Mięśniaki macicy – przyczyny, objawy, leczenie, operacja niezłośliwego nowotworu macicy

Mięśniaki macicy są najczęstszymi niezłośliwymi nowotworami kobiecych narządów rodnych, mogą one dotyczyć nawet co czwartej kobiety w wieku rozrodczym. Mięśniaki w macicy pomimo łagodnego charakteru mogą być przyczyną niepokojących i uciążliwych objawów, które, w dużej mierze, zależą od rodzaju i wielkości, jaką osiągną. Ich rozpowszechnienie w populacji oraz konsekwencje zdrowotne sprawiają, iż są jedną z częstszych przypadłości spotykanych w praktyce ginekologicznej. Jakie są przyczyny powstawania mięśniaków? Jak wygląda diagnostyka oraz leczenie?

Mięśniaki macicy – co to jest mięśniak?

Mięśniaki macicy (łac. myoma) są łagodnymi guzami nowotworowymi wywodzącymi się z komórek mięśniowych gładkich budujących macicę i ścianę naczyń, odpowiadających za dostarczanie do tego narządu tlenu i substancji odżywczych. Łagodny charakter mięśniaków wynika z ich niezdolności do tworzenia przerzutów drogą krwionośną i poprzez naczynia limfatyczne, a transformacja w złośliwego mięsaka jest stosunkowo niska – wynosi około 0,5%. Mięśniaki mogą przyjmować rozmiary od kilku milimetrów do rozmiarów dojrzałego arbuza, rzadko występują jako zmiany pojedyncze – najczęściej jest ich kilka, ulokowanych w różnych częściach macicy. W skrajnych przypadkach mnogie mięśniaki o stosunkowo dużych rozmiarach powodują znaczne przerośnięcie macicy, dając obraz tak zwanej macicy mięśniakowatej. 

Mięśniak macicy czy to rak?

Mięśniak zdecydowanie nie jest rakiem. Rak jest określeniem zarezerwowanym dla nowotworów złośliwych, które wywodzą się z tkanki nabłonkowej różnicującej się z ekto- lub endodermy. Mięśniak jest nowotworem łagodnym pochodzenia mezenchymalnego. W rzadkich przypadkach łagodny mięśniak może ulec transformacji, w wyniku której powstaje złośliwy mięsak macicy.

Mięśniaki macicy – przyczyny

Bardzo ciężko jednoznacznie określić, u których kobiet rozwiną się mięśniaki macicy. Czynniki ryzyka ich rozwoju nie zostały jeszcze dokładnie zbadane. Istnieje kilka teorii tłumaczących mechanizm ich powstawania. Prawdopodobnie pewne znaczenie odgrywają tu czynniki genetyczne – mięśniaki na macicy występują częściej u kobiet, u których w rodzinie występował już ten problem. 

Mięśniak gładkokomórkowy macicy jest guzem estrogenozależnym, oznacza to, że jego wzrost i rozwój związany jest z działaniem kobiecych hormonów – estrogenów. Hormony te wydzielane są głównie w fazie pęcherzykowej, a ich poziom obniża się po owulacji. Poziom estrogenów rośnie w trakcie trwania ciąży, może to wpływać na szybsze powiększanie się mięśniaków. Produkcja kobiecych hormonów płciowych spada po menopauzie, w tym okresie można spodziewać się zahamowania wzrostu tego typu guzów macicy, niekiedy ich inwolucji i wapnienia. Szybko powiększający się guz w macicy, w okresie pomenopauzalnym, może być powodem do niepokoju i szybko powinien być skonsultowany ze specjalistą. Estron, czyli jeden z estrogenów, jest wytwarzany przez tkankę tłuszczową, prawdopodobnie jest to przyczyną częstszego współwystępowania mięśniaków macicy z otyłością.

