Zaparcia nawykowe – czym są? Jak leczy się zaparcia nawykowe u dzieci?
Paulina Brożek

Zaparcia nawykowe – czym są? Jak leczy się zaparcia nawykowe u dzieci?

Szacuje się, że ok. 10% populacji dziecięcej cierpi z powodu przewlekłych zaparć. Nierzadko dolegliwość ta bywa bagatelizowana, a warto zdawać sobie sprawę, że nieleczone zaparcie nawykowe u dzieci i młodzieży mogą wpływać niekorzystnie na ich dalszy rozwój psychofizyczny. Diagnostyka opiera się na dokładnie zebranym wywiadzie, badaniu przedmiotowym i badaniach dodatkowych. W leczeniu zaparć nawykowych łączy się farmakoterapię z metodami niefarmakologicznymi. Leczenie jest długotrwałe, wymaga zaangażowania całej rodziny pacjenta i często wielu specjalistów, w tym psychologa. 

Zaparcia nawykowe – co to jest?

Zaparcie stolca definiujemy jako zbyt długi odstęp pomiędzy wypróżnieniami (rzadziej niż 2 razy w tygodniu) oraz oddawanie twardych, obfitych stolców, brudzenie bielizny, nadmierne parcie i ból podczas defekacji.  

Zaparcia u dzieci są trudniejsze do zdefiniowania ze względu na rożną częstotliwość oddawania stolca, zależną od wieku dziecka czy sposobu karmienia. I tak zupełnie normalne jest kilkukrotne oddawanie stolca w ciągu dnia przez niemowlę karmione piersią, jak również przerwy trwające kilka dni.  Dzieci od 1. do 4. roku życia wypróżniają się średnio 1-2 razy dziennie. W wieku szkolnym rytm wypróżniań zaczyna przypominać rytm dorosłych (prawidłowo od 3 stolców dziennie do jednego na 3 dni). 

Zaparcia nawykowe – jakie są ich przyczyny?

Zaparcia stolca są jedną z najczęstszych dolegliwości gastroenterologicznych u dzieci. W większości przypadków zaparcia u dzieci mają charakter czynnościowy (90-95%), a pozostałe mają podłoże organiczne (m.in. choroba Hirshsprunga, choroby układu nerwowego i mięśniowego, niedoczynność tarczycy, wady anatomiczne przewodu pokarmowego).

W zaparciach nawykowych (czynnościowych) u dzieci ciężko zidentyfikować czynnik etiologiczny odpowiedzialny za to zaburzenie. Zaparcia mogą wystąpić u dziecka w każdym wieku i na każdym etapie rozwoju, jednak znacznie częściej występują w wymienionych poniżej okolicznościach:

  • u niemowląt karmionych piersią po przejściu na mleko modyfikowane bądź pokarmy stałe,
  • u małych dzieci w trakcie nauki korzystania z nocnika i umiejętności kontroli wypróżnień,
  • u dzieci starszych rozpoczynających naukę w szkole.
W większości przypadków mechanizmem zaparć nawykowych u dzieci jest unikanie oddawania stolca przez dziecko. Powodem zaniechania defekacji może być niechęć do przerwania zabawy, pośpiech, złe warunki sanitarne w szkole, strach przed bólem po uprzedniej bolesnej defekacji. Przewlekłe zaleganie mas kałowych prowadzi do osłabienia czucia w odbytnicy. Drażnienie ścian jelita przez zbity, twardy stolec prowadzi do powstawania wysięku zapalnego, który może sączyć się z odbytu i brudzenia bielizny. 

Wśród dość częstych przyczyn zaparć nawykowych wymienia się także:

  • dietę ubogoresztkową, 
  • odwodnienie, 
  • siedzący tryb życia, 
  • zbyt wczesne wprowadzenie do diety niemowlęcia mleka krowiego lub pokarmów stałych, zaburzenia psychiczne (depresja, anoreksja). 

Do leków, których zażywanie najczęściej prowadzi do utrudnionego oddawania stolca należy wymienić: leki sympatykomimetyczne, leki antycholinergiczne, psychotropy, preparaty żelaza, opiaty, przedawkowanie witaminy D. Postuluje się również udział czynników genetycznych w występowaniu zaparć nawykowych.

Sprawdź również informacje na temat zaparć u niemowląt

Powiązane produkty

Zaparcia nawykowe – objawy

Dzieci cierpiące z powodu zaparć czynnościowych często zgłaszają bóle brzucha, wzdęcia, uczucie niepełnego wypróżniania. Obserwuje się także zaburzenia łaknienia (brak apetytu), brudzenie bielizny. Podczas defekacji twardy stolec może uszkodzić delikatną śluzówkę jelit i być przyczyną krwawień z dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

Uczucie przewlekłego zmęczenia, bóle głowy, osłabienie mogą być wynikiem endotoksemii, spowodowanej wchłanianiem toksycznych substancji z długo zalegających mas kałowych. Zaparciom nawykowym mogą towarzyszyć również mimowolne moczenie (ucisk zalegającego stolca na pęcherz moczowy) oraz infekcje dróg moczowych o charakterze wstępującym.

Przeczytaj również, jakie mogą być inne przyczyny bólu brzucha u dziecka.

Zaparcia nawykowe – jak je rozpoznać?

Zaparcia nawykowe u większości dzieci rozpoznaje się na podstawie dokładnie zebranego wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego. Badanie obejmuje oględziny okolic krocza i odbytu w poszukiwaniu nieprawidłowości anatomicznych, m.in. zmian zapalnych, szczelin, przetok oraz badanie per rectum, w którym oceniamy napięcie zwieracza odbytu i zaleganie stolca w odbytnicy. Do objawów alarmowych, których obecność wymaga wykluczenia przyczyn organicznych zaparć należą: opóźnione oddanie smółki, ból brzucha budzący dziecko w nocy, nieprawidłowy rozwój dziecka, brak efektów leczenia. 

W przypadkach wątpliwych wykonuje się badania dodatkowe:

  • RTG przeglądowe jamy brzusznej,
  • rektoskopię lub kolonoskopię – pozwalają na wykluczenie zmian organicznych jelit i pobranie wycinków do oceny mikroskopowej,
  • test Hintona – służy do oceny czasu pasażu przez jelito grube,
  • manometrię odbytu – jest to pomiar ciśnienia na wysokości odbytnicy i zwieraczy odbytu, służy do oceny czucia wypełnienia odbytnicy i reaktywności zwieraczy,
  • elektromiografię mięśni dna miednicy – w neurogennych przyczynach zaparć.
W przypadku podejrzenia zaparć u niemowląt, warto wspomnieć o dyschezji. Jest to zaburzenie wynikające z nieprawidłowej koordynacji mięśni tłoczni brzusznej i dna miednicy podczas defekacji u dzieci do 6. miesiąca życia. Gwałtowny krzyk i płacz dziecka trwające około 10–20 minut poprzedzają oddanie stolca o prawidłowej konsystencji. Zaburzenie to utrzymuje się zwykle kilka tygodni i ustępuje samoistnie.

Zaparcia nawykowe – jak się je leczy?

Zaparcia o charakterze nawykowym u dzieci wymagają zazwyczaj długotrwałej i kompleksowej terapii. Często niezbędna jest współpraca lekarzy różnych specjalności i psychologa. Nieocenionym elementem terapii jest wsparcie i zrozumienie ze strony rodziców na każdym etapie leczenia. Najlepsze efekty przynosi połączenie metod niefarmakologicznych oraz farmakoterapię.

Zaparcia nawykowe – domowe sposoby

Jak możemy pomóc dziecku leczyć zaparcia domowymi sposobami? Przede wszystkim warto zadbać o odpowiednio zbilansowaną dietę zawierającą produkty z dużą ilością błonnika. Błonnik zwiększa objętość stolca dzięki zdolności wiązania wody i pobudza motorykę jelit. Posiłki powinny być urozmaicone i smaczne, wzbogacone w warzywa i owoce. Stosowanie diety bogatoresztkowej może obniżać wchłanianie żelaza lub wapnia, dlatego należy rozważyć ich suplementację. Pamiętajmy również o odpowiednim nawodnieniu organizmu. Niewskazane są napoje słodzone i gazowane. W niektórych przypadkach zaparć u dzieci pomocny bywa napar z rumianku.  

Prawidłowa mikroflora jelitowa odgrywa znaczącą rolę w redukcji zaparć nawykowych u najmłodszych, z tego powodu warto stosować probiotyki dla dzieci. Zalecane jest zachęcanie dziecka do regularnej aktywności fizycznej, która pobudza motorykę jelit. Trening defekacyjny polega na regularnym uczęszczaniu do toalety o stałych porach dnia, głównie po posiłkach, aby wzmocnić odruch żołądkowo-okrężniczy i wyćwiczyć regularny rytm wypróżnień.

Zaparcia nawykowe – leczenie farmakologiczne

Pierwszym etapem leczenia farmakologicznego zaparć jest usunięcie zalegających mas kałowych, najczęściej za pomocą wlewki doodbytniczej. U dzieci poniżej 2. roku życia stosuje się wlewki z roztworu soli fizjologicznej lub laktulozy. U starszych pacjentów stosuje się makrogol, parafinę lub mieszankę fosforanową. W przypadku masywnych zaparć konieczne bywa ręczne wydobycie stolca.

Zaparcia nawykowe – leczenie podtrzymujące

Po oczyszczeniu jelit z zalegających mas kałowych, rozpoczyna się drugi etap leczenia zaparć – leczenie podtrzymujące. Jego celem są regularne wypróżnienia i przywrócenie prawidłowego odruchu defekacyjnego. Na tym etapie farmakoterapia prowadzona jest za pomocą leków o różnych mechanizmach działania i różnej drodze podania (doustnie, doodbytniczo).

Do leków stosowanych powszechnie w leczeniu zaparć nawykowych zarówno u dzieci, jak i dorosłych należą:

  • preparaty zmiękczające masy kałowe (parafina, dokuzynian sodu),
  • kontaktowe, pobudzające ścianę okrężnicy do zwiększonej sekrecji śluzu oraz zmniejszają wchłanianie wody i elektrolitów (bisakodyl, antranoidy),
  • preparaty zwiększające objętość stolca (nasiona babki płesznika, siemię lniane),
  • osmotyczne, zwiększające ilość wody w jelicie (laktuloza, makrogole).

Przewlekłe, niekontrolowane stosowanie leków przeczyszczających paradoksalnie może nasilić problem zaparć bądź być przyczyną groźnych dla życia działań niepożądanych, jak np. zaburzenia elektrolitowe. Leczenie podtrzymujące należy kontynuować co najmniej przez 2 miesiące. Leki należy odstawiać stopniowo, po osiągnięciu przez dziecko regularnych i prawidłowych wypróżnień.

Zaparcia nawykowe – czy można im zapobiegać?

Po zakończeniu leczenia najważniejsze jest utrzymywanie stałego rytmu wypróżnień i niezwlekanie z defekacją. Pomocne w tym jest utrzymanie diety bogatej w świeże warzywa i owoce, zwiększenie spożycia błonnika i odpowiednie nawodnienie. W przypadku nawrotu trudności w defekacji, szybkie włączenie makrogolu lub laktulozy przynosi pozytywne efekty. 

  1. Szczeklik A (red.), Choroby wewnętrzne. Stan wiedzy na 2011 r., Medycyna Praktyczna, Kraków 2011.
  2. Czerwionka-Szaflarska M., Postępowanie w zaparciu czynnościowym stolca u dzieci i młodzieży, Forum Medycyny Rodzinnej 2008, t. 2, nr 5, s. 349-57.
  3. Krzywicka A., Zaparcia stolca, [w:] Dyduch A. (red.), Pediatria, ŚUM, Katowice 2009, s. 25–30.
  4. Jończyk Potoczna K., Krawczyński M., Zaparcia u dzieci w codziennej praktyce lekarza podstawowej opieki medycznej, „Przew. Lek.” 2001, nr 12, s. 25–30.
  5. Ż. Malczyk, A. Jarzumbek, J. Kwiecień, K. Ziora, Praktyczne aspekty leczenia zaparć stolca u dzieci, „Pediatria Med Rodz” 2014, nr 10 (1), s. 55–60.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Żółtaczka u noworodka – przyczyny, objawy, leczenie i hospitalizacja. Czy jest to groźna choroba?

    Żółtaczka u noworodka to stosunkowo często występujące zjawisko, gdyż dotyczy około 60% maluchów. Najbardziej charakterystycznym objawem żółtaczki noworodkowej jest zmiana koloru skóry i białek oczu na żółty lub pomarańczowy. Czy żółtaczka noworodkowa jest groźna dla zdrowia dziecka? Jak wygląda leczenie tego schorzenia w warunkach szpitalnych?

  • Pierwsze Święta z dzieckiem

    Boże Narodzenie to cudowny okres w roku. W przypadku świeżo upieczonych rodziców chwile te będą jeszcze bardziej magiczne - pierwsze święta z dzieckiem to niezapomniane przeżycie. Należy jednak pamiętać o tym, że w okresie świątecznym na naszego malca może czekać w domu wiele niebezpieczeństw. Dlatego musimy zadbać o jego bezpieczeństwo i sprawić, aby całe Święta upłynęły w spokoju i aby nie zakłócił ich żaden wypadek.

  • Pierwsza miesiączka – jak się przygotować?

    Pierwsza miesiączka to bardzo ważne wydarzenie dla dojrzewającej dziewczynki. Aby lepiej przygotować dziecko na czekające je zmiany, warto już od wczesnego dzieciństwa rozmawiać na tematy związane z cielesnością.

  • Rumień zakaźny – przyczyny, objawy i leczenie

    Rumień zakaźny to zakaźna choroba wirusowa, która dotyczy najczęściej dzieci w wieku od 2. do 12. roku życia. Może więc wystąpić zarówno u niemowląt, jak i starszych dzieci. Nie należy jednak do niebezpiecznych chorób, a jej objawy w większości przypadków ustępują samoistnie.

  • USG ciąży – jak wygląda badanie? Ile razy należy je robić? Cena, wskazania

    Ultrasonografia (badanie ultrasonograficzne, USG) to badanie obrazowe, które jest całkowicie bezpieczne dla każdego pacjenta, a w przypadku kobiet ciężarnych również dla płodu. Pozwala monitorować prawidłowy przebieg ciąży i rozwój płodu na każdym etapie. Istnieje kilka rodzajów USG. Każde z nich wykonuje się na innym etapie ciąży. Czym różni się USG wczesnej ciąży od tego w późniejszych miesiącach, a także którą chorobę można diagnozować dzięki ultrasonografii?

  • Biały szum – czym jest i dlaczego uspokaja dzieci?

    Biały szum może być stosowany do maskowania innych dźwięków, takich jak hałas uliczny, co może pomóc chociażby w polepszeniu jakości snu. Może również pomóc w uspokojeniu niemowląt i dzieci, które mają trudności z zasypianiem, a także poprawić ich koncentrację. Jednak długotrwałe narażenie na głośny biały szum może prowadzić do uszkodzenia słuchu i pogorszenia zdolności postrzegania dźwięków. Ponadto nadmierna ekspozycja na biały szum może powodować zmęczenie, drażliwość i inne problemy zdrowotne związane z przemęczeniem, takie jak bóle głowy i bezsenność. Jak stosować biały szum, żeby przyniósł zmęczonym rodzicom chwilę wytchnienia i uspokoił dziecko, a jednocześnie nie pogorszył jakości słuchu domowników?

  • Dziecko ma gorączkę – jak podawać leki i obniżyć temperaturę?

    Gorączka u dziecka to powszechny objaw chorobowy, który zazwyczaj jest wynikiem infekcji wirusowej lub bakteryjnej. Może towarzyszyć wielu schorzeniom, takim jak grypa, zapalenie gardła, zapalenie ucha, zapalenie płuc, angina czy infekcje dróg moczowych. Gorączka u dziecka może wystąpić również w wyniku szczepienia lub innych czynników, także tych wynikających z autoimmunologii. Czy gorączkę trzeba zbijać od razu po tym, kiedy się pojawi? Jak obniżyć ją domowymi sposobami i czy nacieranie skóry dziecka alkoholem może okazać się pomocne?

  • Skala Brazeltona (NBAS) – co to jest? Do czego służy?

    Zrozumienie języka, w jakim komunikują się niemowlęta, jest dużą zagadką nie tylko dla rodziców, ale także dla pediatrów i badaczy. Skala Brazeltona (NBAS) powstała w 1973 roku i do dzisiaj stanowi przydatne narzędzie w ocenie indywidualnego charakteru niemowląt i dzieci aż do ukończenia 2 miesiąca życia.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij