Zatwardzenie u dziecka – przyczyny, leczenie i domowe sposoby na zaparcia u dzieci

Zaparcia u dzieci, nazywane także zatwardzeniem, cechują się oddawaniem stolca w dużych odstępach czasu (rzadziej niż co 3 dni) lub utrudnionym i wymagającym wysiłku wypróżnianiem . Co może być ich przyczyną? O czym powinni pamiętać rodzice, gdy ich dziecko cierpi na zatwardzenie? 

Zaparcie u dzieci jest jedną z najczęstszych dolegliwości klinicznych. Szacuje się, że dotyka ono nawet 8–10% dzieci i młodzieży. Zaparcie pojawia się najczęściej w okresie nauki kontroli wypróżnień, a więc między drugim a czwartym rokiem życia. U dzieci zdecydowana większość przypadków zaparć ma podłoże czynnościowe, czyli bez uchwytnej przyczyny chorobowej. Podstawą leczenia zaparć u dzieci jest modyfikacja diety i zwiększenie aktywności fizycznej. Jeśli nie spowodują one regulacji wypróżnień u dziecka, należy rozważyć leczenie farmakologiczne. 

Przyczyny zatwardzenia u dzieci 

Zaparcie jest jednym z najczęstszych zaburzeń przewodu pokarmowego u dziecka. Według definicji zaparcie to utrudnione, czasami bolesne, wymagające wysiłku oddawanie stolca rzadziej niż co 3 dni lub oddawanie stolca o twardej, zbitej konsystencji.  

Podczas zatwardzenia może występować uczucie niepełnego wypróżnienia, mimo codziennego wypróżniania. Przewlekłemu zaparciu może towarzyszyć popuszczanie rzadkiego stolca i brudzenie bielizny przez dziecko przez zalegające masy kałowe w bańce odbytnicy.  

Ze względu na przyczynę zaparcia u dzieci możemy podzielić na dwie grupy: 

• zaparcia o podłożu organicznym, czyli wywołane przez choroby, takie jak choroba Hirschprunga, niedoczynność tarczycy, alergia pokarmowa, mukowiscydoza lub choroby neurologiczne, 
• zaparcia czynnościowe.

U nawet 95% dzieci zaparcie wynika z zaburzeń czynnościowych, które mogą być spowodowane przez czynniki genetyczne, emocjonalne, dietetyczne. W przypadku występowania zaparć u dzieci podkreśla się istotą rolę nieprawidłowej diety, która może prowadzić do przewlekłych zaparć.

Objawy zatwardzenia u dzieci 

Do najczęściej zgłaszanych objawów przez dziecko z zaparciem stolca zaliczamy uczucie parcia na stolec i niepełnego wypróżnienia, ból przy defekacji, twarda konsystencja stolca (należy do typu 1–3 według Bristolskiej skali uformowania stolca), obecność świeżej krwi na stolcu lub papierze toaletowym.  

Jak wygląda leczenie zaparć u dziecka? 

Leczenie czynnościowego zaparcia stolca u dzieci polega na kompleksowym, długotrwałym postępowaniu dietetycznym, psychologicznym oraz farmakologicznym. Po rozpoznaniu choroby zaparciowej u dziecka należy wytłumaczyć dziecku oraz rodzicom mechanizm powstawania zaparć, zwłaszcza gdy dziecko popuszcza stolec lub brudzi bieliznę, przeprowadzić edukację w kierunku poprawnego postępowania głównie dietetycznego oraz podkreślić przewlekły i nawrotowy charakter choroby.  

Sprawdź: leki i czopki na zaparcia u dzieci.

Istotne jest jak najszybsze wdrożenie leczenia, gdyż opóźnienie może prowadzić do pogłębienia się objawów i wystąpienia tzw. błędnego koła, polegającego na coraz rzadszym wypróżnianiu ze względu na ból podczas oddawania stolca – coraz bardziej zbitego i twardego, wynikającego z długich przerw między kolejnymi defekacjami. Po uregulowaniu rytmu wyróżnień bardzo ważna jest kontynuacja leczenia nawet po ustąpieniu objawów tzw. leczenie podtrzymujące. Zaleca się stosowanie środków osmotycznie czynnych przez dwa miesiące od czasu unormowania konsystencji wypróżnień oraz stopniowe zmniejszanie dawki leku.  

