Zespół policystycznych jajników (PCOS) – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest najczęstszym zaburzeniem endokrynologicznym u kobiet w wieku rozrodczym i może ono dotyczyć nawet do 20% z nich. Jak przebiega PCOS i jak go rozpoznać? Czy możliwe jest całkowite wyleczenie z wielotorbielowatości jajników?  

1. Zespół policystycznych jajników – co to jest PCOS? 
2. Przyczyny PCOS, czyli zespołu policystycznych jajników 
3. Zespół policystycznych jajników (PCOS) – objawy 
4. Diagnostyka PCOS  
5. Zespół policystycznych jajników a ciąża i płodność 
6. Leczenie zespołu policystycznych jajników 
7. Żywienie przy PCOS 

Zespół policystycznych jajników – co to jest PCOS? 

Zespół policystycznych jajników charakteryzuje się zaburzeniami miesiączkowania i/lub owulacji, powiększeniem i wielotorbielowatością jajników, zaburzeniami płodności, otyłością i nadmiarem androgenów (nadmierne owłosienie). Inaczej określa się go jako PCOS (ang. polycystic ovary syndrome) lub wielotorbielowatość jajników, bądź hiperandrogeniczny brak owulacji, czy też zespół Steina-Leventhala (od nazwisk odkrywców tej endokrynopatii). 

Przyczyny PCOS, czyli zespołu policystycznych jajników 

PCOS ma podłoże wieloczynnikowe – genetyczne, metaboliczne, endokrynologiczne i środowiskowe. Niektóre cechy zespołu policystycznych jajników są dziedziczone, inne przyczyny to zaburzenia podwzgórzowo-przysadkowe (podwyższone stężenie LH i obniżone FSH), nadmierna produkcja sterydów płciowych męskich (androgenów) oraz insulinooporność z hiperinsulinemią.  

Przyczyny mniej zbadane to m.in. zbyt duże spożycie produktów sojowych, choroby tarczycy z niedoborem jodu i hormonu fT3 (potrzebnego do prawidłowego funkcjonowania jajników). Niektórzy uważają, że znaczenie może też mieć duży niedobór cynku, nadmiar ćwiczeń, rygorystyczne diety redukcyjne i zbyt mało skrobi w pożywieniu. 

Zespół policystycznych jajników (PCOS) – objawy 

Objawami zespołu policystycznych jajników są: hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie typu męskiego, trądzik młodzieńczy, łysienie typu męskiego, rzadkie miesiączki, nieregularne, czasem nadmierne albo wręcz przeciwnie – skąpe krwawienia miesięczne, zdarza się brak miesiączki z przewlekłym brakiem owulacji i niepłodnością. W badaniu USG widać 25 lub więcej pęcherzyków poniżej 10 mm/jajnik i dużą objętość jajnika.  

Diagnostyka PCOS  

Postawienie rozpoznania PCOS musi być zawsze diagnozą z wykluczeniem innych przyczyn hiperandrogenizmu i potwierdzeniem jajnikowej przyczyny nadmiaru androgenów. Nie można ograniczać się do oznaczenia stężenia testosteronu całkowitego w surowicy (testosteron występuje także w postaci wolnej i związanej z białkami).  

Diagnostyka hormonalna obejmuje także oznaczenie sterydów płciowych w surowicy lub wykonanie testów stymulacyjnych. 

Rozpoznanie opiera się na 3 aspektach: 

• braku owulacji, 
• hiperandrogeniźmie,
• policystycznej morfologii jajników widocznej w badaniu USG.  

Zespół policystycznych jajników a ciąża i płodność 

Zaburzenia cyklu miesięcznego z zaburzeniami owulacji, a nawet całkowitym ich brakiem prowadzą do niepłodności. U niepłodnych kobiet z PCOS (niepłodność dotyczy ok. 60% kobiet z PCOS) i otyłością lub nadwagą najważniejszym postępowaniem jest redukcja masy ciała.  

W leczeniu zaburzeń płodności u pacjentek z PCOS stosuje się indukcję owulacji za pomocą cytrynianu klomifenu, gonadotropin, czasem może być wskazane podawanie metforminy. Po leczeniu około 30% pacjentek zachodzi w ciążę. 

U pacjentek, które nie reagują na leczenie farmakologiczne, stosuje się leczenie zabiegowe – podczas laparoskopii wykonuje się m.in. klinową resekcję jajników. Ciąża występuje u ok. 50% pacjentek po leczeniu zabiegowym. 

Niektóre kobiety wymagają zapłodnienia pozaustrojowego, maja dobre rokowania co do zajścia w ciążę i urodzenia zdrowego dziecka. 

Leczenie zespołu policystycznych jajników 

Należy pamiętać, że nie jest możliwe całkowite wyleczenie z zespołu policystycznych jajników. Leczenie PCOS jest głównie objawowe, a cała kuracja musi zostać dobrania indywidualnie do potrzeb pacjentki. Hirsutyzm jest trudny w leczeniu hormonalnym: głównym celem terapii jest unormowanie poziomu androgenów (np. za pomocą doustnych środków antykoncepcyjnych), a sama terapia ma charakter długotrwały. Leczenie farmakologiczne stosuje się także w terapii trądziku przy PCOS. Ogromnie ważna jest redukcja masy ciała. W przypadku zaburzeń metabolizmu węglowodanów – hiperinsulinemii wskutek insulinooporności – stosowana jest metformina. 

Żywienie przy PCOS 

Prawidłowe żywienie w PCOS jest ogromnie ważnym czynnikiem leczenia. Niezwykle istotna jest redukcja masy ciała – udowodniono, że już 5–10% utraty wagi może przywrócić owulację, zwiększając tym samym możliwość zajścia w ciążę o około 50%. Tutaj największe znaczenie ma ograniczenie spożycia węglowodanów (zwłaszcza prostych) oraz dieta oparta na niskich indeksach glikemicznych, duże spożycie błonnika, regularne, częste, małe posiłki. Nie można zapominać o odpowiedniej ilości ruchu, snu oraz wypijanej wody. Należy unikać głodzenia się. Dowiedz się, jak powinna wyglądać dieta przy PCOS. 

Niektórzy autorzy podkreślają znaczenie ograniczenia ilości glutenu i nabiału w diecie, a także wysoko przetworzonych potraw. Ważna jest odpowiednia proporcja tłuszczów w diecie i ograniczenie tych zwierzęcych, nasyconych tłuszczów oraz tłuszczów trans.