Dziecko ma gorączkę – jak podawać leki i obniżyć temperaturę?

Gorączka u dziecka to powszechny objaw chorobowy, który zazwyczaj jest wynikiem infekcji wirusowej lub bakteryjnej. Może towarzyszyć wielu schorzeniom, takim jak grypa, zapalenie gardła, zapalenie ucha, zapalenie płuc, angina czy infekcje dróg moczowych. Gorączka u dziecka może wystąpić również w wyniku szczepienia lub innych czynników, także tych wynikających z autoimmunologii. Czy gorączkę trzeba zbijać od razu po tym, kiedy się pojawi? Jak obniżyć ją domowymi sposobami i czy nacieranie skóry dziecka alkoholem może okazać się pomocne?

Gorączka u dziecka często budzi niepokój u niejednego rodzica. Jest ona objawem, który może świadczyć o wielu chorobach, począwszy od tych lekkich po nawet zagrażające życiu. Mimo wielu obaw należy mieć na uwadze, iż gorączka jest fizjologiczną reakcją organizmu. Dlatego tak ważna jest znajomość przez rodzica odpowiedniego postępowania w przypadku jej wystąpienia. Jak dobrać i stosować lek na gorączkę dla dzieci? Kiedy gorączka u dziecka może być niebezpieczna? Jak długo trwa gorączka przy anginie u dziecka? Czego nie robić podczas gorączki, żeby nie pogorszyć stanu malucha?

Co to jest gorączka?

Gorączka to stan podwyższonej temperatury ciała. Jest jednym z mechanizmów obronnych organizmu. Stanowi ogólnoustrojową odpowiedź na działanie czynników zewnętrznych lub wewnętrznych, które wytwarzają substancje pirogenne oddziałujące na ośrodek termoregulacji w podwzgórzu. Może wiązać się ze złym samopoczuciem i wieloma nieprzyjemnymi dla dziecka dolegliwościami, m.in. uczuciem zimna, bólem głowy, dreszczami czy bólem mięśni.

Wyróżnia się różne typy przebiegu gorączki:

• gorączka ciągła – występująca przez całą dobę, z małymi wahaniami temperatury;
• gorączka okresowa – gorączka u dziecka pojawia się i znika;
• gorączka zwalniająca – temperatura u dziecka spada w ciągu dnia, ale nie osiąga wartości prawidłowych.

Zwrócenie uwagi rodzica na tor przebiegu gorączki u dziecka może być pomocną wskazówką dla lekarza w ukierunkowaniu diagnostyki i wskazaniu potencjalnych przyczyn wystąpienia gorączki. Nie ma sztywnych ram czasowych trwania gorączki dla poszczególnych chorób u dziecka, np. anginy. W większości chorób gorączkowych jest to krócej niż 3–5 dni. Czas ten zależy od przebiegu i typu choroby oraz szybkości wdrożenia odpowiedniej terapii. W przypadku anginy paciorkowcowej szybkie podanie odpowiedniego antybiotyku może znacznie skrócić czas trwania gorączki.

Wartości temperatury świadczące o gorączce zależą od wieku dziecka oraz miejsca, gdzie temperatura była mierzona:

• wytyczne The National Institute for Health and Care Excellence (NICE) podają, aby noworodkom do 4. tygodnia życia mierzyć temperaturę w dole pachowym;
• zaleca się, aby dzieciom do 3. roku życia temperatura mierzona była w odbytnicy; wartość temperatury świadcząca o gorączce do 3. miesiąca życia wynosi ≥ 38°C, zaś u starszych niemowląt i dzieci do 3. roku życia między 38,0°C a 39,0°C;
• miejscem pomiaru temperatury u dzieci jest także ucho (na błonie bębenkowej); pomiar w tym miejscu jest zalecany u dzieci pomiędzy 3. a 5. rokiem życia, a uzyskane wartości ≥ 37,6°C mogą wskazywać na gorączkę;
• u dzieci powyżej 5. roku życia jako miejsce pomiaru temperatury ciała wskazuje się jamę ustną; za gorączką przemawiają wartości temperatury ≥ 37,6°C.

