Kolagen – właściwości i zastosowanie. Jaki ma wpływ na zdrowie?
Joanna Orzeł

Kolagen – właściwości i zastosowanie. Jaki ma wpływ na zdrowie?

Kolagen to główne białko budulcowe wszystkich organizmów zwierzęcych – w tym ludzkiego. Pełni funkcje strukturalne praktycznie we wszystkich tkankach, stanowiąc tym samym około 1/3 ogółu białek organizmu. Przyjrzyjmy się bliżej jego budowie, funkcjom i zastosowaniu.

Kolagen – jako tak powszechnie występujące białko – uznawany jest za czynnik charakterystyczny świata zwierząt, wyznacznik przynależności do organizmów zwierzęcych. Ta wszechobecność świadczy, paradoksalnie, o jego wyjątkowości. Niezwykła, skomplikowana budowa oraz funkcje pełnione w organizmie stanowią przedmiot badań naukowców od dziesiątek lat, ukazując ogromny potencjał tego białka dla przemysłu farmaceutycznego, kosmetycznego czy dla różnych działów medycyny.

Kolagen – czym jest?

Kolagen to niezwykle ważny polimer naturalny. Jest głównym składnikiem macierzy pozakomórkowej większości tkanek zwierzęcych, ale głównie tkanki łącznej, stanowiącej podporę i ochronę narządów oraz podstawę biernego układu narządu ruchu. Synteza kolagenu odbywa się głównie w fibroblastach, a w jego skład wchodzą wyłącznie aminokwasy endogenne.

Kolagenoza

Kolagenozami nazywało się dawniej choroby układowe tkanki łącznej. Obecnie wiadomo, że procesy patologiczne obejmują również inne składniki tkanki łącznej, nie tylko kolagen. Do tych chorób zapalnych o podłożu autoimmunologicznym zalicza się np. reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), toczeń rumieniowaty układowy, zespół Sjögrena, twardzinę układową.

Kolagen – budowa

Białka kolagenowe tworzą charakterystyczne struktury, tzw. liny: prawoskrętne, rozciągnięte superhelisy, które powstają z nawinięcia się trzech pojedynczych, lewoskrętnych łańcuchów polipeptydowych wokół wspólnej osi. Każdy łańcuch zawiera około 1050 aminokwasów, z czego 30% stanowi glicyna, a około 20–25% cykliczne iminokwasy (kwasy iminokarboksylowe): prolina i hydroksyprolina. Taka potrójna helisa o długości 300 nm i średnicy 1,5 nm jest podstawową jednostką strukturalną kolagenu i nosi miano tropokolagenu. Na końcach tej struktury znajdują się telopeptydy – struktury odpowiedzialne za immunogenność białka. Superhelisy kolagenu są niezwykle odporne na działanie wszelkich proteaz. Degradacji ulegają jedynie pod wpływem enzymu – kolagenazy.

Kolagen tworzy zróżnicowane struktury wyższego rzędu, np. ściśle zorganizowane włókna kolagenowe lub układy sieciowe.

Powiązane produkty

Rodzaje kolagenu

Jak dotąd w tkankach człowieka odkryto 29 typów kolagenów różniących się między sobą pełnionymi funkcjami, strukturą, lokalizacją i zawartością w tkankach.

Najlepiej poznano kolagen typu I. Białko to występuje w skórze i tkance podskórnej, ścięgnach, kościach, tętnicach i rogówce, a także w tkance tworzącej blizny. Również dobrze poznany kolagen typu II występuje wyłącznie w chrząstce. Tworzy wspólne włókna z kolagenem typu XI. Pozostałe typy zlokalizowane są np. w mięśniach szkieletowych, w macicy, jelitach, pęcherzu, mózgu, sercu, nerkach, w pępowinie, owodni i wielu innych.

