Zaparcia – przyczyny, rodzaje i leczenie zatwardzeń
Piotr Ziętek

Zaparcia – przyczyny, rodzaje i leczenie zatwardzeń

Zaparcie, potocznie nazywane zatwardzeniem, jest dolegliwością, która może nastręczać wielu trudności. Definiuje się je jako utrudnione bądź rzadkie oddawanie stolca. Co może powodować zaparcia? Jakie są ich rodzaje? Które leki na zaparcia są skuteczne? Podpowiadamy. 

Zaparcia są problemem istotnie wpływającym na jakość życia. Przyczyn zaparć jest wiele i mają one różne podłoże. Mogą one wystąpić u każdego, szczególnie u osób starszych, schorowanych i przyjmujących na stałe wiele leków. W większości przypadków udaje się jednak uzyskać poprawę, stosując zalecenia dietetyczne oraz modyfikacje stylu życia. 

Zaparcia – czym są i co je powoduje? 

Zaparcia oznaczają utrudnione lub zbyt rzadkie oddawanie stolca, którym często towarzyszy także uczucie niepełnego wypróżnienia. Praktycznie każdy doświadcza choć pojedynczych tego typu problemów z oddawaniem stolca. Choć zwykle zaparcia nie oznaczają poważnych problemów zdrowotnych, mogą istotnie pogarszać jakość życia. Rytm oraz czas wypróżnień są inne u każdej osoby. Uznaje się jednak, że zaparcia to mniej niż trzy pełne wypróżnienia w tygodniu. 

Przebieg procesu defekacji zależy od kilku czynników. Należą do nich: objętość i konsystencja stolca, ruchy perystaltyczne jelit, drożność jelit, praca zwieraczy odbytu oraz mięśni dna miednicy. Każdy z tych czynników może być przyczyną wystąpienia zaparć. Osoby stosujące na co dzień dietę ubogoresztkową, składającą się z produktów wysoko przetworzonych i ubogich w błonnik wytwarzają mniejszą objętość stolca. Z kolei mała ilość wypijanych płynów negatywnie wpływa na konsystencję stolca, który staje się twardy i trudny do wydalenia.  

Na perystaltykę jelit mają wpływ m.in. leki (głównie opioidy i leki przeciwdepresyjne), choroby jelit, choroby układu nerwowego, choroby układowe i metaboliczne (w tym cukrzyca, mocznica). Zaparcia mogą pojawić się także u osób z problemami drożności jelit wywołanymi obecnością guzów nowotworowych, kamieni kałowych, zmian zapalnych, a nawet w ciąży. Problem z rozluźnieniem zwieracza odbytu występuje np. w przebiegu szczeliny odbytu.  

Zaparcia u dzieci 

W przypadku dzieci, podobnie jak u dorosłych, większość przypadków przewlekłych zaparć to zaparcia idiopatyczne, należące do zaburzeń czynnościowych. Najczęstszym mechanizmem rozwoju tego zaburzenia jest powstrzymywanie się przed oddaniem stolca. Przyczyn takiego zachowania jest wiele i czasami mogą być one trudne do zrozumienia dla rodziców. Problemem mogą być bolesne wypróżnienia, stres, lęk, jadłowstręt (anoreksja) i inne. Niezależnie od przyczyny, należy zasięgnąć fachowej pomocy. Im dłużej masy kałowe zalegają w jelitach, tym stają się one twardsze, bardziej zbite i trudniejsze do wydalenia. Zmniejsza się również odruch defekacji w reakcji na rozciąganie odbytnicy i pojawiają się wsteczne ruchy perystaltyczne jelita grubego. Tworzy się więc mechanizm błędnego koła.  

Zatwardzenia u dzieci mogą również pojawić się w chorobach wrodzonych, takich jak choroba Hirsprunga i mukowiscydoza. Ujawniają się one już w wieku dziecięcym. Zaparcia u niemowląt mogą wystąpić także w momencie rozszerzania diety. Niektóre nietolerancje pokarmowe, w tym alergia na mleko krowie i celiakia, mogą objawiać się zaparciami. 

Zaparcia w ciąży 

Zaparcia są bardzo częstym problemem w ciąży. Już od pierwszych tygodni ciąży podwyższony poziom progesteronu może powodować spowolnienie ruchów perystaltycznych jelit, a tym samym pasażu jelitowego. W bardziej zaawansowanej ciąży jelito grube ulega uciśnięciu i przemieszczeniu przez rosnącą macicę. Zaparcia zwykle ustępują po zakończeniu ciąży, w miarę jak poziom hormonów wraca do normy.  

Zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej oraz długotrwałe parcie sprzyjają jednak powstawaniu guzków krwawniczych i szczeliny odbytu. Powikłania te mogą wymagać pomocy lekarskiej nawet po porodzie. 

Zaparcia – rodzaje 

Zaparcia można podzielić na różne rodzaje w zależności od podłoża problemu. Tzw. zaparcia idiopatyczne są odrębną jednostką chorobową, a w ich przebiegu nie stwierdza się innej choroby organicznej. Jest to najczęstsza przyczyna przewlekłych zaparć. Spośród zaparć idiopatycznych wyróżnia się ponadto: 

  • zaparcia czynnościowe, 
  • zaparcia ze zwolnionym pasażem jelitowym (zaparcia spastyczne lub atoniczne), 
  • zaparcia z dyssynergią mięśni dna miednicy. 

Etiologia zaparć czynnościowych jest złożona. Składa się na nią nieprawidłowa dieta, zbyt mała dzienna podaż płynów, siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej, a także czynniki psychiczne takie jak stres. Celowe wstrzymywanie stolca powoduje jego zbicie i utwardzenie, a rozciągnięcie odbytnicy osłabia odruch defekacji. Może to być przyczyna zaparć nawykowych

Sporadyczne lub krótkotrwałe zaparcia najczęściej nie stanowią odrębnej jednostki chorobowej, lecz są objawem chorobowym lub działaniem niepożądanym. U podłoża tego typu zaparć leżą: 

  • leki – m.in. opioidowe leki przeciwbólowe i niektóre leki psychiatryczne; 
  • choroby jelita grubego takie jak uchyłkowatość, nowotwory złośliwe i łagodne, zmiany niedokrwienne i zapalne; 
  • stany po zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy brzusznej, w tym po tzw. cesarce, a także po kolonoskopii; 
  • choroby odbytu i odbytnicy, np. guzki krwawnicze, szczelina odbytu; 
  • choroby neurologiczne, w tym choroba Parkinsona, stany po urazach lub niedokrwieniach mózgu; 
  • powikłania neurologiczne chorób metabolicznych, głównie cukrzycy; 
  • zaburzenia endokrynologiczne, głównie niedoczynność tarczycy. 

Powiązane produkty

Objawy zaparć 

Osoby borykające się z problemem zaparć mogą skarżyć się na uczucie dyskomfortu, pełności, a nawet bólu brzucha. Są to dolegliwości utrudniające normalne funkcjonowanie, pracę i aktywność fizyczną. Brzuch u osoby z zaparciami może być wzdęty i napięty. Przy długotrwałych zaparciach może pojawić się pozorne wrażenie tycia. U osób bardzo szczupłych zalegające masy kałowe mogą być nawet wyczuwalne podczas dotykania brzucha. Zaparcia nie oznaczają jedynie całkowitego zatrzymania stolca. Określenie to dotyczy także sytuacji, w których dana osoba wydala niewielkie ilości twardego stolca. Często towarzyszy temu uczucie niepełnego wypróżnienia. U wielu osób spadek częstości wypróżnień oraz spowolnienie perystaltyki powodują wyraźny niepokój i dyskomfort psychiczny.

Zaparcia u dzieci w wieku niemowlęcym objawiają pobudzeniem, trudnościami w zasypianiu, niechętnym przyjmowaniu pokarmów. Dzieci takie są rozdrażnione i mają problemy z zasypianiem. 

Diagnostyka zaparć 

W diagnostyce zaparć duże znaczenie ma wywiad. Jest on konieczny do określenia czynników mogących powodować zaparcia. Bardzo istotny jest również czas trwania i charakter zaparć. Należy poinformować lekarza o objawach współistniejących, stosowanych lekach i przebytych operacjach. Następnym krokiem jest badanie fizykalne, którego najważniejszym elementem w tym przypadku jest badanie palcem przez odbyt. Pozwala ono stwierdzić obecność chorób odbytu, przeszkody w kanale odbytu lub zalegających mas kałowych. Kolonoskopia jest wskazana u każdej osoby po 50. roku życia, u której występuje zmiana rytmu wypróżnień.

Jeśli występują objawy alarmowe takie jak ostry ból, utrata masy ciała lub krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego, wskazane jest wykonanie diagnostyki endoskopowej nawet u młodszych pacjentów. Dodatkowo można posłużyć się badaniami laboratoryjnymi krwi i badaniami obrazowymi. 