Jak wybrać dobry lek na gorączkę dla dziecka?

Należy mieć na uwadze, że celem podania leku, gdy dziecko ma gorączkę, jest przede wszystkim poprawa jego samopoczucia, a nie zmniejszenie uzyskanej w pomiarze wartości temperatury. Ważną zasadą jest, by nie obniżać temperatury za szybko. Lek przeciwgorączkowy należy podać przy wartościach temperatury przekraczających 38°C i przy wyraźnym złym samopoczuciu dziecka. Szczególnym wskazaniem leków przeciwgorączkowych jest występowanie u dziecka przewlekłych chorób układu krążenia lub układu oddechowego, np. astmy. Lekami, które pomagają zbić gorączkę u dzieci są ibuprofen, paracetamol i metamizol. To, który lek wybrać, zależy od występujących objawów, wieku dziecka oraz chorób przewlekłych.

W pierwszej kolejności zaleca się stosowanie ibuprofenu lub paracetamolu. Leki te są dostępne do stosowania doustnego oraz w postaci doodbytniczej – jako czopki. Ibuprofen jest zarejestrowany do stosowania u dzieci od 3. miesiąca życia. To lek o działaniu przeciwgorączkowym, przeciwbólowym oraz przeciwzapalnym. Polecany jest zatem przy występowaniu objawów zapalenia – np. bólu czy obrzęku. Ibuprofen nie powinien być stosowany w przypadku wystąpienia gorączki u dziecka z ospą wietrzną i Chorobą Kawasaki. Kolejny z preparatów przeciwgorączkowych, czyli paracetamol, w przeciwieństwie do ibuprofenu może być stosowany również u młodszych niemowląt. W przypadku braku skuteczności zastosowanego leku i występowania dużego dyskomfortu u dziecka możliwe jest jednoczesne podanie paracetamolu i ibuprofenu. W wysokiej gorączce, gdy podawanie ibuprofenu i paracetamolu jest nieskuteczne bądź przeciwwskazane, możliwe jest zastosowanie metamizolu. Powinien być on jednak podawany dziecku tylko po konsultacji z lekarzem. Mimo możliwości zastosowania leków przeciwgorączkowych u dziecka w warunkach domowych istnieją sytuacje, w których należy bezwzględnie udać się z dzieckiem do szpitala. Przede wszystkim dotyczy to każdego noworodka i niemowlęcia do 3. miesiąca życia z temperaturą ≥ 38°C. Innym wskazaniem do pilnej hospitalizacji dziecka jest gorączka bez uchwytnej przyczyny występująca dłużej niż 5 dni.

Skąd wiedzieć, jak dawkować lek przeciwgorączkowy?

Leki przeciwgorączkowe nie powinny być stosowane doraźnie w razie wystąpienia gorączki, ale należy je podawać w określonych odstępach czasowych. Ustalone są standardowe dawki ibuprofenu i paracetamolu dla dzieci o masie poniżej 40 kg. Przeliczamy je na kilogramy masy ciała.

Możliwe jest skorzystanie z dostępnych w Internecie kalkulatorów dawek, dzięki którym w przypadku leku w syropie otrzyma się wyliczoną objętość w ml, jaką należy podać dziecku.

Gorączka a nawodnienie – czy podawać elektrolity?