Kolagen – działanie i właściwości

Podstawową funkcją białek kolagenowych jest utrzymanie strukturalnej integralności tkanek i narządów. Nie tylko wypełnia on przestrzeń między komórkami, ale również zapewnia wytrzymałość mechaniczną tkanki: twardość, sprężystość, elastyczność, sztywność. Kolagen wiąże wodę w tkankach, bierze udział w procesie krzepnięcia krwi, w procesach regeneracyjnych: gojeniu ran, tworzeniu blizn, zrastaniu się kości po złamaniach.

Wpływa na procesy odnowy komórkowej w skórze oraz utrzymuje odpowiedni poziom jej nawilżenia, co ma odzwierciedlenie w jej kondycji, wyglądzie, sprężystości.

Kolagen umożliwia lepsze wchłanianie składników mineralnych, zwiększając gęstość kości (macierz pozakomórkowa kości składa się bowiem w 90% z kolagenu i jego połączeń z wapniem, magnezem i fosforem). Wspiera także procesy ochronne i naprawcze w tkance chrzęstnej, zmniejsza aktywność enzymów odpowiedzialnych za stany zapalne i ból.

Zastosowanie kolagenu

Ze względu na biozgodność ze wszystkimi organizmami żywymi, swoją nietoksyczność, biodegradowalność, właściwości biologiczne i rozpowszechnienie, naturalny kolagen jest szeroko stosowany w farmacji oraz medycynie jako biomateriał i ma ogromny wpływ na rozwój takich dziedzin jak medycyna regeneracyjna czy inżynieria tkankowa. Aby znieść działanie immunogenne kolagenów w produktach medycznych, wytwarza się atelokolagen: tropokolagen pozbawiony telopeptydów.

Z kolagenów wytwarza się nici chirurgiczne, kompresy i gąbki stosowane w leczeniu ran oraz oparzeń, tabletki i minigranulki, które pełnią funkcję nośników białek, interferonów, czynników wzrostu i kwasów nukleinowych w różnego rodzaju systemach dostarczania leków (DDS), implanty (np. kości, naczyń krwionośnych, skóry). Mają zastosowanie w chirurgii stomatologicznej, w leczeniu wad tkanki kostno-chrzęstnej, w chirurgii ortopedycznej (np. stawu kolanowego), w leczeniu uszkodzeń rogówki, a nawet w podawaniu leków na powierzchni oka. Rusztowania kolagenowe mogą być sposobem leczenia schorzeń układu moczowo-płciowego, regenerowania tkanek fałdów głosowych. Syntetyczne i rekombinowane włókna kolagenowe również mają zastosowanie np. w nanotechnologii i biomedycynie.

Preparaty kolagenowe są wykorzystywane do celów kosmetycznych i w medycynie estetycznej. Wyróżnia się tu trzy kategorie:

  • wypełniacze tkankowe w postaci iniekcji, zaliczane przez amerykańską Agencję Żywności i Leków (FDA) do wyrobów medycznych. To największa grupa preparatów kolagenów, w użyciu od około 40 lat. Wypełniacze wyrównują powierzchnię skóry w miejscach zmarszczek lub zanikowych blizn, modelują owal twarzy lub kształt ust. Efekt zabiegu jest czasowy (dla preparatów wchłanialnych) lub trwały (dla preparatów niewchłanialnych). Wypełniacze mogą mieć pochodzenie syntetyczne lub naturalne, z czego naturalne pochodzą z tkanek zwierzęcych (kolagen ksenogeniczny), z tkanek innych ludzi (allogeniczny) lub z tkanek własnych (autogeniczny),
  • nutriceutyki, czyli suplementy diety zawierające kolagen oraz jego hydrolizaty, których głównym wskazaniem jest poprawa wyglądu skóry, opóźnienie efektów starzenia skóry, łagodzenie stresu oksydacyjnego. Następuje poprawa kondycji włosów, wzmocnienie paznokci, redukcja rozstępów,
  • preparaty aplikowane na skórę: kremy, żele, maski, płatki kolagenowe pod oczy, rękawiczki z kolagenem. Kolagen, ze względu na wysoką masę cząsteczkową, nie penetruje z tych preparatów w głąb naskórka, lecz tworzy na powierzchni skóry film ograniczający transepidermalną utratę wody.

