Guma arabska (E414) – właściwości i zastosowanie. Jak guma akacjowa wpływa na zdrowie?

Dodatki do żywności kojarzą się często, mówiąc z przekąsem jako „nowoczesne wynalazki” – dość tajemnicza zbędna chemia, niemal zawsze szkodliwa dla zdrowia. Warto oczyścić je wreszcie z tych zarzutów. Guma arabska, nie dość, że jest pochodzenia w pełni naturalnego, to jeszcze uznawana jest za jeden z najstarszych dodatków do żywności: znana była już w starożytnym Egipcie! Współczesne zastosowania są więc owocem mądrości sprzed tysięcy lat. 

Guma arabska – co to takiego? 

Guma arabska (Gummi arabicum, synonimy: Gummi acaciae, Gummi mimosae, Gummi africanum), nazywana też gumą akacjową, to substancja pochodzenia roślinnego. Jest twardniejąca na powietrzu wydzieliną z naciętych pni i gałęzi drzew z rodzaju Acacia, głównie Acacia senegal. Te charakterystyczne, parasolowate, wiecznie zielone drzewa występują głównie w środkowej Afryce, Sudanie i Senegalu, ale również w Australii lub Indiach. 

Główny składnik gumy arabskiej to arabina, czyli polisacharyd będący solą magnezową, potasową lub wapniową kwasu arabinowego, a tenże kwas budują D-galaktoza, L-arabinoza, L-ramnoza i kwas D-glukuronowy. Taki naturalny produkt zawiera oksydazy i peroksydazy, czyli enzymy, które w recepturze aptecznej mogą powodować niezgodności, np. z witaminą A, stąd guma arabska jako składnik receptury bywa najpierw deenzymowana przez długie ogrzewanie (np. w autoklawie). 

Guma arabska a guma ksantanowa i guma guar 

Guma guar (E412) i guma ksantanowa (E415) to również naturalne polisacharydy o podobnych do gumy arabskiej właściwościach i podobnym zastosowaniu. Różnią się jednak pochodzeniem. Guma guar to mączka uzyskana z bielma nasion rośliny Cyamopsis tetragonolobus, a ksantan to produkt fermentacji tlenowej cukrów przeprowadzanej przez bakterie Xanthomonas campestris. 

Właściwości gumy arabskiej 

Wydzielina z drzewa Acacia po wysuszeniu ma postać przeświecających, łamliwych, szklistych białawych lub żółtawych bryłek, które można rozpuścić nawet na zimno w podwójnej objętości wody – utworzą wtedy gęsty, koloidalny roztwór. Guma arabska bardzo słabo rozpuszcza się w glicerolu, zaś nierozpuszczalna jest w alkoholu, eterze i olejach. 

Guma arabska tworzy lepkie, nieciągnące się, niemal bezbarwne i bezwonne roztwory-kleiki, natomiast nie tworzy – nawet w dużych stężeniach – galaretowatych żeli. Roztwory wodne są odporne na spore wahania pH. 

Guma arabska – zastosowanie 

Obecnie guma arabska znana jest jako dodatek do żywności o symbolu E414. W przemyśle spożywczym jest używana jako substancja zagęszczająca, stabilizująca, emulgująca, glazurująca. Znajdziemy ją np. w mlecznych produktach dla dzieci (jogurty, napoje), w mlecznych produktach funkcjonalnych (np. probiotycznych, zwiększających odporność), w gumach do żucia, wyrobach cukierniczych oraz w piwach i napojach bezalkoholowych, w których stabilizuje pianę. 

Wykorzystywana jest w produkcji farb, w fotografice, w drukarstwie, gdzie zwiększa przyleganie i trwałość atramentu. 

Guma arabska pełni ważną rolę w przemyśle farmaceutycznym. Ze względu na właściwości osłaniające bywa używana w preparatach przeciwkaszlowych dla złagodzenia stanów zapalnych błon śluzowych. Jest substancją pomocniczą w procesach granulowania i tabletkowania substancji leczniczych, bywa również składnikiem otoczek w tabletkach powlekanych. Wykorzystuje się także w recepturze aptecznej: często w postaci proszku jako guma arabska suszona rozpyłowo. Wśród emulgatorów koloidalnych to właśnie guma arabska jest w praktyce aptecznej najczęściej stosowana do sporządzenia emulsji do użytku wewnętrznego (doustnego), dodatkowo zwiększając lepkość w doustnych postaciach leku. By w preparatyce farmaceutycznej zwiększyć lepkość przygotowywanej zawiesiny, stosuje się dodatek gumy akacjowej w stężeniu najczęściej 30–40%. Guma arabska doskonale emulguje oleje tłuste, olejki eteryczne, tłuszcze, woski i żywice. Najpierw energicznie mieszając w moździerzu, „zwilża się” całą wyliczoną ilość gumy za pomocą całej ilości substancji olejowej, by potem stopniowo dodawać wodę i pozostałe substancje zaordynowanego leku recepturowego. 

Guma arabska – szkodliwość 

Guma arabska zastosowana zgodnie z zaleceniami rzadko wywołuje działania niepożądane. W wysokich stężeniach po spożyciu doustnym może wywoływać wzdęcia. 

Możliwe są reakcje alergiczne: znane są przypadki ataków astmy alergicznej po ekspozycji zawodowej na tę substancję, na przykład wśród drukarzy lub pracowników fabryki słodyczy.