Gorączka u niemowląt i dzieci – przyczyny. Kiedy i jak ją zbijać? O czym pamiętać, gdy dziecko gorączkuje?

Gorączka u dziecka zawsze wzbudza niepokój rodziców. Wysoka temperatura pojawia się zwykle przy infekcji wirusowej bądź bakteryjnej. Gorączka u dzieci może pojawić się także przy ząbkowaniu lub jako odczyn poszczepienny. Jakie są najczęstsze przyczyny wysokiej temperatury u niemowląt i dzieci? Jak prawidłowo mierzyć temperaturę ciała u niemowląt i dzieci? Co robić, gdy dziecko gorączkuje? W jaki sposób zbijać temperaturę u dziecka? 

Gorączka jest podwyższoną temperatura ciała powyżej 38–38,5°C i ma zazwyczaj samoograniczający przebieg, choć może być objawem poważnych chorób. W przypadku wystąpienia gorączki u dziecka ważne jest zastosowanie leczenia przyczynowego choroby, której ona towarzyszy. Najczęstszymi lekami przeciwgorączkowymi stosowanymi u dzieci są ibuprofen i paracetamol w postaci czopków, zawiesin doustnych lub kapsułek. 

Gorączka u dziecka – jak się objawia?  

Gorączka u dziecka powstaje na skutek przestawienia ośrodka termoregulacji na wyższą temperaturę, co jest spowodowane zachodzącymi w organizmie procesami fizjologicznymi. Wyróżnia się trzy fazy gorączki u dzieci w przebiegu infekcji: 

• Pierwsza faza – jest to okres szybkiego narastania temperatury ciała. Zazwyczaj dziecko jest osłabione, ospałe, nie chce się bawić.  
• Druga faza – faza stałej wysokiej temperatury ciała. 
• Trzecia faza – temperatura ciała stopniowo obniża się.  

Według różnych źródeł gorączkę u dziecka rozpoznaje się od 38–38,5°C. Temperaturę w zakresie 37,0–37.9°C określa się stanem podgorączkowym.  

Stan podgorączkowy u dziecka 

Stan podgorączkowy u dziecka jest definiowany jako podwyższona temperatura ciała – zazwyczaj w granicach 37–37.9°C. Jest on oznaką mobilizacji organizmu do zwalczania infekcji lub choroby. Stan podgorączkowy u dzieci nie wymaga leczenia przeciwgorączkowego, należy jednak zachować czujność i w razie gorączki lub złego samopoczucia podać leki przeciwgorączkowe (ibuprofen lub paracetamol) oraz stosować zimne okłady lub chłodną kąpiel.  

Jak prawidłowo mierzyć temperaturę u niemowląt i dzieci? 

W zależności od wieku malucha zalecaną metodą pomiaru temperatury u dziecka jest:

• u dziecka w wieku poniżej 2. roku życia – pomiar w odbytnicy lub w okolicy tętnicy skroniowej, 
• u dziecka w wieku 3–5 lat – pomiar w okolic tętnicy skroniowej, w uchu lub jamie ustnej, 
• u dziecka w wieku powyżej 5 lat – pomiar pod pachą, w okolicy tętnicy skroniowej lub w jamie ustnej. 

U zdrowych dzieci prawidłowa temperatura ciała wynosi: 

• w odbycie – 36,6–38,0°C,
• w uchu – 35,6–37,7°C,
• pod pachą – 35,6–37,2°C,
• na czole – 35,6–37,9°C. 

Gorączka u niemowląt i dzieci – co może ją powodować? 

Wyróżnia się dwie grupy czynników powodujących powstawanie gorączki u niemowląt i dzieci: 

• czynniki egzogenne – do których zalicza się zakażenia wirusowe, bakteryjne oraz grzybicze,
• czynniki endogenne – np. kompleksy antygen-przeciwciało w przebiegu chorób autoimmunologicznych, komórki nowotworowe w chorobach onkologicznych. 

Do najczęstszych przyczyn gorączki u dziecka zaliczamy: 

• zakażenia układu oddechowego (wirusowe zakażenia dróg oddechowych, angina paciorkowcowa, grypa, gorączka trzydniowa, zapalenie płuc),
• zapalenie ucha środkowego,
• zakażenie układu moczowego,
• nieżyt żołądkowo-jelitowy, potocznie zwany jelitówką u dzieci,
• choroby zakaźne – ospa wietrzna, mononukleoza zakaźna,
• gorączka o nieznanej przyczynie. 

Choroby dziecięce przebiegające z gorączką

Gorączka trzydniowa, nazywana także rumieniem nagłym lub potocznie trzydniówką – jest to wysoce zakaźna choroba wywoływana zakażeniem wirusami HHV6 lub HHV7. Najczęściej występuje  u dzieci poniżej 4. roku życia. Typowym objawem choroby jest nagły wzrost temperatury nawet do 40°C, która utrzymuje się przez 2–4 dni. Gorączce może towarzyszyć nieznaczne pogorszenie samopoczucia. Zazwyczaj w 3–4. dniu gorączki obserwuje się nagły spadek temperatury ciała oraz pojawianie się drobnoplamistej wysypki, głównie na tułowiu.  

Zapalenie gardła u dzieci – dolegliwości bólowe gardła w zdecydowanej większości przypadków wywoływane są przez wirusy, dlatego leczeniem z wyboru jest stosowanie leków objawowych, działających przeciwbólowo, przeciwgorączkowo oraz przeciwzapalnie. Bólowi gardła u dzieci zazwyczaj towarzyszy gorączka, kaszel, katar oraz ogólne osłabienie. 

Angina paciorkowcowa u dzieci – zazwyczaj występuje wysoka gorączka, ból gardła, powiększone węzły chłonne szyjne, rozpulchnione migdałki podniebienne oraz nalot na migdałkach.  

Gorączka a ząbkowanie 

W trakcie ząbkowania u dziecka może wystąpić stan podgorączkowy. Temperatura powyżej 38,5°C podczas wyrzynania się zębów u dziecka zazwyczaj związana jest z infekcją, gdyż dziecko w okresie ząbkowania częściej wkłada rączki i inne przedmioty do jamy ustnej, co ułatwia przeniesienie zakażenia. Dodatkowo około 6. miesiąca życia spada odporność dziecka nabyta od matki, co sprzyja częstszym chorobom.  

Gorączka u dziecka po szczepieniu 

Gorączka należy do najczęstszych odczynów poszczepiennych i pojawia się zazwyczaj w ciągu 24 godzin od podania szczepionki. Zwykle ustępuje samoistnie po 2–3 dniach, jednakże w przypadku szczepionek żywych (np. przeciwko odrze, śwince i różyczce) gorączka może wystąpić nawet 2 tygodnie po szczepieniu.

W przypadku gorączki utrzymującej się dłużej niż 3 dni po szczepieniu należy poszukać innej przyczyny wzrostu temperatury ciała. Zdarza się, że szczepienie zbiega się w czasie z rozwijającą się infekcją, najczęściej dróg oddechowych, ucha środkowego lub zakażenia układu moczowego. Dziecko, u którego gorączka po szczepieniu utrzymuje powyżej 3 dni, powinno być zbadane przez lekarza, który wykluczy inne przyczyny wzrostu temperatury i zaleci odpowiednie leczenie.  

Czy wysoka temperatura u dziecka jest niebezpieczna? 

Należy pamiętać, że gorączka u dziecka jest najczęściej objawem rozwijającej się infekcji lub choroby, dlatego w przypadku wysokiej temperatury należy poszukiwać przyczyn jej wzrostu.  

Kiedy udać się do szpitala, gdy dziecko gorączkuje? 

Dziecko z gorączką powinno być niezwłocznie zbadane przez lekarza w następujących przypadkach: 

1. Kiedy gorączka występuje u noworodka lub niemowlęcia.
2. Jeśli gorączce towarzyszą objawy takie jak duszność u dziecka, wymioty, znaczne osłabienie, drgawki, trudności w oddychaniu, zaburzenia zachowania lub jeśli dziecko odmawia przyjmowania płynów, gdyż istnieje ryzyko odwodnienia.
3. Jeśli gorączce towarzyszą objawy dyzuryczne (częstomocz, bolesne parcie na mocz, krwinkomocz, ból podbrzusza), gdyż wskazują one na rozwijające się zakażenie układu moczowego u dziecka.
4. Jeśli dziecko ma choroby przewlekłe, zwłaszcza onkologiczne, kardiologiczne, neurologiczne lub jeśli było hospitalizowane, lub leczone antybiotykiem przed wystąpieniem gorączki.
5. Jeśli gorączka utrzymuje się dłużej niż 5 dni lub nie reaguje na podawane leki przeciwgorączkowe.  

Co robić, gdy dziecko ma gorączkę? Jak zbijać wysoką temperaturę? 

Do metod obniżania gorączki u dziecka należą: 

• Leki przeciwgorączkowe dla dzieci

Ibuprofen – wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Można go stosować od 4. miesiąca życia w dawce 5–10 mg/kg masy ciała co 4 godziny. Nie zaleca się stosowania ibuprofenu u dzieci odwodnionych, z chorobami nerek oraz w przebiegu ospy wietrznej. Występuje m.in. w postaci zawiesin doustnych i kapsułek.

Paracetamol – ma działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Można go stosować już u noworodków. Paracetamol podaje się dziecku w dawce 10–15 mg/ kg masy ciała co 4–6 godzin. Występuje np. w postaci czopków. 

Kwas acetylosalicylowy – nie należy go podawać u dzieci w wieku poniżej 12 lat.  

• Zimne okłady lub chłodne kąpiele.

Wskazówki dla rodziców dzieci z gorączką

W przypadku wystąpienie gorączki u dziecka pomocne może być podawanie ochłodzonych płynów do picia, stosowanie chłodnych kąpieli (woda powinna mieć temperaturę około 1°C niższą niż temperatura ciała).  

W przypadku wysokiej gorączki, która nie obniża się po zastosowanych lekach przeciwgorączkowych lub trwa dłużej niż 3–5 dni, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.