Karagen – czy E407 jest szkodliwy?

Karagen to polisacharyd pochodzenia naturalnego, szeroko stosowany w różnych gałęziach przemysłu, takich jak produkcja żywności, farmaceutyków i kosmetyków. Poniższy tekst odpowiada na kluczowe pytania: Czym jest karagen? W jaki sposób się go pozyskuje? Gdzie można go znaleźć? Dlaczego dodaje się go do śmietany? Czy jego spożycie jest bezpieczne?

1. Czym jest karagen?
2. E407 – właściwości
3. Obecność karagenu w produktach spożywczych
4. Zastosowanie karagenu w kosmetyce
5. Czy E407 jest szkodliwy?
6. Jakie skutki zdrowotne mogą wystąpić przy spożyciu karagenu?
7. Przepisy i regulacje dotyczące użycia E407 w Unii Europejskiej
8. Alternatywy dla karagenu i ich zastosowanie w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym

Czym jest karagen?

Karagen to substancja pozyskiwana z czerwonych wodorostów takich jak chrząstnica kędzierzawa i krasnorosty. Jest naturalnym polisacharydem, czyli polimerem złożonym z cząsteczek cukrów prostych. W przemyśle spożywczym figuruje pod kodem E407, a w kosmetykach jako składnik INCI – Sodium Carrageenan.

Proces produkcji karagenu polega na ekstrakcji wodnej (z użyciem wody słodkiej lub wody morskiej) z wodorostów. Uzyskany roztwór jest następnie zagęszczany, suszony i mielony na proszek.

Karagen na skalę przemysłową stosuje się od lat 30. XX wieku, jednak jego wykorzystanie sięga nawet IV–VI wieku p.n.e., kiedy używano wodorostów bogatych w tę substancję. Masowe zastosowanie karagenu rozpoczęło się w okresie II wojny światowej i od tamtej pory substancja ta stała się powszechnym składnikiem wielu produktów.

E407 – właściwości

Karagen w postaci czystej to jasnobeżowy proszek o charakterystycznym morskim lub lekko rybnym zapachu. Dobrze rozpuszcza się w wodzie. Ma właściwości zagęszczające, stabilizujące – zapobiega rozwarstwianiu się mieszaniny i utrzymuje jej jednorodność – oraz emulgujące, dzięki czemu umożliwia łączenie składników, które naturalnie się nie mieszają, takich jak woda i olej. Jest odporny na zmiany pH, co pozwala na jego zastosowanie w produktach o odczynie kwasowym, obojętnym i zasadowym. Charakteryzuje się także wysoką stabilnością termiczną, dzięki czemu może być poddawany obróbce cieplnej bez utraty swoich właściwości.

Obecność karagenu w produktach spożywczych

Dodatek karagenu do produktów spożywczych poprawia ich konsystencję i wilgotność, a także przeciwdziała powstawaniu kryształków lodu w produktach mrożonych. Karagen używany jest do produkcji:

• napojów – roślinnych (np. migdałowe, kokosowe, ryżowe, konopne), owocowych, mlecznych i koktajli;
• nabiału – jogurtów, kefirów, śmietany i serów;
• deserów mrożonych – lodów czy sorbetów;
• gotowych do użycia sosów i dipów (np. do sałatek, hamburgerów czy do ketchupu);
• wyrobów mięsnych takich jak pasztety, wędliny i sosy mięsne;
• produktów piekarniczych, do których należą ciasta, muffiny czy drożdżówki;
• produktów mlecznych dedykowanych niemowlętom i małym dzieciom takim jak mleko modyfikowane.

Zastosowanie karagenu w kosmetyce

W kosmetyce karagen jest używany jako składnik bazowy w charakterze lepiszcza – działa antystatycznie i wiążąco, zwiększa lepkość i zapobiega rozwarstwieniu. Często znajdziemy go również wśród składników aktywnych. Wówczas działa jako emolient – tworzy na skórze cienką warstwę (film) chroniącą przed nadmierną utratą wody.

Czy E407 jest szkodliwy?

Karagen – jak większość składników używanych w produktach konsumenckich – jest nieustannie badany pod kątem wpływu na nasze zdrowie i życie. Przeglądając fachową literaturę, można natknąć się na doniesienia o jego potencjalnym działaniu genotoksycznym, nowotworowym czy wywołującym insulinooporność. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że badania wspierające powyższe hipotezy często prowadzone są na modelach zwierzęcych i uwzględniają użycie niebotycznie wysokich dawek karagenu. Karagen (E407) stosowany w żywności nie jest trawiony i nie wykazuje właściwości toksycznych w typowych dawkach.

Jakie skutki zdrowotne mogą wystąpić przy spożyciu karagenu?

Karagen, podobnie jak błonnik, nie jest trawiony przez nasz układ pokarmowy. Z tego powodu jest całkowicie wydalany z organizmu. Dla większości konsumentów będzie składnikiem obojętnym. W przypadku osób wrażliwych może powodować reakcje niepożądane ze strony układu pokarmowego takie jak biegunka czy ból brzucha. Zmiany pojawiające się na skórze to głównie zaczerwienienie, wysypka, swędzenie, pieczenie czy obrzęk.

Przepisy i regulacje dotyczące użycia E407 w Unii Europejskiej

Jak każda substancja używana do produkcji żywności (oraz leków i kosmetyków) karagen podlega ścisłym regulacjom. Są one bardziej restrykcyjne niż w przypadku większości substancji „z listy E”, ponieważ karagen dopuszczony jest do użycia również w produktach dedykowanych niemowlętom i dzieciom. Zgodnie z dyrektywami Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) jest to składnik bezpieczny, którego dzienna tolerowana dawka wynosi 75 mg/kg masy ciała. Zaznaczono jednak, że istnieją pewne niepewności dotyczące danych chemicznych, oceny narażenia oraz danych biologicznych i toksykologicznych, które powinny zostać uzupełnione w ciągu 5 lat od publikacji opinii.

Stanowisko ekspertów FAO/WHO w sprawie karagenu

Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA) przyznał karagenowi (E407) status „ADI not specified”, co oznacza, że substancja ta została uznana za bezpieczną w typowych zastosowaniach i dawkach, a określenie dziennego limitu spożycia nie jest wymagane. Termin „ADI not specified” stosowany przez JECFA odnosi się do substancji o bardzo niskiej toksyczności, które – na podstawie dostępnych danych – nie stanowią zagrożenia dla zdrowia przy typowym spożyciu. Dla takich substancji nie ustala się konkretnego limitu dziennego spożycia, pod warunkiem że są stosowane zgodnie z dobrą praktyką produkcyjną.

Alternatywy dla karagenu i ich zastosowanie w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym

Oczywiście karagen nie jest jedynym zagęstnikiem i stabilizatorem używanym w produkcji żywności i kosmetyków. Alternatywy dla karagenu to między innymi jego naturalne zamienniki:

• guma ksantanowa (E415) – stosowana w produkcji sosów, dressingów, lodów i napojów;
• guma guar (E412) – znajdowana w produktach mlecznych, pieczywie i lodach;
• mączka chleba świętojańskiego (E410) – popularna w deserach, lodach i napojach roślinnych;
• pektyna (E440) – używana głównie w dżemach i galaretkach, ale także jako stabilizator w produktach mlecznych;
• agar (E406) – stosowany w deserach, galaretkach i wegańskich produktach zamiast żelatyny;
• skrobia modyfikowana (np. skrobia kukurydziana, ziemniaczana, tapioka) – zagęstniki stosowane w sosach, deserach i napojach;
• białka mleka (np. kazeina) – stabilizatory w produktach mlecznych;
• żelatyna – stosowana w deserach, galaretkach, produktach mięsnych, ale nieodpowiednia dla wegan.

W przemyśle kosmetycznym ww. substancje znajdują zastosowanie jako składniki kremów, żeli czy kosmetyków do włosów. W składach wymienione są zgodnie z nomenklaturą INCI jako: Agar-Agar, Xanthan Gum, Guar Gum, Locust Bean Gum, Algin, Sodium Alginate, Pectin.