Zespół niespokojnych nóg (RLS) – przyczyny, objawy, leczenie

Zespół niespokojnych nóg (restless legs syndrome – RLS) to zbiór objawów neurologicznych związanych z przymusem poruszania kończynami dolnymi w trakcie spoczynku. Uważa się, że RLS może dotyczyć nawet 8% populacji i jest częstą przyczyną bezsenności. Jak dotąd, dokładne przyczyny występowania zespołu niespokojnych nóg nie zostały dokładnie wyjaśnione, choć wiadomo, że może posiadać on podłoże genetyczne, być związany z niedoborem żelaza lub przyjmowaniem niektórych leków. 

Zespół niespokojnych nóg – co to jest? 

Zespół niespokojnych nóg (RLS), nazywany także zespołem Wittmaacka-Ekboma, to zbiór objawów neurologicznych o charakterze parestezji. Charakterystyczne uczucie mrowienia, pieczenia i drętwienia nóg, obejmujące zazwyczaj całą powierzchnię obu kończyn dolnych, pojawia się w okresie spoczynku i wiążę się z przymusem poruszania kończynami.

Występowanie objawów zespołu Wittmaacka-Ekboma w godzinach nocnych w oczywisty sposób przekłada się na jakość snu chorego, co wpływa na uczucie zmęczenia i spadek produktywności w trakcie dnia.  

U kogo najczęściej pojawia się RLS? 

Według różnych szacunków, zespół niespokojnych nóg dotyczy od 3 do 8% populacji, choć w niektórych grupach spotykany jest on znacznie częściej. Zazwyczaj pierwsze objawy RLS występują po 50. roku życia, choć przypadki występowania zespołu Wittmaacka-Ekboma odnotowuje się również w populacji pediatrycznej. RLS jest schorzeniem częściej występującym u kobiet. Wśród osób najbardziej narażonych na występowanie RLS należy wymienić: 

• seniorów,
• kobiety w ciąży – objawy najczęściej pojawiają się w III trymestrze i zanikają kilka tygodni po porodzie, 
• osoby z chorobami nerek, 
• osoby przyjmujące niektóre leki stosowane w psychiatrii, 
• ludzi uzależnionych od alkoholu i nikotyny. 

RLS u dziecka 

Zespół niespokojnych nóg jest stwierdzany także u dzieci i młodzieży, występuje jednak znacznie rzadziej niż w przypadku dorosłych. Uważa się, że RLS dotyczy około 2% populacji pediatrycznej. 

Objawy zespołu niespokojnych nóg 

W przypadku pierwotnego zespołu niespokojnych nóg pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj pomiędzy 20. a 30. rokiem życia, wtórny RLS pojawia się zazwyczaj później – u osób starszych.  

Do najczęstszych objawów zespołu niespokojnych nóg należą: 

1. Nietypowe doznania czuciowe w obrębie kończyn dolnych – parestezje odczuwane są przez chorego jako mrowienia, pieczenie, ukłucia drobnych igiełek czy drętwienie na całej powierzchni kończyn dolnych. 
2. Pojawianie się parestezji w chwilach zmniejszonej ruchomości kończyn – objawy RLS pojawiają się zazwyczaj w godzinach wieczornych, kiedy chory leży w łóżku lub wypoczywa w pozycji siedzącej. 
3. Bardzo silna potrzeba poruszania kończynami połączona z uczuciem niepokoju ruchowego. 
4. Ustępowanie objawów pod wpływem aktywności ruchowej – poruszanie kończynami czy przejście pewnej odległości zazwyczaj prowadzą do ustąpienia objawów lub zmniejszenia ich intensywności. 
5. PLMS – są to powtarzające się, występujące seriami regularne ruchy kończyn. W ich przebiegu dochodzi do wyprostu palucha, grzbietowego zgięcia stopy i zgięcia stawów kolanowych i biodrowych. Cały ruch trwa do 5 sekund, a seria następujących po sobie ruchów trwa mniej niż minutę. PLMS wiążą się często z wybudzaniem pacjenta i negatywnie wpływają na wydajność snu. 

Przyczyny zespołu niespokojnych nóg 

Dokładny patomechanizm odpowiadający za rozwój zespołu niespokojnych nóg nie został, jak dotąd, dokładnie poznany. Wiadomo jednak, że RLS może występować w związku z niektórymi schorzeniami i niedoborami pewnych elementów w organizmie – jest to wtórny zespół niespokojnych nóg. W przypadku, gdy występowanie charakterystycznych parestezji kończyn dolnych nie towarzyszy żadnym uchwytnym przyczynom mówi się o pierwotnym lub idiopatycznym RLS. 

