Seminogram – badanie nasienia. Na czym polega i jak się przygotować?

Seminogram to badanie polegające na ocenie makroskopowych i mikroskopowych parametrów męskiego nasienia. Badanie wykonywane jest przede wszystkim w przebiegu diagnostyki i leczenia niepłodności, ale ma znaczenie również w ocenie skuteczności zabiegu wazektomii. Na czym polega badanie nasienia? Jak się do niego przygotować?

1. Na czym polega seminogram?
2. Jak wygląda badanie nasienia?
3. Jakie są wskazania do wykonania seminogramu?
4. Seminogram – co mówią wyniki badań?
5. Jak się przygotować do badania nasienia?
6. Seminogram – najczęściej zadawane pytania
7. Seminogram – podsumowanie

Na czym polega seminogram?

Seminogram, inaczej nazywany także spermiogramem lub badaniem nasienia, to badanie umożliwiające ocenę liczby i budowy plemników w męskim nasieniu wraz z oceną wydzieliny gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych. Badanie wykonywane jest głównie w diagnostyce przyczyn niepłodności męskiej i niepowodzeń położniczych w związkach starających się o dziecko, ale ma również znaczenie w kontroli skuteczności przeprowadzonej wazektomii.

Nasienie oceniane jest zgodnie z normami ustalonymi przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), zarówno metodą manualną, jak i w badaniu komputerowym (CASA). Seminogram pozwala m.in. ocenić, czy objętość ejakulatu jest prawidłowa lub obniżona, czy liczba i ruchliwość plemników pozostają na właściwym poziomie oraz czy budowa morfologiczna plemników mieści się w normie. Oprócz morfologii plemników dodatkowo opisuje się ewentualną obecność w ejakulacie komórek krwi (białych i czerwonych krwinek lub makrofagów), komórek nabłonka układu moczowo-płciowego oraz bakterii.

Jak wygląda badanie nasienia?

Podczas badania parametrów nasienia ocenia się:

• wygląd nasienia (kolor, obecność krwinek, klarowność) – kolor nasienia powinien charakteryzować się jednorodnością, być opalizujący i kremowoszary lub żółtawy, z kolei czerwonawy kolor świadczy o obecności erytrocytów w nasieniu, a wyraźnie żółty może wskazywać na przyjmowanie niektórych leków lub żółtaczkę;
• objętość całkowitą, która powinna wynosić przynajmniej 1,4 ml;
• całkowitą liczbę plemników w nasieniu (minimalnie 39 milionów w całym ejakulacie) oraz liczbę plemników w 1 ml nasienia (minimalnie 15 milionów w 1 ml);
• budowę morfologiczną plemników z wyszczególnieniem ich poszczególnych części (główki, szyjki, wstawki i witki);
• lepkość – o wyniku prawidłowym mówi się, gdy małe krople nasienia upuszczane z pipety spadają pojedynczo pod wpływem siły grawitacji, natomiast nieprawidłowy wynik uzyskuje się, gdy nasienie upuszczane z pipety tworzy nitkę dłuższą niż 2 cm;

• czas upłynnienia nasienia – powinien być krótszy niż 60 minut;
• agregację i aglutynację plemników;
• ruchliwość plemników – całkowita ruchliwość powinna wynosić co najmniej 42%, a postępująca ruchliwość co najmniej 30%;
• odsetek nieruchomych plemników – nie powinien przekraczać 20%;
• żywotność plemników – minimum 54% żywych plemników;
• pH nasienia, które powinno mieścić się w zakresie 7,2 do 7,8.

Jak pobrać nasienie do badania?

Próbkę nasienia pobiera się do sterylnego pojemnika o szerokim otworze, wykonanego z materiału nietoksycznego dla plemników.

Próbka nasienia do seminogramu może zostać pobrana poprzez masturbację albo w efekcie współżycia z wykorzystaniem specjalnie skonstruowanej prezerwatywy pozbawionej środków plemnikobójczych. W pierwszym przypadku pacjent pozostaje w osobnym, zamykanym pokoju sam albo w towarzystwie partnerki, a pozyskany materiał oddaje do sterylnego pojemnika, który od razu trafia do laboratorium. Drugi ze sposobów jest natomiast nieco dyskusyjny – niektóre kliniki leczenia niepłodności całkowicie z niego rezygnują, inne dopuszczają jego stosowanie wyłącznie na swoim terenie, a jeszcze inne zgadzają się na dostarczenie materiału do 30 czy 60 minut od pobrania, przy zachowaniu odpowiednich warunków przechowywania i transportu.

Jakie są wskazania do wykonania seminogramu?

Wskazaniem do oceny nasienia jest przede wszystkim rozpoczęcie diagnostyki niepłodności u pary, która stara się o dziecko i po roku starań nie uzyskała ciąży. Wcześniejsze wykonanie badania może być zalecane w przypadku mężczyzn, którzy przebyli choroby jąder lub powrózków nasiennych, choroby zakaźne z zajęciem jąder czy zabiegi chirurgiczne. Seminogram wykonuje się również u pacjentów, którzy planują zostać dawcami nasienia oraz u mężczyzn po zabiegu wazektomii w celu potwierdzenia jego skuteczności.