Gdzie znaleźć kolagen?

Źródłem kolagenu są produkty pochodzenia zwierzęcego: wołowina, wieprzowina, mięso ryb, kałamarnic, ośmiornic. Pozyskać go można z kości, skór, skórek, ścięgien zwierzęcych. Często stosuje się tzw. „dietę na stawy”: podczas długiego gotowania kości lub kurzych łapek zawarty w nich kolagen zostaje częściowo zhydrolizowany i uzyskujemy wywar bogaty w żelatynę, idealny do zjedzenia np. w postaci zup oraz, dodatkowo, idealny do odbudowania chrząstki stawowej.

W czym jeszcze jest kolagen? Oczywiście w licznych preparatach aptecznych i suplementach diety, z których istotną grupą są hydrolizaty kolagenowe. Są to produkty zawierające kluczowe aminokwasy składowe kolagenu, łatwo wchłaniane i przyswajane przez organizm.

Niedobór kolagenu – skutki i objawy

Kolagen jest nieustannie syntezowany i degradowany w przestrzeni zewnątrzkomórkowej. W młodym, zdrowym organizmie ten naturalny polimer podlega regularnej wymianie: ok. 3 kg/rok. W syntezie istotną rolę pełnią estrogeny, insulina i hormony tarczycy. Z biegiem lat zdolność do odtwarzania włókien kolagenowych maleje, a nawet zanika. Włókna kolagenu ulegają ścieńczeniu i pofragmentowaniu.

Poziom kolagenu maleje w organizmie już od 25. roku życia! Po 50. roku życia następuje gwałtowny spadek syntezy, by po 60. roku życia ustać zupełnie. U kobiet dodatkowo menopauza zakłóca procesy biosyntezy tego białka.

Do destrukcji włókien kolagenowych oraz zaburzeń w ich syntezie może dochodzić również pod wpływem wzmożonej aktywności fizycznej, obciążeń mechanicznych, zaburzeń hormonalnych, wielu chorób, stresu, nadmiernej ekspozycji na słońce, zbyt wysokiej lub zbyt niskiej temperatury. Jak widać, nie jest to zatem proces zależny wyłącznie od wieku.

Tak powstające niedobory kolagenu mają odbicie w pogorszeniu kondycji paznokci i skóry, która traci jędrność, elastyczność, staje się odwodniona, pojawiają się zmarszczki i bruzdy. Włosy stają się cienkie, łamliwe i przesuszone, nasila się ich wypadanie. Zwiększa się kruchość kości i podatność na złamania. Pogarsza się stan chrząstki stawowej, pojawia się ból i trudności z poruszaniem. Gorzej funkcjonują naczynia krwionośne i limfatyczne, występują trudności w pracy wielu narządów.

Nadmiar kolagenu – skutki i objawy

Nadmierna ilość kolagenu to wynik nieprawidłowości w procesach naturalnych przemian tego białka w organizmie. Przykładem są bliznowce (keloidy), czyli łagodne rozrosty włókniste skóry powstające w następstwie jej uszkodzenia. Taka nieustępująca zmiana skórna jest wynikiem zaburzenia procesu gojenia się ran: włóknienie szerzy się poza obszar pierwotnego uszkodzenia, a w powstające włókna kolagenu są grube i szkliste. Przy bliznowaceniu kumuluje się w nadmiarze głównie kolagen typu III.

Bliznowacenie dotyczyć może nie tylko skóry. Bliznowaceniu ulega np. miąższ wątroby w przebiegu marskości (włóknienia) wątroby czy tkanka płucna w przebiegu włóknienia płuc. Choroby różnej etiologii prowadzą do tak poważnych, nieodwracalnych uszkodzeń struktury narządów.

Suplementacja kolagenu – jak uzupełnić jego niedobór? Jaką postać wybrać?