Idiopatyczny RLS – przyczyny 

U około połowy osób doświadczających objawów zespołu niespokojnych nóg nie udaje się jednoznacznie stwierdzić przyczyny ich występowania. Częstsze występowanie RLS u osób z dodatnim wywiadem rodzinnym może wskazywać na genetyczne podłoże tego schorzenia. Dodatkowo niezwykle istotne dla rozwoju RLS wydają się być zaburzenia dotyczące układu dopaminergicznego i opioidowego w ośrodkowym układzie nerwowym. 

Wtórny zespół niespokojnych nóg – najczęstsze przyczyny 

Wtórny zespół niespokojnych nóg najczęściej stwierdza się u osób, u których występują następujące schorzenia i stany: 

• niedobór żelaza i magnezu – niedostateczny poziom żelaza w organizmie i związana z nim niedokrwistość mikrocytarna stanowią jedną z najczęstszych przyczyn wtórnego RLS; niedobór mikro- i makroelementów jest także przyczyną częstszego występowania objawów związanych z zespołem Wittmaacka-Ekboma  w trakcie trwania ciąży, 
• cukrzyca, 
• choroby nerek, 
• polineuropatie o różnym podłożu, 
• choroby tarczycy, 
• reumatoidalne zapalenie stawów, 
• choroba Parkinsona, 
• przyjmowanie leków, takich jak: mirtazapina, mianseryna, fenytoina, cymetydyna i węglan litu, 
• nagłe odstawienie leków nasennych i benzodiazepin, 
• nadużywanie alkoholu i nikotyny. 

Zespół niespokojnych nóg – diagnostyka 

Diagnostyka zespołu niespokojnych nóg nie jest prostym zadaniem, nie istnieje bowiem żadna w pełni obiektywna metoda pozwalająca na stwierdzenie, że niepokojące pacjenta objawy związane są z RLS. Całość procesu diagnostycznego opiera się na zebraniu dokładnego wywiadu ukierunkowanego na charakterystyczne odczucia związane z tym schorzeniem.  

Ważne jest, aby lekarz rozpatrzył możliwe przyczyny wystąpienia wtórnego zespołu niespokojnych nóg. Po wykluczeniu choroby podstawowej mogącej powodować RLS rozpoznaje się idiopatyczny zespół niespokojnych nóg. 

Zespół niespokojnych nóg – leczenie 

W przypadku wystąpienia zespołu niespokojnych nóg najlepiej zwrócić się do neurologa lub lekarza zajmującego się zaburzeniami snu. Zaproponuje on odpowiednie leczenie i będzie monitorował przebieg terapii.  

Leczenie zespołu niespokojnych nóg uzależnione jest od tego czy zespół ten występuje jako postać idiopatyczna czy wtórna. W przypadku wtórnego RLS leczenie ma na celu zwalczanie objawów choroby podstawowej. Jako że najczęstszą przyczyną zespołu Wittmaacka-Ekboma jest niedobór żelaza, terapia RLS często polega na suplementacji tego pierwiastka. Należy jednak pamiętać, że przed włączeniem preparatów zawierających żelazo powinno się wykonać podstawowe badania krwi i skonsultować ich wyniki z lekarzem. W przypadku wykrycia niewielkich niedoborów tego pierwiastka powinno się dążyć do zbilansowania jego poziomu odpowiednią dietą, jeśli niedobory są większe stosuje się preparaty zawierające ten pierwiastek. Żelazo powinno być przyjmowane na czczo, najlepiej wraz z witaminą C, która polepsza jego wchłanianie. Często włącza się również suplementację preparatów zawierających magnez oraz witaminy z grupy B i C.  

Leczenie idiopatycznego zespołu niespokojnych nóg polega na zwalczaniu uciążliwych objawów choroby. W terapii stosuje się leki przeciwpadaczkowe, takie jak gabapentyna czy pregabalina oraz leki zwiększające uwalnianie dopaminy w ośrodkowym układzie nerwowym – należy tu wymienić rotygotynę, ropinirol oraz pramipeksol. Nie są to jednak preparaty, które można kupić bez recepty, a przebieg terapii z ich użyciem powinien odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarską. W skrajnych przypadkach stosuje się tabletki czy plastry zawierające opioidy.  

Domowe sposoby na zespół niespokojnych nóg 

Jeśli nasilenie objawów jest niewielkie, a sam RLS nie jest związany z występowaniem innych zaburzeń czy chorób, pomocne może się okazać leczenie domowe. 

Niespokojne nogi – jak sobie z nimi radzić: 

• należy zadbać o odpowiednią higienę snu – stałe godziny zasypiania i budzenia się pomagają uregulować naturalny rytm dobowy, co pomaga na problemy z zasypianiem, 
• warto włączyć do swojego życia aktywność fizyczną, 
• powinno się zrezygnować z kofeiny, alkoholu i nikotyny, 
• należy odstawić leki nasenne (chyba że zostało to zalecone przez lekarza) i zastąpić je preparatami ziołowymi, 
• spróbować technik relaksacyjnych i jogi, 
• w przypadku występowania parestezji kończyn dolnych warto zastosować masaż lub stosować okłady.