fT3 – badanie, za wysokie, poniżej normy. Jakie są wskazania do oznaczenia i jak interpretrować wyniki?

Objawy, które towarzyszą chorobom tarczycy, są z reguły mało specyficzne i mogą być kojarzone z szeregiem innych schorzeń. Dość często zdarza się też, że przez dłuższy czas bywają lekceważone, ponieważ są przypisywane zmęczeniu lub uważane za skutki stresu. Z tego powodu choroby tarczycy są zazwyczaj rozpoznawane dość późno. Aby skrócić ten proces i uchronić się przed błędną diagnozą, warto regularnie wykonywać profilaktyczne badania laboratoryjne, w tym oznaczenie poziomu FT3 i pozostałych hormonów związanych z pracą tarczycy.

Co to jest FT3?

FT3, czyli inaczej trójjodotyronina, chociaż jest uznawana za hormon tarczycy, tak prawie w całości powstaje poza tym gruczołem. Proces ten, nazywany konwersją, ma miejsce w tkankach obwodowych, gdzie dochodzi do odjodowania, czyli odłączenia cząsteczki jodu od tyroksyny (FT4) – drugiego z hormonów tarczycowych. Tym samym jedynie niewielka część FT3 jest wytwarzana przez komórki tarczycy.

Zdecydowana większość trójjodotyroniny obecnej w ustroju jest związana z białkami osocza i pozostaje nieaktywna. FT3, czyli wolna frakcja trójjodotyroniny, jest to ta część puli hormonu, która pozostaje niezwiązana i dzięki temu wykazuje aktywny wpływ na komórki ludzkiego organizmu. I to jej poziom jest oznaczany podczas badania laboratoryjnego. Choć frakcja ta stanowi mniej niż 1% z całej puli, to wykazuje kilkukrotnie silniejsze działanie, niż wolna frakcja tyroksyny (FT4). Ma również szerszy zakres działania i jest szybciej metabolizowana. FT3 jest hormonem o wielokierunkowym działaniu, wpływającym m.in. na rozwój i działanie układu pokarmowego, nerwowego i rozrodczego, a także na pracę mięśnia sercowego, bilans wodny organizmu i regulację siły mięśniowej. FT3 jest też niezbędna do prawidłowego metabolizmu białek, węglowodanów (cukrów) i lipidów (tłuszczy) oraz funkcjonowania nerek.

Jakie są wskazania do badania FT3?

Oznaczenie poziomu FT3 jest jednym z pierwszych badań wykonywanych u pacjentów podejrzewanych o niedoczynność lub nadczynność tarczycy. Objawami niedoczynności gruczołu tarczycowego są m.in.: przewlekłe zmęczenie, osłabienie i senność, zaparcia, przyrost masy ciała, sucha, blada skóra, wypadanie włosów, obrzęk szyi i powiek, bóle stawowe, spowolnienie mowy, uczucie zimna i obniżenie nastroju. Na nadczynność tarczycy mogą natomiast wskazywać: biegunki, obniżenie wagi ciała, nadmierna potliwość, bezsenność, drażliwość, przyspieszenie akcji serca (kołatanie serca), a u kobiet również zaburzenia cyklu menstruacyjnego. Oznaczenie stężenia FT3 jest również wykorzystywane do monitorowania skuteczności terapii stosowanej przy nadczynności tarczycy, raku tarczycy, tyreotoksykozie (jest to zagrażający życiu stan znacznego podwyższenia stężenia hormonów tarczycy), czy zespole niskiej trójjodotyroniny.

FT3 – przebieg badania, cena/refundacja

W trakcie badania pobierana jest próbka krwi żylnej, najczęściej z żyły łokciowej. Oznaczenie nie musi być wykonywane na czczo, warto jednak zgłosić się na nie w godzinach porannych, w miarę możliwości przed przyjęciem pierwszej dawki leków, jeśli takie zażywamy. Należy poinformować swojego lekarza i personel laboratorium o wszystkich stosowanych preparatach, mogą one bowiem wpływać na zafałszowanie wyniku. Dotyczy to szczególnie pacjentów leczonych heparyną, środkami przeciwpadaczkowymi lub przyjmujących preparaty hormonalne, zwłaszcza estrogeny. Pacjenci leczeni heparyną powinni zgłosić się na badanie dopiero po odczekaniu kilku dni po zakończeniu leczenia. Skierowanie na badanie umożliwiające wykonanie go w ramach NFZ jest zazwyczaj wystawiane przez lekarza specjalistę, najczęściej endokrynologa, ginekologa lub dermatologa. Pacjenci decydujący się na prywatne wykonanie oznaczenia FT3 zapłacą za nie około 15–20 zł.

