Flawonoidy – czym są? Rodzaje, źródła i właściwości flawonoidów

Flawonoidy to fitozwiązki, czyli substancje naturalnie występujące w roślinach, o niezwykle bogatym działaniu prozdrowotnym. Ich wpływ na organizm jest tak korzystny, że wyizolowana w 1930 roku jako pierwsza z tej grupy rutyna uznana została za nowo odkrytą witaminę – nazwano ją witaminą P. Do teraz, po latach badań i po tysiącach kolejnych odkrytych związków z tej grupy, zdarza się usłyszeć tę nazwę jako zbiorcze określenie flawonoidów. Co to za substancje i jakie mają dokładnie właściwości? Dowiedzmy się więcej. 

Słowo „dieta” stereotypowo kojarzy się z wyrzeczeniami, ograniczeniami, rygorem i nudnym, jałowym wręcz jadłospisem. Cóż za błędne przekonanie! Zalecenia dietetyków od dawna promują komponowanie posiłków różnorodnych, a im więcej kolorów znajdzie się na talerzu, tym lepiej. Warzywa i owoce powinny stanowić podstawę naszego żywienia, ciesząc wszystkie zmysły. Tak stworzony posiłek cieszy oko, kubki smakowe, a dodatkowo ta feeria barw jest nośnikiem cennych dla zdrowia substancji. 

Flawonoidy – co to za związki? 

Flawonoidy to bardzo zróżnicowana grupa naturalnych związków o strukturze polifenolowej i pochodzenia roślinnego. Chemicznie zbudowane są z piętnastowęglowego szkieletu w układzie C₆-C₃-C₆, a jego pierścienie węglowe mogą ulegać licznym modyfikacjom, m.in. hydroksylacji lub glikozylacji, co spowodowało, że do flawonoidów już zalicza się ponad 10 000 związków, a liczba ta sukcesywnie rośnie. 

Rodzaje flawonoidów

Ze względu na różnorodność w budowie strukturalnej flawonoidy podzielono na sześć klas: 

• izoflawony (np. daidzeina, genisteina), 
• flawonole (np. kwercetyna, kemferol), 
• flawanole (np. epikatechina, epigallokatechina, katechina), 
• flawony (np. apigenina, luteolina, diosmina), 
• flawanony (np. naryngenina, hesperedyna), 
• antocyjany (np. cyjanidyna, pelargonidyna). 

Flawonoidy – działanie i właściwości. Jak wpływają na organizm? 

Flawonoidy mają zastosowanie w profilaktyce i terapii wielu chorób ze względu na następujące właściwości: 

• mają silne działanie przeciwutleniające: m.in. zmiatają wolne rodniki i chelatują jony żelaza i miedzi – metali, które indukują proces oksydacji; 
• działają przeciwnowotworowo, a dodatkowo niektóre flawonoidy mogą zwiększać skuteczność leków stosowanych w chemioterapii; 
• mają aktywność przeciwzapalną i przeciwalergiczną – np. silnie działająca kwercetyna, która nie tylko hamuje syntezę mediatorów zapalnych, ale również uniemożliwia uwalnianie histaminy; 
• podobieństwo budowy flawonoidów (głównie z grupy izoflawonów) do estrogenów warunkuje ich działanie estrogenne, dzięki czemu mają zastosowanie w łagodzeniu objawów menopauzy jako bezpieczna alternatywa dla hormonalnej terapii zastępczej; 
• zmniejszają ryzyko występowania zakrzepów krwi, mają działanie przeciwmiażdżycowe, obniżają ciśnienie krwi, wzmacniają i uelastyczniają ściany naczyń krwionośnych, wspomagając leczenie żylaków i hemoroidów (np. diosmina); 
• badania wskazują, że niektóre spośród flawonoidów mają działanie przeciwcukrzycowe, a kwercetyna chroni diabetyków przez zachorowaniem na zaćmę; 
• mogą być potencjalnymi składnikami terapii przeciwwirusowych: np. bajkalina i kwercetyna hamują replikację wirusa HIV; 
• działają moczopędnie oraz hepatoprotekcyjnie; 
• opóźniają procesy starzenia oraz mają zastosowanie w profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych: chorobie Alzheimera i Parkinsona; działają uspokajająco i przeciwlękowo. 

