Niepłodność – przyczyny i metody leczenia niepłodności u kobiet i mężczyzn

Niepłodność to problem medyczny, ale także społeczny, z którym boryka się coraz więcej par (w Polsce około miliona). Może dotknąć każdego, niezależnie od wieku czy pochodzenia. Na płodność mogą wpływać predyspozycje genetyczne, problemy zdrowotne, jak i tryb życia. Wśród najczęstszych przyczyn niepłodności można wymienić: czynnik męski (obniżone parametry nasienia), endometriozę, zaburzenia owulacji, niedrożność jajowodów czy wady macicy. Niekiedy przyczyna niemożności zajścia w ciążę pozostaje nieuchwytna, wówczas mówi się o niepłodności idiopatycznej. Diagnostyka i leczenie niepłodności wymagają holistycznego podejścia. 

1. Czym jest niepłodność?
2. Jakie są przyczyny niepłodności? Czy u kobiet i mężczyzn są one takie same?
3. Jakie są przyczyny niepłodności u kobiet?
4. Niepłodność – diagnostyka
5. Niepłodność – leczenie
6. Inseminacja – na czym polega?
7. In Vitro (IVF) – jak przebiega procedura zapłodnienia pozaustrojowego? 
8. Dieta, zioła, suplementy – czy mogą wspomagać leczenie niepłodności?

Czym jest niepłodność?

Niepłodność jest to sytuacja, w której kobieta odbywająca regularne stosunki płciowe przez okres 12. miesięcy (2-4 razy w tygodniu) nie zachodzi w ciążę, nie stosując przy tym żadnych metod antykoncepcji. Szacuje się, że nawet 10-18% partnerów w wieku reprodukcyjnym ma problem z płodnością, w Polsce jest to około miliona osób. W związku z tym powstaje coraz więcej poradni czy klinik, które pomagają diagnozować i leczyć niepłodność. 

Problemy z płodnością mogą manifestować się jako sterilitas – niemożność zajścia w ciążę, oraz infertilitas – po zajściu w ciążę powstaje problem z jej utrzymaniem i donoszeniem. 

Niepłodność a bezpłodność

Niepłodność to niemożność zajścia w ciążę, lecz jest uleczalna i odwracalna. Bezpłodność to nieodwracalny stan pozbawiający płodności.

Jakie są przyczyny niepłodności? Czy u kobiet i mężczyzn są one takie same?

Istnieje kilka czynników, które powodują niepłodność u osób obu płci. Możemy do nich zaliczyć nadmierne spożywanie alkoholu, narkotyków czy palenie papierosów. Wraz z wiekiem płodność się zmniejsza, co może skutkować trudnościami z zajściem w ciążę. Choroby zapalne narządów płciowych czy choroby nowotworowe również mogą utrudniać ten proces. Istnieją również leki, które wpływają toksycznie na komórki płciowe, są to np. metotreksat, spironlakton, kortykosteroidy czy nitrofuratonina. 

Jakie są przyczyny niepłodności u mężczyzn?

U mężczyzn można wyróżnić kilka przyczyn niepłodności:

• przedjądrowe – nieodpowiedni tryb życia, zaburzenia hormonalne, czynniki środowiskowe
• jądrowe – wrodzone: zaburzenia w budowie jąder, brak jąder, wnętrostwo, nabyte: zapalenie jąder, uraz, niedokrwienie, nowotwór, żylaki powrózka nasiennego.
• zajądrowe – zaburzenia transportu nasienia, niedrożność nasieniowodów.
• zaburzenia seksualne – brak wzwodu, brak wytrysku, wytrysk wsteczny

Jakie są przyczyny niepłodności u kobiet?