FT3 – jak interpretować wyniki badania? Normy FT3 dla kobiet i mężczyzn

U zdrowych osób stężenie wolnej frakcji trójjodotyroniny powinno mieścić się w zakresie od 2,25 do 6,0 pmol/l (1,5–4,0 ng/l), przy jednoczesnym stężeniu TSH pomiędzy 0,4 a 4,0 mIU/l.

Podwyższone stężenie FT3 wskazuje na nadczynność tarczycy, która może być skutkiem m.in.: choroby Gravesa-Basedowa, wczesnej fazy choroby Hashimoto, zapalenia tarczycy, guza przysadki wydzielającego TSH, gruczolaka lub nowotworu tarczycy, a także wola toksycznego wieloguzkowego. Do wzrostu poziomu FT3 może także dochodzić w czasie ciąży, po badaniach obrazowych z użyciem kontrastu i u pacjentów leczonych m.in. tyroksyną, metforminą, preparatami zawierającymi jod (np. kelp), heparyną, amiodaronem, lekami przeciwpadaczkowymi, glikokortykoidami lub propranololem.

Stężenie FT3 poniżej zakresu normy jest najczęściej wynikiem niedoczynności tarczycy, powstającej w wyniku m.in.: autoimmunologicznego zapalenia tarczycy (choroby Hashimoto), atroficznego zapalenia tarczycy, wrodzonych defektów syntezy hormonów, guzów lub innych chorób przysadki przebiegających z obniżeniem poziomu TSH, a także amyloidozy. Do obniżenia poziomu FT3 dochodzi także u pacjentów poddawanych radioterapii tarczycy lub immunoterapii (będącej częścią leczenia przeciwnowotworowego), ponadto u osób cierpiących na niedobory jodu lub leczonych litem czy tyroksyną.

Które badanie warto wykonać przy oznaczeniu FT3?

Poziom FT3 powinien być analizowany łącznie z badaniem poziomu FT4 i TSH, a także anty-TPO i anty-TG. Porównanie stężeń wszystkich hormonów (przede wszystkim trzech pierwszych), będących elementami składowymi tzw. panelu tarczycowego, pozwala na postawienie właściwej diagnozy dotyczącej pracy gruczołu tarczycowego, który wpływa na funkcjonowanie innych narządów i wywoływanie ewentualnych zaburzeń. Czasami zdarza się również, że lekarz wskaże pacjentowi wykonanie innych badań hormonalnych, chcąc mieć pełen obraz stanu gospodarki hormonalnej. Do tych badań włączy wówczas oznaczenie prolaktyny (PRL), Estradiolu (E2), globuliny wiążącej hormony płciowe (SHGB) oraz dehydroepiandrosteronu lub siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEA-S).

Jaka jest zależność między FT3, FT4 i TSH?

Stosunek ilości FT3 do FT4, którym posługuje się część endokrynologów, pozwala na stwierdzenie, czy konwersja hormonów tarczycy przebiega prawidłowo. Warto jednak pamiętać, że na proporcję FT3 do FT4 ma wpływ również szereg czynników, niezwiązanych z pracą tarczycy, np. niedobory jodu, czy choroby sercowo-naczyniowe. Pomimo popularności internetowych kalkulatorów umożliwiających samodzielne wyliczenie tego parametru, warto zostawić interpretację wyniku lekarzowi, który zna pozostałe wyniki naszych badań, jak również wcześniejszą historię choroby.

Porównanie stężenia FT3 i FT4 ze stężeniem TSH umożliwia natomiast określenie kierunku ewentualnych zaburzeń w pracy tarczycy i wykrycie subklinicznych postaci niedoczynności i nadczynności tarczycy, w których poziom FT3 i FT4 znajduje się jeszcze w granicach normy, a poziom TSH ulega obniżeniu lub podwyższeniu. Na niedoczynność tarczycy wskazują obniżone wartości FT3 i FT4 oraz wysokie stężenie TSH, na nadczynność natomiast niskie TSH i podwyższone stężenia FT3 i FT4. Wartość stężenia FT3 przy prawidłowym stężeniu FT4 i obniżonym stężeniu TSH pozwala również  na rozróżnienie: subklinicznej niedoczynności tarczycy (FT3 jest wtedy w normie), tyreotoksykozy (na którą wskazuje podwyższone FT3) i zespołu niskiej T3 (gdy FT3 znajduje się poniżej zakresu referencyjnego).