Flawonoidy w kosmetyce 

Flawonoidy mają zastosowanie w kosmetyce głównie ze względu na swoje działanie antyoksydacyjne. Cenione są też za ochronę drobnych naczyń krwionośnych: wzmacniają odporność ich ścianek na uszkodzenia. Wspomagają funkcje ochronne skóry, broniąc ją przed szkodliwym wpływem promieniowania UV. Występują głównie w kremach i innych preparatach do skóry twarzy, działając kojąco, nawilżająco, przeciwstarzeniowo. Łagodzą dolegliwości cery naczynkowej. Uszczelnienie naczyń krwionośnych ma również duże znaczenie w preparatach antycellulitowych. 

Flawonoidy – gdzie występują? Zawartość w poszczególnych produktach 

Flawonoidy to naturalne składniki naszej diety, które są dostępne na wyciągnięcie ręki – jak zatem wygląda ich przeciętne spożycie? Zależy ono w dużej mierze od zwyczajów żywieniowych i oscyluje w okolicy 3–70 g na dzień. Prócz warzyw i owoców doskonałym źródłem flawonoidów są herbaty (głównie zielona i czarna) oraz czerwone wino. 

Jakie są główne źródła flawonoidów w diecie człowieka? Poniżej w niektórych produktach żywnościowych podana jest zawartość związków flawonoidowych: 

• izoflawony: soja (1 mg/g ziarna), produkty sojowe, rośliny strączkowe; 
• flawonole: cebula (0,3 mg/g), jabłka (0,03 mg/g), herbata (10–25 mg/l), sałata, brokuły, ciemne winogrona, jagody bzu czarnego, kapusta; 
• flawanole: herbata (1 mg/ml), ciemna, gorzka czekolada (>70% kakao – 0,8 mg/g), czerwone wino (270 mg/l), jabłka, kiwi (4,5 mg/kg); 
• flawony: seler, czerwona papryka, pietruszka, cytryna, tymianek; 
• flawanony: pomarańcze, grejpfruty (125-250 mg/l soku); 
• antocyjany: winogrona, czerwone wino (26 mg/l), wiśnie (4,5 mg/kg), truskawki (0,15 mg/kg), czarna porzeczka, czarny bez, aronia, borówka czernica. 

Flawonoidy w preparatach 

Popularną alternatywą lub dodatkiem dla flawonoidów przyjmowanych z żywnością są coraz liczniejsze suplementy diety zawierające wysokie dawki tychże związków. W aptekach dostępne są preparaty w postaci tabletek, kapsułek, syropów, głównie przeznaczone dla osób dorosłych, niektóre również dla dzieci. 

Powszechnie znane i stosowane są leki i suplementy jedno- lub wieloskładnikowe z kwercetyną (jako popularne preparaty na alergię), rutyną (często z witaminą C jako produkt wzmacniający odporność), diosminą i hesperedyną w leczeniu chorób naczyń krwionośnych. Izoflawony znajdują się w preparatach łagodzących dolegliwości czasu menopauzy, sylimaryna działa ochronnie i wzmacnia wątrobę. Flawonoidy są składnikiem wyciągów z liści miłorzębów, które znajdziemy w preparatach usprawniających pamięć i funkcje poznawcze. 

Flawonoidy – przeciwwskazania, skutki uboczne 

Flawonoidy spożywane wraz z dietą uważa się obecnie za w pełni bezpieczne. Preparaty doustne z flawonoidami również są dobrze tolerowane – obawy budzi jednak możliwość przyjmowania zbyt dużej łącznej dawki tych związków z obu ww. źródeł. Nadmierne dawki flawonoidów prawdopodobnie mogą zmniejszać biodostępność niektórych pierwiastków, kwasu foliowego i witamin, a także blokować lub zmniejszać wchłanianie antybiotyków. Zaleca się zachować około czterogodzinny odstęp między zażywanym antybiotykiem a preparatem flawonoidowym. 

To, na co najczęściej zwraca się uwagę podczas wzmożonej suplementacji, to ryzyko, że w pewnych warunkach i dużych stężeniach flawonoidy mogą działać prooksydacyjnie, czyli wzmagać utlenianie się cząsteczek.