Seminogram – co mówią wyniki badań?

Jeżeli wynik seminogramu mieści się w normie, należy poszukiwać innych przyczyn niepłodności pierwotnej lub wtórnej niż niepłodność po stronie męskiej. Natomiast jeśli seminogram wykaże, że pacjent ma zbyt mało plemników w ejakulacie lub że plemniki występują w prawidłowej liczbie, ale mają zaburzoną budowę, ruchliwość, żywotność czy dojrzałość, albo że nasienie ma nieprawidłowy skład chemiczny, wtedy należy przyjrzeć się możliwym przyczynom tego stanu i – jeśli to możliwe – dążyć do ich wyeliminowania lub zredukowania.

Do głównych czynników wpływających na nieprawidłowe wyniki seminogramu należą zaburzenia hormonalne i fizjologiczne, ale na jakość nasienia wpływ mają także niektóre leki i substancje chemiczne, promieniowanie jonizujące, ultradźwięki, wysokie temperatury, ucisk (np. noszenie zbyt obcisłych ubrań czy bielizny, jazda na rowerze, praca z komputerem na kolanach), nadużywanie alkoholu i papierosów oraz innych używek czy długotrwała abstynencja seksualna.

W niektórych przypadkach uzyskanie u pacjenta plemników w odpowiedniej ilości i jakości może być niemożliwe. W takiej sytuacja para będzie mogła rozważyć zapłodnienie wspomagane medycznie (inseminacja domaciczna, zapłodnienie metodą in vitro, zapłodnienie nasieniem dawcy, adopcja zarodka).

Jak się przygotować do badania nasienia?

W przypadku seminogramu odpowiednie przygotowanie się do badania ma bardzo duże znaczenie.

Oprócz abstynencji seksualnej wskazane jest powstrzymanie się przez kilka dni od palenia tytoniu i picia alkoholu oraz przyjmowania innych używek. Materiału do badania nie powinny oddawać osoby po długotrwałym bądź intensywnym wysiłku fizycznym, pacjenci przebywający w warunkach przegrzania (sauna, basen) lub po infekcji przebiegającej z gorączką, osoby przemęczone i po leczeniu antybiotykiem. W przypadku zaistnienia wymienionych przeciwwskazań z oddaniem materiału na badanie nasienia należy wstrzymać się co najmniej 2 tygodnie.

Seminogram – najczęściej zadawane pytania

Ile się czeka na wynik seminogramu?

Wynik badania nasienia gotowy jest zwykle po jednym dniu roboczym od oddania materiału.

Ile dni nie palić przed badaniem nasienia?

W związku z tym, że palenie papierosów oraz przyjmowanie innych używek niekorzystnie wpływa na jakość nasienia, przed wykonaniem seminogramu należy powstrzymać się od palenia tytoniu przez około 2–5 dni, a w miarę możliwości nawet dłużej.

Ile dni abstynencji seksualnej przed badaniem nasienia?

Przed wykonaniem seminogramu należy zachować abstynencję seksualną minimum przez 2 dni. Standardowo zaleca się, by okres wstrzemięźliwości przed wykonaniem badania wynosił od 2 dni do tygodnia.

Kto zleca seminogram?

Badanie seminogramu można wykonać odpłatnie w laboratorium zajmującym się diagnostyką niepłodności. Koszt badania wynosi wówczas mniej więcej 150–400 złotych w zależności od wybranego pakietu.

Jeśli badanie zostało zlecone przez lekarza specjalistę w ramach NFZ, będzie wykonane nieodpłatnie. Skierowanie na bezpłatne badanie może wystawić lekarz ginekolog (w ramach terapii pary starającej się o dziecko), urolog, androlog bądź endokrynolog.

Warunki skierowania na nieodpłatne badanie nasienia:

• bezskuteczne staranie się o ciążę przez co najmniej 12 miesięcy z partnerką w wieku poniżej 35 lat lub przynajmniej 6 miesięcy z partnerką w wieku powyżej 35 lat;
• skierowanie partnerki na inseminację domaciczną nasieniem partnera;
• rozpoznanie niepłodności męskiej zgodnie z klasyfikacją ICD-10 (kod: N46).

Seminogram – podsumowanie

Seminogram to podstawowe badanie wykorzystywane w diagnostyce męskiej niepłodności. W uzasadnionych przypadkach wskazane jest wykonanie więcej niż jednego badania nasienia. Na bazie wyników seminogramu lekarz prowadzący podejmuje dalsze decyzje diagnostyczno-kliniczne i planuje leczenie pary prowadzące do uzyskania ciąży lub potwierdza skuteczność wazektomii przeprowadzonej u pacjenta.