Dostępne w Polsce leki osmotycznie czynne to: 

• makrogole – należą do leków pierwszego rzutu. Stosowane są zarówno w leczeniu początkowym zaparć, jak i w podtrzymującym. Można podawać je u dzieci po 6. miesiącu życia. 
• laktuloza – powoduje fermentację w jelicie grubym, podczas której wydziela się dwutlenek węgla, dlatego może powodować wzdęcia. Nie należy jej stosować u dzieci z nietolerancją laktozy i galaktozy. 

Gdy dziecko nie oddało stolca dłużej niż 3 dni, można zastosować czopek glicerynowy, dopasowany wielkością do wieku dziecka. Czopki glicerynowe pobudzają perystaltykę i ułatwiają poślizg. Należy pamiętać, aby czopek wprowadzać w jednorazowych rękawiczkach, po posmarowaniu okolicy odbytu wazeliną, w delikatny sposób. Ważne jest, aby czopek nie zatrzymał się w obrębie zwieraczy odbytu, gdyż dziecko będzie wówczas odczuwać dyskomfort i szybko go wydali.  

Domowe sposoby na zaparcia u dziecka 

U większości dzieci cierpiących na zaparcia proste zmiany w diecie oraz zwiększenie aktywności fizycznej zazwyczaj przynoszą dobry efekt. Rodzic może pomóc dziecku z zaparciem stosując się do poniższych zaleceń: 

• dieta dziecka z zaparciem powinna być bogatoresztkowa (produkty bogate w błonnik: surowe warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste z mąki razowej, groch, fasola). Ilość produktów bogatych w błonnik należy stopniowo zwiększać w diecie dziecka, aby zapobiec nagłemu zwiększeniu się ilości gazów jelitowych i wzdęciu. 
• prawidłowa ilość płynów w diecie dziecka. Woda zmiękcza konsystencje stolca, ułatwiając wypróżnianie. Należy pamiętać, aby unikać napojów z dużą zawartością cukrów oraz kakao,
• trening defekacji – regularne sadzanie dziecka na nocniku lub toalecie o stałych porach dnia, najlepiej rano i po posiłkach,
• u starszych dzieci regularna aktywność fizyczna, która pobudza motorykę jelit, 
• system nagradzania dziecka (tzw. metoda żetonowa), która polega na pochwałach i nagradzaniu go za każdą próbę wypróżnienia się do nocnika lub toalety. Należy pamiętać, aby nagradzać wysiłki, a nie wyniki. Nie powinno się stosować kar, ani wyśmiewać dziecka, zwłaszcza gdy popuszcza stolec lub brudzi bieliznę, gdyż wynika to z przebiegu zaparcia, a nie jego złej intencji, 
• objęcie opieką psychologiczną zalecane jest u dzieci wrażliwych emocjonalnie, u których podejrzewa się psychogenne tło dolegliwości (problemy w szkole i domu, zmiana przedszkola, szkoły).

Kiedy zgłosić się do lekarza z dzieckiem cierpiącym na zatwardzenie?  

W przypadku wystąpienia zaparcia u dziecka należy przede wszystkim zmodyfikować dietę i styl życia. Rodzic powinien zgłosić się do lekarza, jeśli mimo stosowania prawidłowej diety u dziecka nawracają objawy choroby zaparciowej lub jeśli dziecko nie oddało stolca przez kilka dni. Do objawów alarmowych w przypadku występowania zaparć u dziecka, wymagających pilnej diagnostyki lekarskiej, należą: 

• bóle brzucha, wymioty lub gorączka u dziecka towarzysząca zaparciu, 
• obecność krwi w stolcu, anemia, 
• opóźnione oddanie smółki (>48 godzin od urodzenia) wraz z zaparciami, 
• utrata masy ciała, 
• nasilone wzdęcie brzucha, 
• pękniecie śluzówki odbytu (szczelina odbytu), 
• przetoka okołoodbytnicza, 
• ból i osłabienie kończyn dolnych, 
• kępka włosów w okolicy kręgosłupa, 
• wypadanie odbytnicy, 
• hemoroidy.