Mięśniaki macicy – rodzaje mięśniaków

Ściana macicy zbudowana jest z trzech warstw, najbardziej wewnętrznej – błony śluzowej (endometrium – stąd nazwa choroby o nazwie endometrioza, która polega na występowaniu endometrium poza macicą), najgrubszej warstwy – błony mięśniowej (myometrium) i okrywającej od zewnątrz – błony surowiczej (perimetrium). W zależności od umiejscowienia mięśniaka w ścianie macicy wyróżnia się ich trzy rodzaje:

1. Mięśniaki podśluzówkowe – znajdują się pod najbardziej wewnętrzną warstwą macicy, przez co często uwypuklają się do jamy macicy. Powodują obfite krwawienia miesiączkowe. Dużych rozmiarów mięśniaki podśluzówkowe mogą częściowo przechodzić przez szyjkę macicy do pochwy – powoduje to bolesne skurcze w obrębie macicy.
2. Mięśniaki śródścienne – rozwijają się w warstwie mięśniowej. Mięśniak śródścienny, podobnie jak w przypadku mięśniaków podśluzówkowych, może objawiać się poprzez przedłużające się krwawienia miesięczne oraz duży ból w trakcie miesiączki.
3. Mięśniaki podsurowicówkowe – ten rodzaj mięśniaków modeluje najbardziej zewnętrzną błonę macicy. Z tego powodu, mięśniak podsurowicówkowy macicy odpowiednich rozmiarów, może powodować ucisk na pęcherz czy odbytnicę co powoduje wystąpienie częstszego oddawania moczu czy stolca. 

Mięśniaki mogą występować we wszystkich częściach anatomicznych macicy: trzonie, cieśni i szyjce.

• Mięśniak trzonu macicy – mięśniak obejmujący trzon macicy jest zjawiskiem najczęstszym, przeważnie przyjmuje on postać śródścienną, rzadziej  podsurowicówkową. 
• Mięśniak cieśni i szyjki macicy – występują one rzadziej niż mięśniaki trzonu. Mięśniaki na szyjce macicy, ze względu na swoje umiejscowienie, mogą wychodzić na zewnątrz szyjki macicy do pochwy – mięśniak rodzący się. 

Wyróżnia się także mięśniaki uszypułowane oraz mięśniaki międzywięzadłowe.

• Mięśniak uszypułowany macicy – jest połączony ze ścianą macicy pasmem tkanki łącznej.
• Mięśniak międzywięzadłowy macicy – występuje w obrębie więzadła szerokiego macicy.

Mięśniak na jajniku

Bardzo rzadkim, bo stanowiącym jedynie około 1% przypadków łagodnych nowotworów tego narządu, jest mięśniak jajnika. Rozwija się on najczęściej z mięśniówki naczyń zaopatrujących w krew jajnik.

Macica mięśniakowata

Mięśniakowata macica jest stanem, w którym mięśniaki znacznych rozmiarów prowadzą do znacznego przerostu macicy. Narząd, który u nie ciężarnej kobiety jest wielkości cytryny może osiągać wielkość dojrzałego arbuza i ważyć wiele kilogramów. Powiększona macica często daje niespecyficzne objawy związane z jej uciskiem na pobliskie narządy, naczynia i nerwy.

Mięśniaki macicy – objawy łagodnego nowotworu narządu rodnego

Wśród najczęstszych objawów mięśniaków macicy wyróżnia się:

• bóle w obrębie podbrzusza,
• przedłużające się krwawienia miesiączkowe,
• bolesne miesiączki,
• ból dotyczący lędźwiowego odcinka kręgosłupa,
• dyspareunia – ból w trakcie stosunku,
• częstsze oddawanie moczu spowodowane parciem na pęcherz,
• zaparcia,
• problemy z zajściem w ciążę.

Dużych rozmiarów guzy na macicy mogą powodować ucisk sąsiadujących narządów, dając objawy ze strony tych struktur.

Mięśniaki a menopauza

Mięśniaki po menopauzie, ze względu na zmniejszoną aktywność hormonalną w tym okresie życia, charakteryzują się mniej nasilonymi objawami, niekiedy ulegają one stopniowej inwolucji lub wapnieniu. U kobiet w okresie pomenopauzalnym mięśniaki mogą objawiać się poprzez krwawienia maciczne oraz dolegliwości bólowe. Należy pamiętać, że każde krwawienie maciczne u kobiet w wieku poprzekwitaniowym powinno być szybko skonsultowane ze specjalistą.

Mięśniaki macicy – diagnostyka

Mięśniaki macicy rozpoznaje się najczęściej na podstawie badania USG. Ultrasonografia jest bezpieczną metodą obrazowania, która dobrze sprawdza się przy wykrywaniu zmian dotyczących narządów miednicy mniejszej. Warto zaznaczyć, że USG wykonywane przezpochwowo (USG dopochwowe) cechuje się większą dokładnością i lepiej sprawdza się w diagnostyce chorób macicy, niż USG przezbrzuszne. 

Kolejnymi, bardziej inwazyjnymi metodami diagnostycznymi są histeroskopia i laparoskopia. Histeroskopia polega na wprowadzeniu niewielkiej kamery do jamy macicy, daje ona możliwość zobaczenia obecnych w niej zmian. Laparoskopia opiera się na wprowadzeniu kamery bezpośrednio przez powłoki brzuszne, daje to możliwość zobaczenia macicy z zewnątrz. Zabiegi te wykonywane są w znieczuleniu ogólnym. W diagnostyce mięśniaków macicy znalazły też zastosowanie tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny.

Mięśniaki macicy – leczenie. Kiedy konieczne jest operacyjne usunięcie mięśniaków macicy?

Leczenie mięśniaków macicy polega na farmakoterapii lub metodach zabiegowych. Wybór odpowiedniej formy leczenia uzależniony jest od wielu czynników w tym cech mięśniaka, a także stanu pacjentki.

Farmakoterapia w leczeniu mięśniaków macicy

Leczenie farmakologiczne stosowane jest w przypadku mięśniaków o niewielkim rozmiarze, którym nie towarzyszą objawy. Zastosowanie znajduje tu selektywny modulator receptora progesteronowego. Leczenie naturalne, w tym leczenie ziołami, może wydawać się kuszącą alternatywą dla farmakoterapii, należy jednak pamiętać, że żadne zioła czy suplementy diety nie mogą stanowić podstawy terapii i przyjmowanie jakichkolwiek preparatów zawsze powinno być przedyskutowane z lekarzem.

Metody zabiegowe w leczeniu mięśniaków macicy

Istnieje wiele metod operacyjnego leczenia mięśniaków macicy, wybór najodpowiedniejszej zależy od wieku pacjentki, ilości i wielkości mięśniaków oraz od tego, czy kobieta ma plany macierzyńskie. 

Operacja mięśniaków polegająca na wyłuszczeniu samej zmiany to miomektomia, zabieg ten pozwala na zachowanie macicy, dzięki czemu możliwe jest późniejsze zajście w ciążę. Wyłuszczenie mięśniaków może odbywać się także na drodze laparoskopii lub histeroskopii. Zabiegi te powodują mniejszy uraz okolicznych tkanek, pozwalają na szybszą rekonwalescencję i wiążą się z większą szansą na późniejsze zajście w ciążę. Nie są jednak przydatne w leczeniu licznych i dużych zmian. Miomektomia klasyczna czy laparoskopowa wiążą się z ryzykiem ponownego powstawania mięśniaków. 

Histerektomia to zabieg usunięcia macicy. Stosowany jest przeważnie u kobiet starszych, u których nie ma już planów macierzyńskich lub w przypadku, gdy mięśniaków nie można usunąć na drodze miomektomii. 

Ciekawą alternatywą dla metod chirurgicznych jest embolizacja (zatkanie) tętnic macicznych dostarczających krew do mięśnika.

Mięśniaki a ciąża

Mięśniaki wykryte już w trakcie trwania ciąży mogą stanowić poważny problem. Ich wielkość zwiększa się pod wpływem rosnącego poziomu estrogenów, co może niekorzystnie wpływać na przebieg i utrzymanie ciąży. Uważa się, że leczenie mięśniaków powinno być podjęte przed rozpoczęciem starań macierzyńskich, lecz jeśli zostały one wykryte dopiero w trakcie trwania ciąży, zabieg powinien zostać wykonany dopiero po zakończeniu połogu.

Kobiety, u których w trakcie trwania ciąży wykryto obecność mięśniaków przez cały jej okres powinny znajdować się pod ścisłą kontrolą lekarską.