Jedną z częstszych przyczyn niepłodności u kobiet są zaburzenia jajeczkowania, szacuje się, że występują one u około 20% kobiet, które szukają pomocy specjalisty w związku z niemożnością zajścia w ciążę. Zaburzenia miesiączkowania mogą wynikać z nieprawidłowości związanych z układem podwzgórzowo-przysadkowym, jajnikami czy macicą. Niepokój powinny wzbudzić:

• amenorrhea – brak miesiączek,
• oligomenorrhea – miesiączki występują zbyt rzadko, a cykl trwa powyżej 35 dni,
• polimenorrhea – miesiączki występują zbyt często, a cykl jest krótszy niż 22 dni.

Wśród przyczyn zaburzeń owulacji wymienia się:

• niewydolność podwzgórzowo-przysadkową wrodzoną (zespół Kallmana, wrodzona niedoczynność przysadki i inne zmiany genetyczne), 
• niewydolność podwzgórzowo-przysadkowa nabytą (powstaje wtórnie do bulimii, anoreksji, nadmiernego stresu, wysiłku fizycznego),
• dysfunkcję podwzgórzowo-przysadkową (najczęściej spowodowana zespołem policystycznych jajników), 
• przedwczesną niewydolność jajników (utrata aktywności jajnika przed 40. rokiem życia),
• pierwotną niewydolność jajników (pierwotny lub wtórny brak miesiączki), 
• wrodzone lub nabyte wady macicy (zespół Ashermana, zespół Mayera-Rokitansky’ego-Küstera-Hausera),
• hiperprolaktynemię (może być spowodowana czynnikami fizjologicznymi, takimi jak sen, ciąża, stres, laktacja albo lekami, guzem przysadki mózgowej, chorobami narządów).

Wywiad lekarski, odpowiednio przeprowadzone badanie fizykalne oraz badania laboratoryjne pomogą określić przyczynę nieregularnego miesiączkowania. W pierwszej kolejności należy wykluczyć ciążę.

Wśród przyczyn niepowodzeń rozrodu wyróżnia się również niepłodność idiopatyczną – nieokreśloną. Mimo regularnego współżycia przez okres minimum 12. miesięcy nie udaje się zajść w ciążę bez żadnej uchwytnej przyczyny. Jest to bardzo duży problem, gdyż boryka się z nim nawet do 30% par ze sterilitas. Współczesna medycyna jest niemalże bezradna w stosunku do niepłodności idiopatycznej, przyczyna najczęściej jest na poziomie genetycznym, a ustalenie jej jest bardzo kosztowne. Parom z takim problemem zazwyczaj proponuje się postawę wyczekującą, cierpliwe starania się o dziecko lub zapłodnienie pozaustrojowe.

Niepłodność – diagnostyka

Niepowodzenia w zajściu w ciążę diagnozuje się:

• po 12 miesiącach u kobiet do 35. roku życia
• po 6 miesiącach u kobiet po 35. roku życia,
• indywidualnie ustalone przez lekarza u kobiet po 40. roku życia oraz u kobiet z nieprawidłowościami w badaniu fizykalnym. 

Każda diagnostyka powinna być przeprowadzona przez specjalistę i obejmować dokładny wywiad, badanie fizykalne, badanie ginekologiczne, USG oraz badania laboratoryjne. Wśród badań wykonywanych u kobiet podczas niemożności zajścia w ciążę wyróżnia się: FSH, LH, TSH, testosteron, estradiol, prolaktynę, progesteron. Jeśli powyższe nie pozwolą na ustalenie diagnozy, należy wykonać badanie rezerwy jajnikowej, dokładniejsze badania obrazowe oraz ocenę kariotypu.

WHO wskazuje wartości prawidłowych parametrów nasienia:

• objętość ejakulatu 1,5 ml,
• pH minimum 7,2,
• liczba plemników minimum na mililitr 15mln/ml,
• sumaryczna liczba plemników minimum 39mln,
• ruch postępowy >32% plemników,
• minimum 4% plemników o prawidłowej budowie,
• żywotność 58%,
• obecność mniej niż 1mln/ml leukocytów.

