Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – przyczyny, objawy, leczenie, żywienie przy WZJG

Biegunki krwiste, bóle brzucha, osłabienie, spadek masy ciała u młodych dorosłych mogą być objawem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Choroba cechuje się występowaniem okresów zaostrzeń i remisji o różnym czasie trwania, wpływając negatywnie na jakość życia pacjentów. Zachorowalność w naszym kraju szacuje się na około 700 przypadków rocznie i liczba ta sukcesywnie rośnie. Jak diagnozujemy colitis ulcerosa i czy możliwe jest całkowite wyleczenie wyjaśni poniższy artykuł.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – przyczyny

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (łac. colitis ulcerosa, ang. ulcerative colitis, WZJG) należy do grupy nieswoistych chorób zapalnych jelit. Proces zapalny obejmuje błonę śluzową i podśluzową jelita grubego, prowadząc niekiedy do powstania owrzodzeń. Ma przebieg przewlekły z okresami remisji i zaostrzeń. Chorobom zapalnym jelit mogą towarzyszyć inne choroby autoimmunologiczne np. stwardniające zapalenie dróg żółciowych czy zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa.

Dokładna etiologia WZJG nie jest znana. Naukowcy postulują udział czynników genetycznych, środowiskowych i immunologicznych w jej powstawaniu. O etiologii genetycznej świadczy rodzinne występowanie nieswoistych zapaleń jelit. Obserwuje się aktywację układu immunologicznego, w której główną rolę odgrywają cytokiny prozapalne. Za wywoływanie nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej odpowiedzialne są prawdopodobnie antygeny pokarmowe i drobnoustroje. Udowodniono, że bakteryjna flora jelit w nieswoistych zapaleniach jelit różni się ilościowo i jakościowo od flory występującej u osób zdrowych. Zmiany zapalne mogą być ograniczone do odbytnicy lub w cięższych przypadkach szerzą się proksymalnie, obejmując okrężnicę, a niekiedy nawet jelito kręte.  

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy

Pierwszym i dominującym objawem WZJG u większości chorych jest biegunka, często z domieszką krwi w kale. Liczba wypróżnień w aktywnym okresie choroby może sięgać 20 na dobę. Obserwuje się bóle brzucha zlokalizowane zwykle w lewym dolnym kwadrancie brzucha lub w odbytnicy. Biegunkom towarzyszą objawy ogólnoustrojowe:  gorączka, osłabienie, zmniejszenie masy ciała. Chorzy, u których zmiany zapalne obejmują tylko odbytnicę, objawy mogą być inne. Rytm wypróżnień może być prawidłowy, a jedynym objawem sugerującym chorobę jest krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Ze względu na rozległość i umiejscowienie zmian zapalnych w jelicie możemy wyróżnić:

• zapalenie odbytnicy,
• postać lewostronną (dystalną) – zmiany nie przekraczają zagięcia śledzionowego okrężnicy,
• postać rozległa – zmiany zapalne przekraczają zagięcie śledzionowe. 

W  dwóch pierwszych postaciach klinicznych możliwe jest zastosowanie leczenia miejscowego, w postaci rozlanej konieczne jest leczenie systemowe. Jak już wcześniej wspomniano, wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest chorobą przewlekłą, z występującymi ostrymi rzutami i okresami remisji.

Wśród czynników wywołujących zaostrzenia wymieniamy: zmiany w sposobie odżywiania, stres, leki przeciwbólowe, zwłaszcza z grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), zakażenia, w przebiegu których stosowana jest antybiotykoterapia. Do oceny ciężkości rzutów choroby stosowana jest klasyfikacja wg Truelove’a i Wittsa oceniająca m.in.: częstość wypróżnień z krwią na dobę, temperaturę ciała, częstość rytmu serca, stężenie hemoglobiny, wartość wskaźników zapalnych (OB, CRP).