Doustna suplementacja kolagenu i hydrolizatów kolagenu jest polecana przede wszystkim dla pacjentów ze schorzeniami stawów i kości oraz dla sportowców. W aptekach dostępna jest cała gama preparatów na stawy: tzw. kolageny morskie lub norweskie; pochodzenia wieprzowego, wołowego i kolageny rybie (często ze skór dorsza), które uważane są za składowo najbardziej podobne do kolagenu ludzkiego; kolageny do picia, w tabletkach, kapsułkach, w proszku służącym do sporządzenia żelu lub w ampułkach z gotowym płynem. Można wybierać spośród preparatów, w których występuje czysty kolagen lub z substancjami wspierającymi: np. z witaminą C, z kwasem hialuronowym, miedzią, glukozaminą. Suplementy wspierające poprawę kondycji skóry, włosów i paznokci to kolagen łączony np. z biotyną, keratyną, koenzymem Q10, kompleksem witamin.

Prócz kolagenu hydrolizowanego interesująca jest też forma liofilizowana: powstaje ona w procesie zamrożenia, a następnie odparowania wody zawartej pomiędzy cząsteczkami białka. Dzięki takiemu przygotowaniu struktura kolagenu pozostaje nienaruszona, zachowując swoje właściwości. Oczywiście na skutek procesów trawienia w przewodzie pokarmowym białko zostanie rozłożone do aminokwasów, zatem efekt końcowy wydaje się podobny w przypadku obu typów: hydrolizowanego i liofilizowanego kolagenu.

Kolagen występuje również w postaci ampułek do iniekcji około- lub dostawowych; wykonuje się nim bezpośrednio zastrzyk np. w kolano w celu odbudowy chrząstki stawowej.

Jednym z najnowszych preparatów kolagenu jest kolagen natywny: rozłożony do zbioru peptydów, podany w postaci helis. Z takich produktów kolagen penetruje barierę naskórkową, dlatego bywa używany w kremach i żelach do twarzy.

Kolagen – dawkowanie i przeciwwskazania

Zalecana dawka kolagenu to nawet 10 g dziennie. Suplementację powinno się stosować co najmniej 3 miesiące.

Przeciwwskazania do stosowania kolagenu: suplementy z kolagenem są dobrze tolerowane, skutki uboczne z reguły nie występują. Są jednak przeciwskazane kobietom w ciąży i kobietom karmiącym piersią.

  1. A. Nowicka-Zuchowska, A. Zuchowski, Kolagen – rola w organizmie i skutki niedoboru, "Lek w Polsce", nr 29 (11/12) 2019.
  2. M. Banaś, K. Pietrucha, Typy i struktura białka kolagenowego, "Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej. Chemia spożywcza i biotechnologia", nr 73 (1058) 2009.
  3. D. Żelaszczyk, A. Waszkielewicz, H. Marona, Kolagen - struktura oraz zastosowanie w kosmetologii i medycynie estetycznej, "Estetologia Medyczna i Kosmetologia", nr 2 (1) 2012.
  4. K. A. Czubak, H. M. Żbikowska, Struktura, funkcja  i znaczenie biomedyczne kolagenów, "Annales Academiae Medicae Silesiensis", nr 68 (4) 2014.
  5. K. J. Sobolewski, Kolagen - podstawowe białko organizmu ludzkiego, "Roczniki Naukowe Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraślu", nr 5 2006.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Rozgrzewające kosmetyki na jesień i zimę

    W okresie zimowym, gdy doskwiera zimny wiatr i mróz, brakuje nam słońca, bardzo dobrym sposobem na ocieplenie naszego ciała i poprawę nastroju są kosmetyki rozgrzewające. Jak działają? Jakich składników powinniśmy poszukiwać w takich kosmetykach? Jakie rodzaje kosmetyków i zabiegów rozgrzewających możemy zastosować w domu aby rozgrzać się w chłodny, zimowy wieczór? Czy są one odpowiednie dla wszystkich?

  • Zabiegi kosmetyczne na jesień i zimę – które wybrać?