Sperma składa się z wielu związków, takich jak: putresycyna, spermina, spermidyna, kadaweryna, prostaglandyny, lipidy, aminokwasy, enzymy, hormony steroidowe, cholesterol, fruktoza, witaminy C, B12, pierwiastki: cynk, potas, wapń, magnez, selen. 

Niepłodność – leczenie

Diagnoza niepłodności jest dla każdego bardzo stresująca, należy jednak mieć na uwadze fakt, że stres nasila trudności z zajściem w ciążę. Warto więc spróbować go wyeliminować – zdrowa dieta i rezygnacja z używek są początkiem drogi do sukcesu. Należy również ustabilizować nieprawidłowości związane z hormonami tarczycy oraz wyleczyć wszystkie infekcje.

Kolejnym krokiem jest stymulacja owulacji za pomocą antyestrogenów, czyli leków takich jak cytryniam klomifenu, tamoksifen. Stosowane są również gonadotropiny oraz analogi uwalniające gonadotropinę. U kobiet, u których niepłodność jest związana z nieprawidłowościami anatomicznymi, należy je skorygować operacyjnie.

U mężczyzn podstawą leczenia jest leczenie farmakologiczne nieprawidłowości hormonalnych oraz leczenie operacyjne wad narządów płciowych. Jeśli przyczyną jest niedrożność nasieniowodów, należy pobrać plemniki z najądrzy.

Inseminacja – na czym polega?

Inseminacja to podanie wcześniej pobranych plemników do jamy macicy przy pomocy sondy. Stosuje się ją w przypadku zaburzeń ejakulacji, ejakulacji wstecznej czy niedrożności nasieniowodów. Danej metody można również spróbować w przypadku niepłodności idiopatycznej, lecz wykazuje się niewielką skutecznością.

Przed inseminacją można zastosować farmakologiczne metody stymulacji owulacji. Inseminacja z każdą kolejną próbą jest mniej skuteczna, dlatego nie powinno się jej stosować więcej niż 3 razy.

In Vitro (IVF) – jak przebiega procedura zapłodnienia pozaustrojowego? 

Zapłodnienie pozaustrojowe rekomendowane jest u par, u których przyczyny niemożności zajścia w ciążę to problemy z drożnością lub uszkodzeniem jajowodów, endometrioza oraz nieprawidłowe parametry nasienia. Istnieją dwie metody zapłodnień in-vitro: klasyczna oraz mikroiniekcji. 

Etapy zapłodnienia in-vitro:

• stymulacja jajników w celu wytworzenia komórek jajowych, które następnie zostaną pobrane,
• zapłodnienie pozaustrojowe wcześniej pobranych komórek jajowych,
• umieszczenie zapłodnionej komórki jajowej w jamie macicy – u kobiet przed 35. rokiem życia dokonuje się transferu jednej komórki jajowej, a u starszych dwóch,
• ocena skuteczności zapłodnienia przez wykonanie badania βhcg.

Dieta, zioła, suplementy – czy mogą wspomagać leczenie niepłodności?

Odpowiednia dieta jest bardzo ważna podczas starania się o dziecko. Pary powinny utrzymywać odpowiednie BMI, eliminować używki, prowadzić zdrowy tryb życia. Także aktywność fizyczna do 30 minut dziennie może pozytywnie wpłynąć na płodność.

Dieta kobiet powinna opierać się na zmniejszeniu spożywania kwasów tłuszczowych trans, białka zwierzęcego, natomiast musi być bogata w kwasy tłuszczowe jednonienasycone oraz białko roślinne. Preferowane węglowodany to te o niskim indeksie glikemicznym, a przetwory mleczne o wysokiej zawartości tłuszczu.

U mężczyzn poprawę jakości nasienia można osiągnąć dzięki ograniczeniu ilość spożywanego mięsa i tłustych serów, spożywaniu nabiału o niskiej zawartości tłuszczu oraz diecie bogatej w ryby. W celu poprawy nasienia należy stosować witaminę C i koenzym Q10.