenne i określana jest mianem fitoestrogenu.

Resweratrol jest cennym polifenolem, występującym w czerwonym winie, skórkach winogron oraz orzeszkach ziemnych. Związek ten wykazuje liczne korzyści zdrowotne. Resweratrol jest silnym przeciwutleniaczem, spowalnia procesy starzenia oraz przeciwdziała powstawaniu nowotworów. W badaniach aktywności przeciwnowotworowej wykazano, że resweratrol posiada zdolność do hamowania wszystkich etapów procesu nowotworzenia (kancerogenezy).

Galusan epigallokatechiny (EGCG) w najwyższych stężeniach występuje w zielonej herbacie. Polifenole pochodzące z zielonej herbaty wykazują aktywność antyoksydacyjną. Dodatkowo galusan epigallokatechiny powoduje ograniczenie indukcji apoptozy (śmierci komórki), proliferacji komórek (mnożenia się), zahamowanie cyklu komórkowego oraz zmiany metabolizmu czynnika rakotwórczego.

Jak antyoksydanty wpływają na wolne rodniki? Wpływ antyoksydantów na organizm

Antyoksydanty są związkami, które zapobiegają lub wyraźnie spowalniają utlenianie substratu. W grupie przeciwutleniaczy znajdują się różnorodne grupy związków chemicznych wymiatające wolne rodniki, neutralizujące reaktywne formy tlenu lub chelatujące metale. Mianem przeciwutleniaczy określane są również produkty lecznicze, analogi naturalnych składników roślinnych oraz syntetyczne dodatki do żywności.

Antyoksydanty działają wielokierunkowo:

• ograniczają powstawanie wolnych rodników (oksydantów),
• blokują inicjację procesu oksydacji metali ciężkich, takich jak miedź, kadm, ołów, rtęć,
• wspomagają prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego,
• wychwytują powstające wolne rodniki (substancje reaktywne),
• ograniczają przebieg reakcji łańcuchowych prowadzących do powstania nowych substancji reaktywnych,
• naprawiają uszkodzenia wywołane przez wolne rodniki,
• usuwają uszkodzone przez oksydanty cząsteczki oraz wspomagają zastępowanie je nowymi,
• eliminują niekorzystne składniki tworzone przez aktywność oksydantów,
• pobudzają dostępne endogenne systemy antyoksydacyjne komórki (np. aktywują geny enzymów przeciwutleniających).

Eliminacja wolnych rodników zachodzi na drodze dwóch mechanizmów: enzymatycznego oraz nieenzymatycznego. Przeciwutleniacze dostarczane wraz z pokarmem usuwają wolne rodniki poprzez system nieenzymatyczny.

Do tej grupy związków zaliczane są:

• witaminy: A, C, E,
• cynk,
• miedź,
• selen,
• polifenole,
• karotenoidy.

System antyoksydacyjny współtworzą również niskocząsteczkowe związki, takie jak: glutation, kwas moczowy oraz pochodne estradiolu. Stanowią one drugą linię obrony, eliminując wolne rodniki, które nie zostały zneutralizowane przez enzymy. Przeciwutleniacze nieenzymatyczne wykazują znacznie mniejszą skuteczność w odniesieniu do enzymów antyoksydacyjnych. Ich efektywność wyraźnie wzrasta, gdy ich działanie jest połączone z enzymami antyoksydacyjnymi.

Antyoksydanty jako suplementy – co wybrać i na co zwrócić uwagę przy zakupie?

W aptekach dostępne są liczne preparaty zawierające w swoim składzie pojedynczą substancję antyoksydacyjną lub połączenie kilku związków o potencjale przeciwutleniającym. Występują w postaci tabletek, kapsułek, kropli, płynów. Wybierając odpowiedni preparat, należy zwrócić uwagę na składniki zawarte w produkcie. Ważne, aby na opakowaniu lub w ulotce określona była standaryzacja oraz DER. Standaryzacja na zawartość substancji czynnej umożliwia ocenę ilości składnika aktywnego pozyskiwanego z danej rośliny – np. produkt zawiera wyciąg z kurkumy standaryzowany na zawartość kurkuminy, czyli substancji aktywnej. Parametr DER (ang. Drug Extract Ratio) informuje nas, z jakiej zawartości surowca uzyskano wyciąg roślinny.

Dodatkowo, w zależności od składników zawartych w suplemencie diety, warto zwrócić uwagę na ich połączenie. W przypadku kurkuminy, która charakteryzuje się znikomym wchłanianiem, wydajność tego procesu wyraźnie zwiększa piperyna.

Przeciwwskazania do stosowania antyoksydantów

Istnieją doniesienia naukowe wskazujące na wpływ przeciwutleniaczy na zmniejszenie efektów standardowych terapii cytotoksycznych. Dane przedkliniczne są obecnie niejednoznaczne, a ograniczona liczba badań klinicznych nie wykazała żadnych korzyści. Sugeruje się, że onkolodzy powinni odradzać swoim pacjentom przyjmowanie suplementów diety zawierających antyoksydanty podczas stosowanej chemioterapii lub radioterapii. Wskazuje się, że taka ostrożność powinna być traktowana jako standardowe podejście do każdego nieprzebadanego produktu, który może być szkodliwy dla procesu leczenia i stanu zdrowia pacjenta. Kobiety w ciąży i karmiące piersią, a także pacjenci cierpiący na zaburzenia krzepnięcia krwi, choroby autoimmunologiczne i nadciśnienie powinni skonsultować się z lekarzem przed zastosowaniem suplementu z antyoksydantami.

Jak zażywać suplementy z antyoksydantami?

Suplementy z przeciwutleniaczami mogą zawierać jedną lub kilka substancji w swoim składzie, dlatego w zależności od składników zawartych w produkcie różne może być ich dawkowanie. Przed zastosowaniem suplementu z antyoksydantem należy dokładnie przeczytać ulotkę i zawarte w niej wskazania producenta. Należy stosować się do określonego dla danego produktu dawkowania i stosować go zgodnie z zaleceniami, aby uzyskać jak najlepsze efekty. Formulacja tabletek i kapsułek z antyoksydantami jest tak skonstruowana, aby były one skuteczne i nie uległy zmetabolizowaniu przed rozpoczęciem działania.

Warto zwrócić na korzystne połączenia antyoksydantów i innych związków:

• istnieje dobra korelacja pomiędzy witaminą C i magnezem, co wspomaga przeciwdziałać procesom utleniania inicjowanym promieniowaniem UV oraz niedotlenieniem;
• bioflawonoidy, które znajdują się w owocach i warzywach, wydłużają czas uwalniania witaminy C oraz zwiększają jej dostępność w organizmie;
• istnieje synergizm działania pomiędzy selenem i witaminą E, które wzajemnie wzmacniają swoją aktywność antyoksydacyjną.

Zaobserwowano, że przyjmowanie probiotyków może ograniczać wytwarzanie reaktywnych form tlenu poprzez hamowanie enzymów aktywujących wytwarzanie wolnych rodników oraz pobudzanie aktywności enzymów przeciwutleniających. Dochodzi w ten sposób do nasilenia syntezy składników antyoksydacyjnych oraz regulacji szlaków sygnalizacji przeciwutleniaczy i mikroflory. Warto pamiętać, aby nie łączyć polifenoli (które występują np. w zielonej herbacie, czerwonym winie, pestkach winogron) z witaminą B1. Polifenole mogą zmniejszać wchłanianie witaminy B1, która jest kluczowa dla prawidłowego działania układu nerwowego.