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – diagnostyka

Badaniem pozwalającym na uzyskanie ostatecznego rozpoznania colitis ulcerosa jest endoskopia jelita grubego z pobraniem wycinków do oceny histopatologicznej. Wykonana kolonoskopia pozwala również na ocenę rozległości zmian zapalnych. Zmiany zapalne o małym nasileniu charakteryzują się zatarciem rysunku naczyniowego, powierzchownymi nadżerkami. Zmiany o średnim nasileniu obejmują obrzęk przekrwienie błony śluzowej, krwawienia kontaktowe. W długotrwałej chorobie obserwujemy wygładzenie fałdów błony śluzowej, zwężenie światła jelit, występowanie polipów zapalnych.  

W badaniu histopatologicznym pobranego drogą biopsji fragmentu jelita obecne są: ostry i przewlekły naciek zapalny błony śluzowej, ropnie krypt, zmniejszenie liczby komórek kubkowych.

W badaniach laboratoryjnych w aktywnej fazie choroby obserwuje się zwiększone stężenie CRP, wzrost OB, leukocytozę, niedokrwistość, zaburzenia elektrolitowe. U około 60% chorych obecne są autoprzeciwciała przeciwko około jądrowemu antygenowi granulocytów (pANCA).  

W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględni biegunki pochodzenia bakteryjnego (Salmonella, Shigella, Campylobacter) lub pasożytnicze, chorobę Leśniowskiego i Crohna, raka odbytnicy, zapalenie uchyłków okrężnicy, rzekomo błoniaste zapalenie jelita grubego.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – leczenie

W wyborze leku warto uwzględnić zasięg, częstość i ciężkość zaostrzeń WZJG. Celem leczenia jest wygojenie błony śluzowej prowadzące do ustąpienia zmian zapalnych. Stosowane są: preparaty kwasu 5-aminosalicylowego w postaci tabletek, czopków lub wlewek doodbytniczych (mesalazyna, sulfasalazyna), glikokortykosteroidy przyjmowane doustnie, leki immunosupresyjne (azatiopryna i merkaptopuryna), leki biologiczne (infliksymab, adalimumab).  

Całkowite wyleczenie jest niestety niemożliwe. Nie należy zatem odstawiać samodzielnie leków, nawet jeśli objawy choroby ustąpiły. Pamiętajmy, że przewlekłe leczenie podtrzymujące w okresie bezobjawowym najskuteczniej zapobiega nawrotom.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – powikłania

Powikłania colitis ulcerosa możemy podzielić na jelitowe i pozajelitowe. Najczęstszym, miejscowym powikłaniem jest polipowatość zapalna, będąca wynikiem silnego uszkodzenia błony śluzowej jelita. Bardzo rzadkim, lecz potencjalnie śmiertelnym powikłaniem jelitowym jest ostre rozdęcie okrężnicy (megacolon toxicum), w którym często w trackie ciężkiego, pierwszego rzutu WZJG dochodzi do zajęcia całej okrężnicy i ryzyka perforacji.

Powikłania pozajelitowe mogą dotyczyć układu kostno-stawowego (zapalenie stawów, osteoporoza), wątroby i dróg żółciowych (stłuszczenie wątroby, rak wątroby, stwardniające zapalenie dróg żółciowych), skóry (rumień guzowaty), narządu wzroku (zapalenie tęczówki, zapalenie spojówek).

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – żywienie chorych na WZJG    

Nie ma specjalnej diety dla osób cierpiących z powodu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, jednak istnieje kilka zaleceń dietetycznych, o których warto pamiętać.

Posiłki powinny być urozmaicone i bogate w składniki odżywcze. Należy unikać produktów o wysokim stopniu przetworzenia, typu fast-food, słodyczy, gazowanych, słodkich napojów. Warto pamiętać o odpowiednim nawodnieniu organizmu. Pacjenci powinni obserwować i unikać potraw, które nasilają dolegliwości. Pojedyncze badania sugerują zmniejszenie dolegliwości u niektórych pacjentów podczas stosowania diety bezmlecznej.

Dieta restrykcyjna stosowana jest w przypadku częstych nawrotów. W okresie zaostrzenia choroby zaleca się unikanie produktów bogato resztkowych (ciemne pieczywo, pełnoziarnisty makaron i ryż), suszonych owoców, roślin strączkowych, niektórych warzyw (głównie kapusta) i owoców, gdyż mogą nasilać biegunki.