Zapalenie pęcherza u niemowląt i dzieci – przyczyny, objawy, leczenie i domowe sposoby

Zapalenie pęcherza moczowego jest często występującą infekcją u dzieci, która przysparza problemy z postawieniem rozpoznania ze względu na niespecyficzne objawy. Nieleczone zakażenia układu moczowego u niemowląt i dzieci mogą prowadzić do uszkodzenia nerek, dlatego istotna jest szybka diagnostyka i wdrożenie prawidłowej terapii. 

Zapalenie pęcherza u dzieci – czym jest i jakie są jego przyczyny? 

Zapalenie pęcherza moczowego (łac. cystitis) jest jedną z najczęściej występujących infekcji bakteryjnych u dzieci i może sprawiać trudności w postawieniu rozpoznania (zwłaszcza u maluchów), gdyż jego objawy mogą być niecharakterystyczne. U młodszych dzieci przeważnie występuje u chłopców, natomiast w późniejszym wieku zdecydowanie częściej dotyczy dziewczynek ze względu na odrębności w budowie anatomicznej narządów moczowo-płciowych. 

Do czynników sprzyjających wystąpieniu zakażenia układu moczowego (ZUM) u dzieci należą: wada wrodzona układu moczowego (np. odpływy pęcherzowo-moczowodowe), wcześniejsze przechorowanie ZUM, rodzinne występowanie zakażeń układu moczowego, zaparcia lub nietrzymanie stolca, zaburzenia oddawania moczu np. nietrzymanie moczu, rzadkie oddawanie moczu, brak prawidłowej higieny osobistej.  

Zakażenia układu moczowego (ZUM) ze względu na lokalizację możemy podzielić na zakażenia:

• dolnych dróg moczowych (zapalenie pęcherza i cewki moczowej) cechujące się występowaniem objawów dysurycznych, takich jak częste i bolesne oddawanie moczu, ból brzucha, obecność krwi w moczu,
• górnych dróg moczowych (ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek, ostre infekcyjne cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek), którego objawami są gorączka powyżej 38°C, ból brzucha, tkliwość w okolicy lędźwiowej (dodatni objaw Goldflama).  

Najczęstszą przyczyną zakażenia układu moczowego u dzieci jest bakteria Escherichia coli, która wywołuje nawet 90% przypadków ZUM. Zdarza się także, że objawy mogą być spowodowane przez inne patogeny takie jak Enterococcus species, Enterobacter spp.,  Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Proteus mirabili.  

Objawy zapalenia pęcherza u dzieci 

Do najczęściej występujących objawów zakażenia dróg moczowych u dzieci należą: 

• ból i pieczenie podczas oddawania moczu, 
• częste oddawanie moczu w małych ilościach, 
• uczucie parcia na mocz,  
• krwiomocz, 
• nieprzyjemny zapach moczu, 
• ropna wydzielina z cewki moczowej, 
• ból brzucha, 
• stan podgorączkowy lub gorączka, 
• wymioty, 
• biegunka. 

Badania moczu przy zapaleniu pęcherza u dzieci 

Podstawowym badaniem wykonywanym przy podejrzeniu zakażenia układu moczowego u dziecka jest badanie ogólne moczu.

Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej mocz do badania ogólnego może być pobrany ze środkowego strumienia lub w przypadku niemowląt ze specjalnego woreczka do pobierania moczu, który przykleja się na umyte krocze dziecka.  

Przy pobieraniu moczu do badania należy przestrzegać kilku zasad: 

1. Dokładnie, ale delikatnie umyć okolice intymne dziecka. 
2. Mocz należy pobierać do specjalnego pojemnika zakupionego w aptece. 
3. Pobranie moczu na posiew powinno odbyć się do jałowego pojemnika, nie należy dotykać jego wnętrza, aby nie doszło do zanieczyszczenia bakteriami bytującymi na skórze.  
4. Pobieramy mocz ze środkowego strumienia – po rozpoczęciu mikcji (oddawanie moczu) należy odczekać około 1-2 sekundy i następnie pobrać mocz do pojemnika (pierwsza porcja moczu przepłukuje cewkę, dlatego nie pobieramy jej do badania). 
5. W przypadku pobierania moczu do przyklejonego woreczka należy go odkleić tuż po oddaniu moczu przez dziecko i przelać mocz do specjalnego pojemnika na mocz. 
6. Po oddaniu moczu należy zakręcić pojemnik, nakleić karteczkę z danymi dziecka oraz jak najszybciej dostarczyć do laboratorium.  
7. Do wykonania moczu zalecane jest pobranie pierwszego, porannego moczu.   

Celem identyfikacji patogenu wywołującego zakażenie układu moczowego należy wykonać posiew moczu. Mocz pobieramy wówczas do jałowego pojemnika, nie zaleca się pobierania do woreczka moczu na posiew, gdyż może dojść do zanieczyszczenia próbki przez bakterie bytujące na skórze. Należy pamiętać, że mocz na posiew trzeba pobrać przez podaniem pierwszej dawki antybiotyku.  

Mocz można pobrać także poprzez cewnikowanie pęcherza moczowego lub nakłucie okolicy nadłonowej – metody te stosowane są głównie u niemowląt i małych dzieci z nieprawidłowym wynikiem badania moczu lub wadą układu moczowego.  

Jak leczy się zapalenie pęcherza u niemowląt i dzieci? 

Rozpoznanie zakażenia układu moczowego u dzieci stawia się na podstawie objawów klinicznych oraz badania ogólnego i posiewu moczu. Pomocne może być wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych takich jak morfologia krwi, CRP, OB oraz USG jamy brzusznej. 

Leczenie zakażenia układu moczowego u dzieci ze względu na występującą w zdecydowanej większości etiologię bakteryjną leczy się antybiotykami. Dzieci w wieku poniżej 3. miesiąca życia z objawami ZUM należy leczyć w warunkach szpitalnych.  

Domowe sposoby na przeziębiony pęcherz u dzieci 

U dziecka z objawami zakażenia układu moczowego należy dbać o higienę intymną stosując łagodne środki do mycia ciała. Ważne jest, aby dziecko regularnie oddawało stolec, gdyż zaparcia są czynnikiem rozwoju ZUM.  

Co robić, gdy dziecko ma przeziębiony pęcherz? Należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu dziecka, niemowlęta warto często przystawiać do piersi. Starszym dzieciom można podawać pomocniczo sok z żurawiny lub inne preparaty wspomagające działanie układu moczowego. Jeśli u dziecka występuje ból przy oddawaniu moczu, można zastosować ciepłe kąpiele, które złagodzą ból brzucha i ułatwią mikcje. Trzeba pamiętać, że podstawą leczenia zakażenia układu moczowego jest antybiotykoterapia. 

Profilaktyka ZUM u dzieci – jak zapobiegać nawrotom zakażeń układu moczowego? 

Nawrotowe zakażenia układu moczowego to co najmniej dwa zakażenia górnych dróg moczowych lub trzy zakażenia dolnych dróg moczowych. W przypadku nawracających ZUM u dzieci należy wykonać badanie USG jamy brzusznej dziecka i skierować do pogłębienia diagnostyki nefrologicznej celem wykluczenia wad wrodzonych układu moczowego.  

Zasady profilaktyki nawracających zakażeń układu moczowego: 

1. Dbać o regularne oddawanie stolca przez dziecko, gdyż zaparcia predysponują do rozwoju ZUM. 
2. Dbać o regularność oddawania moczu, unikać długiego trzymania moczu. 
3. Często zmieniać dziecku pieluszki oraz dokładnie myć krocze dziecka, najlepiej ciepłą wodą i środkami przeznaczonymi do higieny dziecka.  
4. Dbać o prawidłowe nawadnianie dziecka, u starszych dzieci można pomocniczo podawać sok z żurawiny. 
5. Karmić dziecko piersią przez co najmniej 6 miesięcy. 
6. Stosowanie leków przeciwbakteryjnych zgodnie z zaleceniami lekarza u dzieci z nawracającymi ZUM lub wadami układu moczowego.  
7. Można zastosować szczepionki zawierające nieaktywne komórki bakteryjne, które zmniejszają częstość zakażeń układu moczowego.