Podczas gorączki dochodzi do zwiększonego ryzyka odwodnienia u dziecka. Zwiększona ciepłota ciała powoduje utratę wody przez organizm. Dodatkowo złe samopoczucie u dziecka może sprzyjać niechętnemu spożywaniu pokarmów i płynów. Dlatego podczas gorączki tak bardzo istotne jest zadbanie o prawidłowe nawodnienie małego człowieka. Dziecko należy poić płynami w temperaturze pokojowej. Jeśli gorączka towarzyszy wymiotom czy biegunce, zalecane są doustne płyny nawadniające (elektrolity), podawane często małymi porcjami. Nie ma wytycznych mówiących o podawaniu elektrolitów podczas samej gorączki, jednakże nie jest to postępowanie niewłaściwe. Natomiast w przypadku zmniejszonego apetytu u dziecka nie powinno się go namawiać na siłę do spożycia posiłków. Ponadto nie ma wytycznych co do tego, czego nie jeść podczas gorączki, więc celowe ograniczenia dietetyczne również nie są wskazane.

Czy zimny prysznic pomoże zbić gorączkę?

Zastosowanie niefarmakologicznych metod ułatwiających zmniejszenie ciepłoty ciała podczas gorączki jest zalecane tylko po wcześniejszym podaniu leku przeciwgorączkowego. Takie działanie pozwoli na łatwiejszą utratę nadmiaru nagromadzonego ciepła przy jednoczesnym uniknięciu nieprzyjemnych dreszczy i uczucia zimna u dziecka. Polecane są chłodne okłady na okolicę karku i pachwin oraz kąpiel przez około 5–10 minut w temperaturze o 1–2°C niższej od temperatury ciała. Zatem zimny prysznic podczas gorączki jest dopuszczalny, ale w określonym przedziale temperatur. Zastosowanie niższej temperatury wody mogłoby spowodować skurcz naczyń krwionośnych i tym samym ograniczenie utraty ciepła, a więc efekt przeciwny do pożądanego.

Wypocenie malucha – czy należy dodatkowo ogrzać dziecko?

Gorączkujące dziecko powinno być lekko ubrane, żeby czuło się komfortowo. Należy unikać przegrzewania, gdyż może to spowodować nieskuteczność podawanych leków przeciwgorączkowych. Dodatkowe ogrzanie dziecka poprzez ciepłe ubranie utrudniłoby obniżenie temperatury. 

Domowe sposoby na gorączkę u dziecka – czego nie robić?

Wspomniane metody niefarmakologiczne, takie jak chłodne okłady czy lekkie ubranie, są bardzo pomocne w zmniejszaniu temperatury dziecka. Jednak często na forach internetowych możemy spotkać się z polecanymi sposobami, które nie dość, że są nieskuteczne, to mogą nawet nieść za sobą negatywne konsekwencje. Jednym z takich sposobów jest nacieranie skóry dziecka alkoholem czy nalewką bursztynową na bazie alkoholu. Takie działanie powoduje skurcz naczyń krwionośnych, tym samym utrudnia oddawanie ciepła do otoczenia. Co więcej, wchłonięcie alkoholu przez skórę może nieść za sobą ryzyko zatrucia. Kolejnym ze sposobów, których należy unikać, jest nacieranie skóry maścią bursztynową. Zawarte w maści bursztynowej związki z grupy terpenów mają działanie rozgrzewające, co u gorączkującego dziecka nie sprzyjałoby polepszeniu samopoczucia. W literaturze nie ma dowodów medycznych na przeciwgorączkowe działanie bursztynu. Naukowego wytłumaczenia w zbijaniu gorączki nie znajduje się również dla polecanego wkładania plasterków cytryny do skarpetek, okładów z surowych ziemniaków lub cebuli na czoło czy okładów z octu. Do tego typu polecanych sposobów na zmniejszenie temperatury u dziecka należy podchodzić z dystansem. Powinno się pamiętać, że większość chorób gorączkowych jest samoograniczająca się, a najważniejsza jest poprawa samopoczucia dziecka i zwrócenie uwagi rodziców na towarzyszące objawy oraz brak reakcji na leki przeciwgorączkowe. Wszystkie wątpliwości, niepokojące zachowanie i objawy u dziecka podczas gorączki powinny zostać skonsultowane z lekarzem.