ADHD – przyczyny, objawy, leczenie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej

ADHD – czym jest?  

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, czyli ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder), jest zaburzeniem rozwijającym się we wczesnym dzieciństwie i charakteryzuje się nadmierną ruchliwością, zaburzeniami koncentracji, uwagi oraz nadmierną impulsywnością. Zaburzenia funkcjonowania w wyżej wymienionych dziedzinach często prowadzą do problemów w nauce, trudności w relacjach oraz do problematycznych zachowań.

ADHD – przyczyny  

ADHD należy do zaburzeń neurorozwojowych, charakteryzujących się nieprawidłowościami w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Najnowsze badania naukowe dowodzą, że u dzieci z ADHD poszczególne struktury mózgu nie rozwijają się w równym tempie, co może być dziedziczne.  

Do czynników ryzyka rozwoju ADHD zalicza się: niską wagę urodzeniową, niedotlenienie okołoporodowe, urazy głowy, zatrucia metalami ciężkimi, nieprawidłową dietę zawierająca zbyt dużą ilość konserwantów, węglowodanów prostych lub sztucznych barwników, zaniedbania lub brak opieki rodziców, zespół FAS oraz zażywanie w trakcie ciąży substancji psychoaktywnych.  

ADHD – objawy

Do symptomów ADHD zalicza się zaburzenia dotyczące trzech sfer zachowania.

Objawy nadpobudliwości:

• ciągłe pobudzenie dziecka, duża ruchliwość,  
• problemy z dostosowaniem zachowania dziecka w zależności od okoliczności,
• problem z „wysiedzeniem w jednym miejscu” przez dziecko,
• dziecko jest nieadekwatnie głośne podczas zabawy, ma problemy z odpoczynkiem w ciszy,
• uczucie wewnętrznego niepokoju u nastolatków.

Objawy zaburzeń koncentracji uwagi:

• trudności z dostrzeganiem szczegółów podczas nauki czy wykonywania obowiązków przez dziecko,
• dzieci z ADHD zazwyczaj są w stanie skupić się na interesujących je czynnościach,
• dziecko sprawia wrażenie jakby nie słuchało, co się do niego mówi, istnieje potrzeba kilkukrotnego powtórzenia polecenia,
• dziecko ma trudności w wykonywaniu zadań według instrukcji, często przerywa wykonywanie zadań i ich nie kończy,
• pojawiają się problemy z zadaniami wymagającymi długotrwałego wysiłku umysłowego,
• dziecko często gubi zabawki, przybory szkolne, łatwo rozprasza się pod wpływem bodźców zewnętrznych.

Objawy nadmiernej impulsywności:

• problem z czekaniem na swoją kolej, zwłaszcza w grach i zabawach grupowych,
• przerywanie innym, wyrywanie się z odpowiedzią na pytanie, wtrącanie się w wypowiedzi i aktywności innych,
• gadatliwość,
• dziecko jest niecierpliwe, przeszkadza innym, często próbuje skupiać na sobie uwagę.

Diagnostyka ADHD  

Dziecko z podejrzeniem ADHD wymaga konsultacji psychologa, lekarza psychiatry, a niekiedy także neurologa dziecięcego.

Podczas wizyty u psychologa najczęściej wykonuje się testy, które mają na celu ocenić możliwości intelektualne dziecka, koncentrację, zdolność zapamiętywania i kojarzenia, a także sprawność i koordynację ruchową. Ponadto zbierany jest dokładny wywiad z opiekunami dziecka dotyczący jego rozwoju i zachowania. Niekiedy pomocne bywa dostarczenie pisemnej opinii o dziecku od jego nauczyciela, pedagoga szkolnego czy wychowawcy. Podczas wizyty rodzice mogą być poproszeni o wypełnienie kwestionariuszy, pozwalających ocenić obecność oraz nasilenie objawów ADHD.  

Przed postawieniem rozpoznania zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi należy wykluczyć choroby organiczne, w tym neurologiczne (m. in. zmiany w obrębie mózgu, zaburzenia słuchu i wzroku, padaczkę, wpływ leków lub substancji psychoaktywnych), somatyczne (choroby tarczycy, zatrucia)  oraz  zaburzenia psychiczne (zaburzenia adaptacyjne, zaburzenia lękowe, zaburzenia zachowania oraz choroby psychiatryczne).

ADHD – leczenie

Leczenie dziecka z ADHD jest dostosowane do wieku dziecka, nasilenia objawów zaburzenia oraz obecności innych dolegliwości.  Do metod postępowania terapeutycznego u dzieci z ADHD zalicza się:

• psychoedukację – zapoznanie opiekunów dziecka z zalecanymi sposobami postępowania z dzieckiem,
• interwencje behawioralne zalecane opiekunom dziecka – zasady postępowania podczas problematycznych zachowań dziecka, metody zwiększające zdolność koncentracji dziecka,
• psychoterapia dziecka – zalecana w przypadku współwystępowania zaburzeń emocji u dziecka, zaburzeń lękowych czy niskiej samooceny,
• treningi umiejętności społecznych, radzenia sobie z agresją i złością,
• integracja sensoryczna,  
• farmakoterapia – zalecana jest w przypadku niepowodzenia wyżej wymienionych metod, gdy istnieje duże nasilenie objawów lub gdy ADHD znacznie utrudnia naukę dziecku.

ADHD – rokowanie  

Według dostępnych danych objawy ADHD utrzymują się w wieku dojrzewania u około 70% dzieci z rozpoznanym zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Około 5–10% dzieci z ADHD będzie miało objawy tego zaburzenia w wieku dorosłym.  

Nieleczone ADHD prowadzi do wielu powikłań zdrowotnych, emocjonalnych oraz społecznych. Wpływa na obniżenie osiągnięć w nauce, kontakty społeczne z rówieśnikami, problemy emocjonalne oraz niską samoocenę dziecka, które niejednokrotnie spotyka się z odrzuceniem przez otoczenie, wchodzi w konflikty z prawem, podejmuje zachowania ryzykowne oraz wykazuje trudności w funkcjonowaniu społecznym.   

Do powikłań ADHD zalicza się także urazy, które powstają na skutek impulsywnego działania, uzależnienia, skłonność do podejmowania ryzyka, zaburzenia snu, zaburzenia lękowe i depresję.