    Okres jesienno-zimowy to znakomity czas na to, aby wykonać niektóre zabiegi na twarz i ciało, ponieważ części zabiegów kosmetycznych nie powinno się wykonywać wiosną i latem – nie jest wskazana ekspozycja na silne promienie słoneczne po ich wykonaniu, co jak wiadomo wiosną i latem byłoby to nieuniknione. Poza tym część zabiegów kosmetycznych lepiej jest wykonywać jesienią i zimą – w znakomity sposób przygotują one naszą twarz i ciało do nowego letniego sezonu, w którym dzięki nim od razu będziemy mogły zabłysnąć.

  • Kiedy pić kolagen – rano czy wieczorem?

    Nie ma jednoznacznych wskazań co do picia kolagenu o danej porze dnia, rano lub wieczorem. Picie kolagenu należy dostosować do własnego harmonogramu dnia, aby możliwe było systematyczne przyjmowanie odpowiednich dawek. Dla uzyskania optymalnych efektów kluczowe jest regularne stosowanie produktu zgodnie z zaleceniami producenta.

  • Jaki kolagen wybrać na zmarszczki?

    Przyjmowanie preparatów z kolagenem zyskało popularność w dermatologii. Stosowanie doustnych i miejscowych produktów kolagenowych może wpłynąć na spowolnienie procesów starzenia oraz poprawę wyglądu skóry. Dostępne są produkty do suplementacji wewnętrznej, kosmetyki stosowane na skórę oraz zabiegi medycyny estetycznej w postaci wypełniaczy i stymulatorów kolagenowych.

  • Włosy średnioporowate – dlaczego się przetłuszczają lub puszą?

    Włosy o średniej porowatości to termin związany z budową i kondycją włosów. Opisuje poziom ich zdolności do wchłaniania i utrzymywania wilgoci. Rozpoznanie tego, czy masz włosy średnioporowate, niskoporowate czy wysokoporowate, może podpowiedzieć, jak właściwie dbać o włosy, a także pomóc w wyborze najlepszych produktów kosmetycznych do średnioporów. Czy takie włosy powinno się olejować czy może lepiej jest zainwestować w humektanty?

  • Czym są emolienty do włosów? Jak ich używać, żeby włosy nie wyglądały jak tłuste strąki?

    Co wybrać – humektanty, proteiny, emolienty do włosów czy może produkty PEH? Osoby, które znają tajniki tzw. włosingu, poruszają się wśród produktów do pielęgnacji jak ryby w wodzie. Doskonale wiedzą, którego produktu potrzebują ich włosy na danym etapie. W tym artykule sprawdzimy, czym są emolienty, jak działają i kto powinien sięgać po nie częściej niż po inne składniki w szamponach, a może przede wszystkim w odżywkach, maskach czy kremach do włosów.

  • Odżywki proteinowe do włosów – kiedy i jak je stosować? Co zawierają?

    Odżywki proteinowe mają za zadanie odżywić włosy, zregenerować je, sprawić, że staną się elastyczne, miękkie i lśniące. Brak wystarczającej ilości protein w pielęgnacji może prowadzić do osłabienia włosów – stają się one wówczas łamliwe, matowe i pozbawione blasku. Warto jednak pamiętać, że nadmiar protein może przynieść efekt odwrotny od zamierzonego i sprawić, że włosy będą sztywne i szorstkie.

  • Włosy niskoporowate – co to znaczy i jak o nie dbać?

    Dbanie o włosy w ostatnich latach przeszło istną rewolucję. Dawniej wszystko ograniczało się do mycia włosów i użycia „jakiejś odżywki”, najczęściej jednego z wiodących producentów kosmetyków. Teraz wygląda to zupełnie inaczej. Preparaty do pielęgnacji włosów są podzielone nie tylko na te do mycia i odżywiania. Stanowią ogromną grupę produktów, które możemy dobrać do potrzeb włosów, częstości wykorzystywania, ale przede wszystkim do ich typu – rodzaju porowatości. Czym są włosy niskoporowate i jak je odróżnić od średnio- i wysokoporów? Jak o nie dbać?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij