Szczelina odbytu – czym jest i jak wygląda jej leczenie?

Szczelina odbytu jest przyczyną bardzo nieprzyjemnych dolegliwości towarzyszących wypróżnianiu. Może ona wystąpić u każdego, jednak szczególnie narażone są osoby ze stanami zapalnymi w okolicy odbytu. Przy szczelinie odbytu stosuje się głównie leczenie zachowawcze, które niejednokrotnie jest długotrwałym procesem. W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie zabiegu chirurgicznego. 

Szczelina odbytu – co to takiego? 

Szczelina odbytu to nic innego jak ubytek błony śluzowej, czyli owrzodzenie w dolnej części kanału odbytu. Odsłonięcie tkanek położonych pod błoną śluzową jest przyczyną dużego bólu pojawiającego się przy oddawaniu stolca. Podrażnienie tych tkanek powoduje także odruchowy skurcz zwieracza wewnętrznego odbytu, co dodatkowo nasila dolegliwości i utrudnia defekację. 

Wyróżnia się dwa główne rodzaje szczeliny odbytu, ostrą i przewlekłą. Szczelina ostra powstaje w krótkim czasie i zwykle jest niewielka. Natomiast szczelina przewlekła powstaje na podłożu przewlekłego stanu zapalnego w okolicy kanału odbytu. Rozwija się najczęściej w ciągu kilku tygodni. Jest ona większa, a w jej wnętrzu mogą być widoczne włókna mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu. Na brzegu owrzodzenia tworzy się z kolei fałd pogrubiałej skóry, który wygląda jak brodawka. Jest to tzw. guzek wartowniczy. 

Przyczyny szczeliny odbytu 

Rana odbytu powstaje wskutek gwałtownego przejścia przez kanał odbytu dużego fragmentu twardego stolca. W takiej sytuacji tkanki kanału odbytu nie mają możliwości odpowiednio się zaadaptować, co prowadzi do ich uszkodzenia. Taki uraz może być też skutkiem podrażnienia odbytu podczas biegunki, zabiegu chirurgicznego, a także stosunku analnego.

Wystąpieniu przewlekłej szczeliny odbytu sprzyjają stany zapalne w tej okolicy. Rozwijają się one częściej przy braku zachowania odpowiedniej higieny okolic krocza i odbytu. Problem ten może dotyczyć m.in. małych dzieci, osób starszych, osób skrajnie otyłych, osób dotkniętych chorobami skóry predysponującymi do stanów zapalnych.

Na choroby okolic odbytu, takie jak szczelina odbytu i hemoroidy, narażone są również kobiety ciężarne. Dotyczy to szczególnie pań w trzecim trymestrze ciąży oraz samego porodu. Mają na to wpływ zaparcia pojawiające się w ciąży, jak również długotrwałe parcie podczas porodu. 

Szczelina odbytu – objawy 

Głównym objawem szczeliny odbytu jest silny ból towarzyszący defekacji oraz odruchowy skurcz zwieracza wewnętrznego odbytu. Odruch ten jest właściwie niemożliwy do powstrzymania, ponieważ zwieracz ten jest unerwiony przez część układu nerwowego niezależną od naszej woli. Skurcz ten utrudnia oddanie stolca, co jeszcze bardziej komplikuje dolegliwości.

Większość chorych odczuwa ból jako kłujący lub rozrywający. Czasami występuje on tylko w czasie oddawania stolca, a innym razem utrzymuje się jeszcze przez jakiś czas po. Rana odbytu może być również źródłem niewielkiego krwawienia.

Diagnostyka i leczenie szczeliny odbytu 

Do zdiagnozowania szczeliny odbytu często wystarcza dokładne badanie fizykalne, przy czym duże znaczenie ma dokładne opisanie dolegliwości przez chorego. Problem może pojawić się natomiast wówczas, gdy ból i skurcz zwieracza odbytu są na tyle silne, że uniemożliwiają dokładne zbadanie pacjenta.

Leczenie szczeliny odbytu polega w głównej mierze na postępowaniu zachowawczym. Przeprowadza się je w trybie ambulatoryjnym, w ramach poradni proktologicznej lub chirurgicznej. Na samym początku duże znaczenie ma zmiana konsystencji stolca. W tym celu zaleca się pacjentowi dietę bogatą w błonnik, parafinę oraz odpowiednie spożycie płynów w ciągu doby. Można wykorzystać również lekkie działanie przeczyszczające niektórych roślin, np. owocu strączyńca.

Zastosowanie mają różnego rodzaju maści i żele do stosowania miejscowego. Stosuje się również maści przyspieszające gojenie rany odbytu zawierające np. dwutlenek tytanu lub składniki krwi cielęcej.

Bardzo ważnym elementem leczenia szczeliny odbytu są nasiadówki w ciepłej wodzie z dodatkiem mydła. Miejscowo, bezpośrednio na ranę, stosuje się leki rozkurczowe. Najczęściej są to blokery kanału wapniowego lub pochodne azotanów. Dodatkowo można stosować leki przeciwbólowe. Po ok. 10 dniach takiego leczenia zachowawczego należy zgłosić się do poradni w celu oceny skuteczności leczenia. Cały proces może trwać nawet kilka tygodni. W razie potrzeby lekarz może zalecić kolejne metody leczenia. Czasami konieczne jest np. ostrzyknięcie zwieracza wewnętrznego odbytu toksyną botulinową. 

W przypadkach niepowodzenia leczenia zachowawczego lub przewlekłej szczeliny odbytu wskazane jest leczenie chirurgiczne. Operacja polega na wycięciu szczeliny odbytu oraz rozciągnięcie zwieracza wewnętrznego odbytu. Materiał pobrany podczas zabiegu należy koniecznie poddać badaniu histopatologicznemu, w celu wykluczenia chorób nowotworowych odbytu. Niektóre ośrodki prywatne oferują także laserowe usuwanie szczeliny odbytu z wykorzystaniem lasera CO2. Zabieg taki kosztuje ok. 500 zł. 

Zalecenia i wskazówki dla chorego ze szczeliną odbytu 

Znaczna część przypadków ostrej szczeliny odbytu goi się w wyniku leczenia zachowawczego. Jednak konieczne jest do tego ścisłe trzymanie się zaleceń lekarza. Nie warto próbować, czy szczelina odbytu zagoi się sama, ponieważ nieleczona może prowadzić do groźnych powikłań. Aby utrzymać prawidłowy rytm wypróżnień, zaleca się spożywanie ok. 30 g błonnika pokarmowego dziennie. Należy jednak zwiększać ilość błonnika w diecie stopniowo.

W trakcie oddawania stolca wskazane jest też unikanie zbyt nagłego i zbyt mocnego parcia. Nasiadówki można przeprowadzać z wykorzystaniem specjalnych, przeznaczonych do tego misek, ale również w wannie. Powinny one trwać przynajmniej kilkanaście minut. Po takim zabiegu należy delikatnie osuszyć krocze, aby okolice odbytu nie pozostały zbyt wilgotne.

Rekonwalescencja po leczeniu chirurgicznym szczeliny odbytu trwa około 6 tygodni. Mniej więcej tyle potrzebują tkanki w okolicy odbytu do całkowitego zagojenia. Powrót do normalnej aktywności jest jednak możliwy już wcześniej, bo nawet po dwóch tygodniach.