Biofeedback – na czym polega? Zastosowanie u dzieci i u dorosłych. Trening biofeedback – efekty

Biofeedback (biologiczne sprzężenie zwrotne) to nieinwazyjna metoda terapii polegająca na monitorowaniu przez specjalne urządzenie zmian fizjologicznych organizmu. Ma to na celu lepsze rozpoznawanie wpływu myśli i uczuć na fizjologię, dzięki czemu pacjent może nauczyć się kontrolować te funkcje organizmu, nad którymi w normalnych warunkach nie można panować (fale mózgowe czy napięcie mięśni). Biofeedback jest wykorzystywany w terapii dzieci i dorosłych z zaburzeniami koncentracji, stanami lękowymi, depresją, nadpobudliwością, padaczką, zaburzeniami autystycznymi czy niską odpornością na stres.

1. Co to jest biofeedback?
2. Biofeedback – na czym polega?
3. Rodzaje biofeedbacku
4. Biofeedback – zastosowanie
5. Biofeedback  – przeciwwskazania
6. Biofeedback u dzieci
7. Jak wygląda trening biofeedback?
8. Biofeedback – cena. Ile trwa trening Biofeedback?
9. Metoda biofeedback – efekty terapii

Co to jest biofeedback?

Słowo biofeedback pochodzi od przedrostka "bio" oznaczającego "coś biologicznego" i angielskich słów określających sprzężenie zwrotne. Cele biofeedbacku to odczytanie wybranych fizjologicznych parametrów organizmu, przetworzenie ich w komputerze i przedstawienie w pewnej formie, tak aby mogły być one z łatwością odczytane przez osobę biorącą udział w treningu. 

Biologiczne sprzężenie zwrotne ma dużą wartość terapeutyczną i w przypadku wielu jednostek chorobowych może być stosowane zamiennie z farmakoterapią lub ją uzupełniać. Biofeedback poza medycyną znalazł zastosowanie w sporcie, psychologii czy w technologii.

Biofeedback – na czym polega?

Możliwość dostrzeżenia (na przykład pod postacią wykresów na monitorze komputera) lub usłyszenia (jako proste dźwięki) dotychczas nieuświadomionych zmian zachodzących w procesach fizjologicznych, po odpowiednim szkoleniu, daje szanse na świadome wpływanie na te procesy.

Sprzęt do biofeedbacku składa się z urządzenia rejestrującego dany proces fizjologiczny (np. EEG w przypadku neurobiofeedbacku czy termistora w biofeedbacku temperaturowym), komputera, który odbiera informację o danym procesie zachodzącym w organizmie i przetwarza go na możliwy do odczytania przez pacjenta bodziec oraz elementu wytwarzającego bodziec – najczęściej optyczny lub akustyczny. Wgląd w zachodzące w organizmie procesy, takie jak koncentracja uwagi czy szybkość akcji serca, i zyskanie nad nimi pewnej kontroli, może być stosowana w przypadku wielu rodzajów schorzeń, m. in. ADHD, depresji czy nawracających stanów lękowych.

Rodzaje biofeedbacku

Biologiczne sprzężenie zwrotne opiera się na rejestrowaniu różnorodnych procesów, dlatego istnieje wiele rodzajów biofeedbacku, które służą różnym celom terapeutycznym. Wśród najczęstszych metod biofeedbacku wyróżnia się:

1. Biofeedback EEG – nazywany jest także neurofeedbackiem, opiera się on na analizie fal mózgowych rejestrowanych przy pomocy EEG. Poszczególne rodzaje fal mózgowych odpowiadają określonym stanom, w jakich znajduje się ośrodkowy układ nerwowy. Przedstawienie zapisu elektroencefalogramu pod postacią łatwego do odczytania wykresu, prostej animacji czy rodzaju gry komputerowej, pomaga pacjentom przywrócić prawidłowe funkcjonowanie mózgu. Neurofeedback, czyli swoisty trening mózgu, stosowany jest w przypadku depresji, ADHD, zaburzeń koncentracji, stanów lękowych czy u pacjentów po poważnych urazach czaszkowo–mózgowych. Od kilku lat trwają prace mające na celu wykorzystanie neurofeedbacku do stworzenia funkcjonalnego interfejsu mózg–komputer (BCI).
2. Biofeedback EMG – do swojego działania wykorzystuje on elektromiografię (EMG), czyli neurologiczną metodę badania mięśni i nerwów. Biofeedback EMG dostarcza pacjentowi informacji na temat zwiększonego napięcia pewnych grup mięśniowych, mogących świadczyć o zwiększonym poziomie stresu. Ten rodzaj biofeedbacku stosuje się w przypadku zaburzeń lękowych, ale także w rehabilitacji.
3. Biofeedback RSA – ten rodzaj biologicznego sprzężenia zwrotnego w mechanizmie swojego działania wykorzystuje zapis EKG. Rolą komputera jest wyodrębnienie z zapisu EKG akcji serca pacjenta i przedstawienie go w łatwo przyswajalnej, najczęściej graficznej, formie. Biofeedback RSA wykorzystywany jest w celu poprawienia funkcjonowania pacjentów dotkniętych różnorodnymi jednostkami chorobowymi. Używa się go między innymi w profilaktyce chorób sercowo–naczyniowych, w leczeniu łagodnego nadciśnienia tętniczego, w chorobach dotyczących układu oddechowego, migrenach oraz w radzeniu sobie z problemami z koncentracją czy agresją.
4. Biofeedback GSR – ten rodzaj biofeedbacku mierzy aktywność współczulnego układu nerwowego. Jest on stosowany w przypadku nadpotliwości oraz w leczeniu niewielkiego nadciśnienia tętniczego.
5. Biofeedback oddechowy – polega on na wizualnym zaprezentowaniu czynności oddechowej. Może być stosowany u osób dotkniętych epilepsją i chorobami układu oddechowego.
6. Biofeedback temperaturowy – bazuje na pomiarze temperatury dystalnych części kończyn. Wykorzystanie tego typu biofeedbacku znajduje zastosowanie w chorobach reumatycznych, zaburzeniach funkcji naczyń krwionośnych oraz jako metoda relaksacyjna.

Biofeedback – zastosowanie

Z metody korzystali początkowo astronauci w NASA, z czasem Biofeedback znalazł zastosowanie w medycynie. Do opracowania terapii Biofeedback skłoniło naukowców odkrycie świadczące o tym, że ludzki mózg jest w stanie wyuczyć się nowego wzorca pracy. Mózg emituje fale o różnej częstotliwości (są to fale: alfa, beta, gama, delta, theta), których zapis uzyskuje się, przeprowadzając badanie EEG. Fale mózgowe alfa związane są ze stanem odprężenia i relaksu, Biofeedback umożliwia pracę nad osiąganiem tego stanu.

Biofeedback posiada wiele zastosowań, niektóre z nich mają charakter profilaktyczno–leczniczy, inne są komercyjne.

Biofeedback – zastosowanie w profilaktyce i leczeniu chorób

Biofeedback znajduje zastosowanie w zapobieganiu i leczeniu następujących schorzeń:

• ADHD,
• depresja,
• padaczka,
• problemy ze snem,
• nadmierny stres,
• choroby układu oddechowego,
• PTSD (zespół stresu pourazowego),
• zaburzenia koncentracji,
• zaburzenia dotyczące autonomicznego układu nerwowego,
• uzależnienia,
• niewielkiego stopnia nadciśnienie tętnicze,
• w rehabilitacji po uszkodzeniach pewnych obszarów mózgu (do których doszło w skutek urazu lub udaru).

Biofeedback wykorzystywany w leczeniu licznych schorzeń może dawać bardzo dobre efekty terapeutyczne, należy jednak pamiętać, że w wielu przypadkach oprócz tego rodzaju treningu, konieczne jest stosowanie farmakoterapii.

Biofeedback – inne zastosowania

Metoda Biofeedabacku ma także zastosowania komercyjne. Są to m. in.:

• badania naukowe,
• interfejsy mózg–komputer,
• wykrywacze kłamstw,
• trening sportowców,
• tworzenie nowego rodzaju gier.

