Duszności u dziecka – przyczyny, objawy, leczenie i postępowanie

Duszność (łac. dyspnoe) jest subiektywnym odczuciem trudności z oddychaniem i objawia się przyspieszeniem oddechu i częstości pracy serca, a także pracą dodatkowych mięśni oddechowych, co jest widoczne jako zaciąganie przestrzeni międzyżebrowych, ruchy skrzydełek nosa oraz dołka jarzmowego. Duszność u dziecka może być objawem chorób układu oddechowego, ale także dolegliwości układu krążenia, nerwowo-mięśniowego, chorób metabolicznych, otyłości lub cukrzycy.  

Duszność u niemowląt i dzieci – czym jest?  

Duszność u dziecka jest indywidualnym odczuciem trudności w oddychaniu i charakteryzuje się przyspieszeniem oddechu i częstości pracy serca, obecnością zmian osłuchowych świadczących o utrudnionym przepływie powietrza przez drogi oddechowe, uruchomieniem dodatkowych mięśni oddechowych oraz zasinieniem skóry i błon śluzowych. Duszność jest wynikiem dysproporcji pomiędzy ilością dostarczanego tlenu do organizmu a jego aktualnym zapotrzebowaniem.  

W zależności od aktywności pacjenta, czasu trwania objawów oraz pozycji ciała, w której występują objawy, wyróżniamy następujące rodzaje duszności u dzieci: 

• duszność ostra – pojawia się nagle lub rozwija się szybko, występuje np. w napadzie astmy oskrzelowej lub dostania się ciała obcego do dróg oddechowych,
• duszność przewlekła – trwa dłużej niż 4–8 tygodni i występuje zazwyczaj u osób przewlekle chorych np. w przypadku nowotworów płuc, wad wrodzonych serca,  
• duszność wdechowa – trudności w nabraniu powietrza, występuje w przypadku zwężenia światła dróg oddechowych np. tchawicy czy dużych oskrzeli, obecności ciał obcych, podgłośniowym zapaleniu krtani,  
• duszność wydechowa – utrudniony wydech, występuje w chorobach zapalnych płuc, odmie, niedodmie,  
• duszność spoczynkowa – objawy duszności występują w spoczynku,  
• duszność wysiłkowa – w przypadku dużej duszności występuje podczas nawet małego wysiłku np. chodzenia,
• duszność, która pojawia się w pozycji leżącej i ustępuje po przyjęciu pozycji siedzącej (orthopnoe) – występuje w lewokomorowej niewydolności serca, chorobach wątroby. 

Duszności u dziecka – co może je powodować?  

Duszność u dziecka jest objawem niedostatecznej ilości tlenu dostarczanego do organizmu w stosunku do aktualnego zapotrzebowania. Może się pojawić w chorobach układu oddechowego, układu krążenia, chorób neurologicznych, metabolicznych lub na skutek urazów.  

Do najczęstszych przyczyn duszności u dziecka należą: 

• infekcje dróg oddechowych – zapalenie płuc, podgłośniowe zapalenie krtani (krup wirusowy u dzieci), zapalenie oskrzeli lub oskrzelików, zapalenie krtani,  
• astma oskrzelowa,
• obecność ciała obcego w drogach oddechowych, 
• wady wrodzone serca lub płuc, 
• anemia, 
• obrzęk naczynioruchowy, wstrząs anafilaktyczny, 
• nadczynność tarczycy, 
• odma opłucnowa, niedodma, obecność płynu w opłucnej, 
• choroby nerwowo-mięśniowe (miopatie, botulinizm),  
• zaburzenia lękowe, 
• zaburzenia metaboliczne (cukrzyca, odwodnienie, zatrucia, sepsa),
• choroby nerek i wątroby. 

Objawy duszności u dzieci – jak rozpoznać? 

Duszność u dzieci zazwyczaj współwystępuje z innymi objawami choroby podstawowej, np. w zaostrzeniu astmy oskrzelowej duszności towarzyszy świszczący oddech oraz suchy kaszel u dziecka. Natomiast w infekcji dróg oddechowych oprócz trudności z oddychaniem może pojawić się gorączka u dziecka, mokry kaszel i katar.  

Do objawów duszności u dziecka zaliczamy przyspieszenie częstości oddechów oraz rytmu serca, trudności w mówieniu, widoczną pracę dodatkowych mięśni oddechowych (wciąganie międzyżebrzy i dołka jarzmowego, poruszanie skrzydełkami nosa), zasinienie skóry i błon śluzowych. U młodszych dzieci występują trudności w karmieniu polegające na częstym ronieniu przerw przez dziecko podczas jedzenia oraz zasinienie wokół ust. Starsze dzieci z dusznością zazwyczaj zgłaszają uczucie niepokoju, przyjmują pozycje siedzącą, podpierając się na rękach oraz mówią w sposób przerywany. Zdarza się też słyszalny świst oddechowy zwłaszcza w przypadku astmy lub zadławienia się ciałem obcym.  

Leczenie duszności u dziecka  

Leczenie duszności u dziecka zależne jest od przyczyny, która spowodowała trudności w oddychaniu oraz ich nasilenia. Należy pamiętać, że w przypadku nagłego wystąpienia objawów duszności dziecko powinno zostać zbadane przez lekarza, który określi przyczynę oraz zaleci dalsze postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne. W postawieniu rozpoznania przyczyny duszności istotne jest określenie okoliczności oraz pory dnia pojawienia się trudności z oddychaniem, czasu ich trwania, nasilenia oraz obecności objawów towarzyszących.  

U dzieci z nieznaną przyczyną duszności lub narastającymi trudnościami z oddychaniem można wykonać dodatkowe badania takie jak morfologia krwi, równowaga kwasowo-zasadowa czy RTG klatki piersiowej.  

Jeśli przyczyną duszności u dziecka jest infekcja dróg oddechowych można zastosować inhalacje z leków rozszerzających oskrzela lub glikokortykosteroidów. Natomiast w przypadku zaostrzenia astmy oskrzelowej należy zmodyfikować dotychczasowe leczenie.  

W przypadku dużej duszności oraz obniżonej saturacji konieczne może być podanie tlenu, stosując maskę podobną do tej wykorzystywanej w inhalacjach. Natomiast jeśli stwierdzi się obecność ciała obcego w drogach oddechowych, wskazane jest wykonanie bronchoskopii i usunięcie ciała obcego.  

Postępowanie w przypadku wystąpienia duszności u dziecka 

Do sposobów łagodzących objawy duszności u dzieci należą nawilżanie i ochładzanie powietrza w pokoju malucha, a w przypadku infekcji z katarem – dbanie o drożność nosa. Należy pamiętać także o odpowiednim nawodnieniu dziecka, zwłaszcza w trakcie infekcji przebiegającej z wydzieliną w drogach oddechowych, gdyż to będzie wpływało na  rozrzedzenie wydzieliny i ułatwi jej odkrztuszenie. 

Duszność, która pojawia się nagle, zwłaszcza u młodszych dzieci, budzi podejrzenie aspiracji ciała obcego. W tej sytuacji należy małe dziecko ułożyć głową w dół i wykonać kilka uderzeń dłonią ułożoną w łódkę w plecy w okolicę międzyłopatkową. U starszych dzieci uderzenia można wykonać w pozycji stojącej pochylonej do przodu.