Jeśli nie stwierdzi się choroby podstawowej, a obraz kliniczny przemawia za rozpoznaniem zaparć idiopatycznych, należy wdrożyć specjalistyczną diagnostykę w tym kierunku. Za pomocą np. testu Hintona ocenia się czas szybkość pasażu treści w jelicie grubym. Manometria odbytu oraz test wydalania balonu pozwalają stwierdzić nieprawidłowości w funkcjonowaniu mięśni dna miednicy lub mięśnia zwieracza odbytu. 

Leczenie zaparć  

Leczenie zaparć powinno się rozpocząć od modyfikacji diety oraz zmiany stylu życia. Jednak przed wdrożeniem takiego leczenia, należy w ramach badania fizykalnego sprawdzić, czy w odbytnicy nie zalegają masy kałowe. Jeśli tak, konieczne jest ich usunięcie za pomocą wlewek doodbytniczych lub stosując doustny glikol polietylenowy jako środek przeczyszczający. W ostateczności konieczne może być ręczne wydobycie stolca.  

Leczenie dietetyczne powinno trwać minimum dwa tygodnie. Jeśli nie widać poprawy, można dołączyć lek przeczyszczający, np. laktulozę, czopki glicerynowe lub bisakodyl. Leki na zaparcia są dostępne bez recepty.  

W przypadku gdy po 2–3 miesiącach stosowania leczenia dietetycznego w połączeniu z lekami przeczyszczającymi nie ma zadowalającego efektu, należy poszerzyć diagnostykę o wspomniane wcześniej badania specjalistyczne. 

Zaparcia spowodowane dyssynergią mięśni dna miednicy mogą wymagać odpowiedniego treningu defekacji. W tym celu warto zasięgnąć porady fizjoterapeuty specjalizującego się w ćwiczeniach mięśni dna miednicy. 

Domowe sposoby na zaparcia 

Jeśli nie ma przeciwwskazań do leczenia dietetycznego, takich jak dyssynergia mięśni dna miednicy lub choroba Hirsprunga, można je wdrożyć. Wszelkie zalecenia dietetyczne z powodzeniem każdy może zastosować samodzielnie w warunkach domowych. W diecie na zaparcia rekomenduje się dzienne spożycie od 20 do 30 g błonnika w dawkach podzielonych. Dobrym źródłem błonnika są otręby zbożowe, produkty pełnoziarniste, świeże warzywa i owoce. Można także zwiększyć ilość wypijanych płynów do 3 litrów na dzień. Zalecana jest także regularna, ogólnorozwojowa aktywność fizyczna (np. bieganie, szybkie spacery). Pod kontrolą lekarza można również rozważyć zmianę preparatów lub modyfikację dawki stosowany przewlekle leków. 

Domowe sposoby na zaparcia obejmują także dbałość o regularne wypróżnienia. Należy zadbać o to, by każdego dnia, najlepiej rano, móc poświęcić kilkanaście minut na próbę oddania stolca, jednocześnie unikając natężonego parcia. Wskazane jest także unikanie celowego, długotrwałego wstrzymywania stolca (np. podczas długiej podróży, w pracy).  

Zapobieganie zatwardzeniu 

Aby zapobiec zatwardzeniu, należy stosować się do wspomnianych wcześniej zaleceń dotyczących stylu życia i leczenia żywieniowego. Zaleca się unikanie na co dzień wysoko przetworzonych i ubogo resztkowych produktów spożywczych, a zamiast tego spożywanie dużej ilości świeżych warzyw, owoców i produktów pełnoziarnistych (o ile nie ma przeciwwskazań). Szczególnie osoby prowadzące siedzący tryb życia powinny pamiętać o zażywaniu minimum 30 minut aktywności fizycznej dziennie.

Przewlekłe zaparcia mogą być bardzo groźne dla osób starszych, leżących i wyniszczonych. Opiekując się takimi osobami, warto zadbać o odpowiednią rehabilitację. Powinna ona wpłynąć korzystnie także na prawidłowy rytm wypróżnień.  
  1. P. Gajewski (red.), Interna Szczeklika 2015, Kraków 2015. 
  2. G. H. Bręborowicz, Położnictwo i ginekologia T. 1., Warszawa 2015. 
  3. H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2014. 
  4. J. Daniluk, Przewlekłe zaparcia – niedoceniany problem kliniczny, „Varia Medica”, nr 286-296 (2) 2018. 
  5. I. Xinias, A. Mavroudi, Constipation i Childhood. An update on evaluation and management, „Hippokratia”, nr 11-19 (19) 2015. 
  6. E. I. Levy, R. Lemmens, Y. Vandernplas i in., Functional constipation in children: challenges and solutions, „Pediatric Health, Medicine and Therapeutics”, nr 19-27 (8) 2017. 