Biofeedback  – przeciwwskazania

Biofeedback to metoda nieinwazyjna, bezbolesna. Pacjent ma podłączone do skóry głowy specjalne elektrody przekazujące sygnały płynące z mózgu do komputera terapeuty w postaci fal mózgowych. Zapis fal służy do sterowania animacją – odbywa się to wyłącznie przy użyciu siły woli. Regularny trening pozwala nauczyć się, w jaki sposób wzmacniać określone, pożądane częstotliwości  fal mózgowych.

Biofeedback praktycznie nie posiada przeciwwskazań do stosowania. Jedyne przeciwwskazania to brak zgody na udział w treningu i brak możliwości wytłumaczenia danej osobie, jak ma zachowywać się i co robić w trakcie terapii.

Biofeedback u dzieci

Biofeedback z dużą skutecznością może być stosowany w każdej grupie wiekowej. Duży pożytek z tej metody niewątpliwie odnoszą dzieci. Biofeedback dla dzieci stosowany jest w przypadku autyzmu, zespołu Aspergera, zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD), problemów z koncentracją, zaburzeń rozwoju mowy (opóźnionego jej rozwoju, jąkania się) oraz dysleksji.

Trening bazujący na biologicznym sprzężeniu zwrotnym podnosi zdolność koncentracji dziecka, wydłuża czas, w którym zdolne jest w pełni skupić swoją uwagę na danym zadaniu. Biofeedback u dzieci najczęściej przyjmuje postać kolorowej animacji czy gry, dzięki czemu większość najmłodszych z chęcią będzie uczestniczyło w treningu. 

Jak wygląda trening biofeedback?

Trening biologicznego sprzężenia zwrotnego wygląda różnie w zależności od wybranej metody biofeedbacku. Na początku sesji osoba zajmująca się biofeedbackiem tłumaczy pacjentowi na czym będzie polegał trening. Następnie na ciele pacjenta mocuje się przyrządy służące do odczytania zmian zachodzących w ramach danego procesu fizjologicznego (mogą to być elektrody do EEG w ramach neurofeedbacku czy EKG w RSA biofeedbacku). 

W dalszej kolejności omawia się z pacjentem zasady działania danego programu, może to być rodzaj gry komputerowej polegającej na przesunięciu piłki na monitorze przy użyciu fal mózgowych lub na przykład usłyszenie danego dźwięku, gdy długość i częstość oddechu osiągnie prawidłowy poziom.

Biofeedback – cena. Ile trwa trening Biofeedback?

Czas pojedynczej sesji treningu biofeedback to około 45 minut. Cena sesji waha się od 100 do 140 zł w zależności od rodzaju biofeedbacku i wybranego programu. Ilość sesji potrzebnych do osiągnięcia efektu terapeutycznego zależy głównie od problemu, z jakim zgłasza się pacjent – w przypadku lekkich problemów z koncentracją czy stresem wystarcza zwykle 10 sesji, natomiast przy pracy z dziećmi z ADHD czy autyzmem może okazać się konieczne przeprowadzenie nawet powyżej 60 sesji.

Metoda biofeedback – efekty terapii

Biofeedback cieszy się w ostatnich latach coraz większą popularnością i ma bardzo dobre opinie nie tylko wśród pacjentów, ale i sportowców, biznesmenów oraz ludzi pragnących przejąć większą kontrolę nad swoim zdrowiem.

Efekty terapii przy użyciu biologicznego sprzężenia zwrotnego zależą w dużej mierze od uczestnika treningu. Wiara we własne możliwości i pozytywne nastawienie jest w stanie zdziałać wiele dobrego. Odpowiednie zaangażowanie w trening, w stosunkowo krótkim czasie pozwoli na dostrzeżenie niektórych procesów fizjologicznych i da nad nimi pewną kontrolę.

Biofeedback bierze udział nie tylko w profilaktyce, ale i w leczeniu niektórych schorzeń, należy jednak pamiętać, że w wielu przypadkach powinien on być stosowany razem z farmakoterapią i nie może jej zastępować.