Biegunka u niemowlaka i dziecka – co robić? Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Biegunka to jedna z najczęstszych dolegliwości u dzieci oraz przyczyna wizyt lekarskich. Wbrew pozorom postępowanie  jest bardzo proste i w części przypadków dziecko może być z powodzeniem leczone w domu. Jak radzić sobie z biegunką u noworodka, niemowlęcia lub starszego dziecka? Jak zapobiegać rozwolnieniu i kiedy zgłosić się do lekarza?

1. Biegunka u dzieci – charakterystyka, postacie, przyczyny, przebieg, czas trwania 
2. Objawy biegunki u dzieci  
3. Zagrożenia przy biegunce u dziecka 
4. Co kupić w aptece na biegunkę u dziecka? Jak zatrzymać rozwolnienie? 
5. Domowe sposoby na walkę z biegunką u dziecka 
6. Kiedy należy udać się do lekarza z dzieckiem mającym biegunkę? 

Najczęstszą przyczyną biegunki u dzieci jest zakażenie o etiologii rotawirusowej. Podczas jej występowania dochodzi do zwiększenia płynów w jelitach, co skutkuje rzadką konsystencję stolca, bólami brzucha, a w ostrzejszych stanach także wymiotami, gorączką i znacznym osłabieniem. Nieleczona może się szybko rozwijać i powodować powikłania, które mogą być groźne zwłaszcza dla zdrowia najmłodszych. 

Biegunka u dzieci – charakterystyka, postacie, przyczyny, przebieg, czas trwania 

Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) biegunką nazywamy obecność rozluźnionych stolców (3 lub więcej płynnych stolców na dobę u niemowląt i dzieci karmionych sztucznie). Warto pamiętać, że definicja ta nie dotyczy dzieci karmionych piersią, gdyż mogą one oddawać nawet 10 stolców na dobę. Biegunkę rozpoznaje się, gdy dziecko zaczyna oddawać znacznie większą liczbę stolców niż zazwyczaj oraz zmienia się ich charakter (stają się wodniste lub półpłynne). Niekiedy w stolcu można zauważyć obecność śluzu, krwi lub ropy.  

Ze względu na czas trwania biegunki u dzieci wyróżnia się biegunkę ostrą, która trwa poniżej 14 dni, oraz biegunkę przewlekłą, trwającą ponad dwa tygodnie.  

Do najczęstszych przyczyn ostrej biegunki u niemowląt oraz dzieci zalicza się: 

• zakażenia o etiologii wirusowej – najczęstszą przyczyną ostrej biegunki u dzieci jest zakażenie rotawirusowe. Do zakażenia rotawirusami dochodzi poprzez kontakt z osobą zakażoną. Choroba ta jest wysoce zakaźna i zazwyczaj przenosi się na niemytych rękach. Zakażenia rotawirusowe najczęściej występują w sezonie jesienno-zimowym. Do innych wirusów powodujących biegunkę u dzieci zalicza się m.in. adenowirusy, wirus Norwalk (z rodziny norowirusów, tzw. biegunki norowirusowe).  
• zakażenia bakteryjne – najczęściej wywołane przez zakażenie przez bakterie: Salmonella enteritidis, Shigella (szigeloza), Escherichia coli, Campylobacter, Yersinia lub Clostridium,
• biegunka poantybiotykowa – stosowanie antybiotyków prowadzi do zaburzenia flory jelitowej, co prowadzi do rozwoju bakterii i grzybów, które są oporne na działanie danego leku. Dlatego tak ważne jest stosowanie probiotyków podczas antybiotykoterapii,
• zatrucia pokarmowe – objawy takie jak biegunka, wymioty, gorączka, ból brzucha pojawiają się zazwyczaj kilka godzin po spożyciu pokarmu, w którym znajdują się toksyny bakteryjne.  

Do najczęstszych przyczyn przewlekłej biegunki u dzieci zalicza się: 

• zakażenia pasożytnicze – najczęściej zakażenia Gardia lamblia, glistą ludzką lub glistą psią, 
• biegunkę pochodzenia zakaźnego – może się utrzymywać po zakażeniu bakteryjnym lub wirusowym na skutek uszkodzenia błony śluzowej jelit oraz przejściowego zaburzenia wchłaniania pokarmów, 
• choroby jelit (celiakia, choroba Crohna, wrzodziejące zapalenia jelita grubego),
• nietolerancje pokarmowe – do najczęstszych pokarmów powodujących alergie pokarmowe u dzieci zalicza się białko mleka krowiego.   

Biegunka u niemowląt  

Biegunka u niemowląt, czyli dzieci przed ukończeniem 12. miesiąca życia, podobnie jak u dzieci starszych, wywoływana jest najczęściej przez wirusy. Rozwolnienie u niemowląt jest groźna ze względu na trudności w spożywaniu zwiększonych ilości płynów oraz szybszą tendencję do odwadniania się malucha.  

Objawy biegunki u dzieci  

Biegunkę rozpoznaje się na podstawie obecności charakterystycznych objawów takich jak znaczne zwiększenie ilości stolców, które są wodniste lub półpłynne. Biegunce u dziecka często towarzyszy ból brzucha, uczucie silnego parcia na stolec, wzdęcie, przelewania w brzuchu, wymioty i gorączka. W stolcu można zauważyć domieszkę krwi, śluzu lub ropy i ma on zazwyczaj cuchnący zapach. W ostrej biegunce na skutek utraty wody i elektrolitów z stolcem oraz wymiotami często dochodzi do odwodnienia i pojawienia się zaburzeń elektrolitowych.  W przypadku przewlekłej biegunki często obserwuje się zahamowanie lub spowolnienie wzrostu i przybierania na masie dziecka.  

Jak rozpoznać biegunkę u niemowlaka? 

Warto pamiętać, że u dzieci karmionych piersią za normę uznaje się większą ilość stolców niż u dzieci karmionych sztucznie. Normą u niemowlęcia karmionego mlekiem mamy jest oddawanie nawet do 10 stolców na dobę. Biegunkę rozpoznaje się wówczas, gdy dochodzi do znacznego zwiększenia ilości stolców.  

Zagrożenia przy biegunce u dziecka 

Najczęstszym i zarazem najgroźniejszym powikłaniem ostrej biegunki u dzieci jest odwodnienie. Jest ono szczególnie niebezpieczne u niemowląt i małych dzieci. Ryzyko odwodnienia wzrasta w przypadku wymiotów i gorączki, które towarzyszą biegunce. Do charakterystycznych objawów odwodnienia u dziecka zalicza się zmniejszenie masy ciała, osłabienie, płaczliwość, płacz bez łez, suchą skórę i błony śluzowe, uczucie pragnienia, rzadkie oddawanie moczu, który jest ciemnego koloru, zapadnięte ciemiączko u niemowląt. W przypadku ciężkiego odwodnienia na skutek zaburzeń elektrolitowych mogą wystąpić zaburzenia oddychania i śpiączka. Wyróżnia się trzy stopnie odwodnienia: lekkie, umiarkowane i ciężkie.  

Co kupić w aptece na biegunkę u dziecka? Jak zatrzymać rozwolnienie? 

Ze względu na fakt, iż najczęstszą przyczyną ostrej biegunki u dzieci jest zakażenie wirusowe, nie zaleca się stosowania antybiotyków u chorych dzieci. Podstawą leczenia w przypadku biegunki zarówno u niemowląt, jak i starszych dzieci jest nawadnianie doustne dziecka. Zalecane jest stosowanie doustnych płynów nawadniających (DPN) o obniżonej osmolarności (50/60 mmol/l Na). Doustne płyny nawadniające zapobiegają odwodnieniu dziecka, zmniejszają objętość stolca oraz częstotliwość wymiotów. DPN należy podawać schłodzone i w małych porcjach.  

Pierwsza faza nawadniania doustnymi płynami nawadniającymi, tzw. faza wstępna trwa około 4–6 godzin. Zaleca się wówczas podanie dziecku około 75 ml na każdy kilogram masy ciała (przykładowo dziecku o masie ciała 10 kg należy podać 750 ml DPN w ciągu 4–6 godzin). Dodatkowo po każdym biegunkowym stolcu lub wymiotach należy podać 5–10 ml/kg masy ciała. Po zakończeniu fazy wstępnej należy jak najszybciej powrócić do diety stosowanej przed chorobą, unikając produktów ciężkostrawnych typu fast food.  

W skracaniu czasu trwania biegunki udowodnione działanie ma zastosowanie leku racekadotryl oraz bakterii probiotycznych (Lactobacillus rhamnosus GG [LGG], Saccharomyces boulardii).  W leczeniu ostrej biegunki można zastosować smektyn dwuoktanościenny, który zmniejsza objętość stolca oraz skraca czas trwania biegunki. Jest składnikiem popularnych preparatów na biegunkę u dzieci.

Domowe sposoby na walkę z biegunką u dziecka 

Podstawą leczenia u dziecka z biegunką jest nawadnianie doustnymi płynami nawadniającymi, aby zapobiec rozwojowi odwodnienia. Zaleca się podawanie schłodzonych płynów w małych porcjach, aby nie nasilać wymiotów. Wskazane jest kontynuowanie karmienia piersią u dzieci karmionych naturalnie. Warto również zadbać o odpowiedni odpoczynek dziecka.

U dzieci z biegunką, u których zaobserwuje się krew w stolcu lub podejrzewa się zatrucie pokarmowe, należy pobrać próbkę kału do specjalnego pojemniczka, aby móc wykonać badania bakteriologiczne stolca.  

Ostra biegunka zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni i rzadko wymaga stosowania antybiotyków.  

Dieta przy biegunce u dziecka  

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami nie ma potrzeby zmiany diety dziecka z objawami biegunki. Zaleca się wczesny powrót do żywienia z przed choroby już w trakcie lub po wstępnym etapie nawadniania doustnymi płynami nawadniającymi (4–6 godzin). Można także wdrożyć u dziecka dietę BRAT (dowiedz się więcej o diecie przy biegunce u dzieci).

U dzieci karmionych piersią należy kontynuować karmienie naturalne, zwiększając częstość karmienia. Obecnie nie zaleca się stosowania diety bezmlecznej lub bezlakotozowej u dzieci z ostrą biegunką.  

Kiedy należy udać się do lekarza z dzieckiem mającym biegunkę? 

Biegunka u dzieci zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni i najczęściej nie wymaga hospitalizacji. Najczęstszym powikłaniem ostrej biegunki, wymiotów i gorączki jest odwodnienie, które może być niebezpieczne, zwłaszcza u niemowląt i małych dzieci. Do objawów, które powinny skłonić rodzica do kontaktu z lekarzem POZ zalicza się biegunkę, której towarzyszą: suchość skóry i błon śluzowych, płacz bez łez, rzadkie oddawanie moczu, senność dziecka, rozdrażnienie, intensywne wymioty, gorączka powyżej 38°C, obecność krwi w stolcu, odmawianie picia oraz zapadnięte ciemiączko u niemowląt.