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Alergia kontaktowa – przyczyny, objawy i leczenie

    Alergia kontaktowa jest rodzajem nadwrażliwości, która występuje w wyniku bezpośredniego kontaktu skóry z substancjami wywołującymi reakcję alergiczną. Zjawisko to może powodować szereg nieprzyjemnych objawów – od łagodnych po ciężkie – i jest powszechnie spotykane wśród ludzi w różnym wieku.

  • Czym jest pokrzywka? Przyczyny, rodzaje, objawy i leczenie

    Pokrzywka jest niegroźnym schorzeniem skóry wywołanym najczęściej reakcją alergiczną. Objawia się swędzącymi bąblami na skórze, które przypominają ślady po poparzeniu pokrzywą. Jakie są jej przyczyny i co zrobić, gdy się pojawi? Na czym polega leczenie pokrzywki?

  • Zespół Dravet – objawy, diagnostyka, leczenie

    Zespół Dravet to rzadkie genetyczne schorzenie neurologiczne, które manifestuje się już we wczesnym dzieciństwie i znacząco wpływa na funkcjonowanie pacjentów przez całe życie. Charakteryzuje się opornymi na leczenie napadami padaczkowymi, które mogą prowadzić do licznych komplikacji, w tym do opóźnienia rozwoju i deficytów poznawczych.

  • Czy Tajlandia jest bezpieczna? Zagrożenia zdrowotne i najczęstsze choroby

    Tajlandia to kraj o egzotycznym uroku, przyciągający turystów z całego świata. Przed podróżą warto zapoznać się z potencjalnymi zagrożeniami zdrowotnymi występującymi w Azji Południowo-Wschodniej, żeby odpowiednio się przygotować i potrafić na nie reagować. Na co powinniśmy się zaszczepić przed wizytą w Tajlandii? Jakie choroby nam zagrażają? Co zrobić, jeśli ugryzie nas małpa?

  • Ośmiokrotny wzrost zachorowań na odrę w Polsce. Co jest powodem powrotu tej groźnej choroby?

    Liczba przypadków odry zarejestrowanych w 2024 roku w Polsce w systemie nadzoru epidemiologicznego wzrosła w porównaniu z rokiem 2023 ponad ośmiokrotnie – poinformował redakcję DOZ.pl Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB. Odra wraca do Polski i staje się realnym zagrożeniem zdrowotnym, szczególnie dla dzieci i osób nieszczepionych. Choć przez lata choroba ta była praktycznie wyeliminowana, dziś – w wyniku malejącej liczby szczepień – znów pojawiają się nowe ogniska. Czym jest odra, jak się przed nią chronić i kto jest najbardziej narażony?

  • Ból nerek – objawy, leczenie i przyczyny. Jak złagodzić ból nerek?

    Ból nerek jest dolegliwością, która może być spowodowana różnymi czynnikami – od infekcji po choroby przewlekłe. Jeśli wystąpi, warto skonsultować się z lekarzem, aby zdiagnozować przyczynę i podjąć odpowiednie leczenie. Jakie badania wykonać, gdy bolą nerki? Co przyniesie ulgę w bólu?

  • Odleżyny – rodzaje i stopnie odleżyn oraz ich klasyfikacja

    Odleżyny to jedno z najpoważniejszych powikłań długotrwałego unieruchomienia, stanowiące istotne wyzwanie w opiece medycznej. Ich powstawanie związane jest z długotrwałym uciskiem na tkanki, które prowadzi do niedokrwienia i martwicy. Czym są odleżyny i jak powstają? Jakie plastry należy stosować w leczeniu odleżyn?

  • Uczulenie na komary. Jakie są objawy i przyczyny alergii na komary?

    Komary mają zdolność do przenoszenia niebezpiecznych chorób, takich jak malaria, wirus Zachodniego Nilu, wirus chikungunya czy wirus dengi. Stanowią więc zagrożenie zarówno dla ludzi, jak i zwierząt, jednak złą sławę zyskały głównie z powodu nieprzyjemnych ukąszeń. Kąsają wyłącznie samice komarów, wabione do skóry człowieka przez ciepło ciała, pot, zapachy oraz dwutlenek węgla. Podczas ukłucia samica wprowadza ślinę do krwiobiegu, aby zapobiec krzepnięciu krwi i umożliwić pobranie pokarmu. Kontakt trwający minimum sześć sekund może wywołać reakcję miejscową — zaczerwienienie, świąd i obrzęk.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl