Szczepienie przeciw krztuścowi dla dorosłych – kto i kiedy powinien się zaszczepić?

We współczesnej medycynie profilaktyka chorób zakaźnych pełni nieocenioną rolę w zapobieganiu poważnym schorzeniom. Jest to szczególnie istotne w przypadku krztuśca – choroby, która zagraża nie tylko dzieciom, ale także dorosłym, zwłaszcza tym z obniżoną odpornością. Z tego względu szczepienie przeciwko krztuścowi dla dorosłych jest coraz częściej rekomendowane przez specjalistów, którzy podkreślają znaczenie regularnych dawek przypominających i ochronę szczególnie narażonych grup.

1. Czym jest krztusiec?
2. Komu zalecane jest szczepienie na krztusiec?
3. Schemat szczepienia przeciwko krztuścowi u dorosłych
4. Przeciwwskazania do szczepienia przeciw krztuścowi
5. Szczepionka przeciw krztuścowi – najczęściej zadawane pytania
6. Szczepienie na krztusiec dla dorosłych – podsumowanie

Czym jest krztusiec?

Krztusiec, znany również jako koklusz, to zakaźna choroba układu oddechowego wywoływana przez bakterie Bordetella pertussis. Charakteryzuje się ostrym przebiegiem i silnym, napadowym kaszlem, który prowadzi do trudności w oddychaniu. Pierwsze objawy przypominają często przeziębienie lub grypę – występują katar, gorączka, uczucie zmęczenia oraz drażliwość dróg oddechowych. W miarę rozwoju choroby pojawiają się napady gwałtownego kaszlu, często kończące się charakterystycznym „świstem” podczas wdechu, od którego krztusiec wziął swoją nazwę. U dorosłych przebieg choroby może być mniej dramatyczny, jednak niezmiernie ważna jest świadomość jej potencjalnej powagi, zwłaszcza w kontaktach z niemowlętami i osobami starszymi.

Komu zalecane jest szczepienie na krztusiec?

Współczesne zalecenia medyczne rekomendują szczepienie przeciw krztuścowi przede wszystkim dzieciom, jednak coraz większą uwagę zwraca się na potrzebę podawania szczepionki również dorosłym. Szczególnie wskazaną grupą są osoby pracujące w środowiskach medycznych, opiekunowie małych dzieci oraz osoby, które nie otrzymały dostatecznej ochrony w młodości. Również chorzy z obniżoną odpornością powinni rozważyć szczepienie, by zapobiec ciężkim powikłaniom. Wyjątkowo ważną grupą są kobiety w ciąży – szczepionka może ochronić zarówno matkę, jak i noworodka w pierwszych miesiącach życia.

Szczepienie na krztusiec w ciąży

Szczepienia ochronne wykonane w trakcie ciąży mają na celu zwiększenie poziomu przeciwciał przekazywanych dziecku jeszcze przed jego narodzinami.

Przyjęcie szczepionki w ciąży jest bezpieczne i nie niesie ryzyka dla dziecka, co potwierdzają liczne badania kliniczne i praktyka lekarska.

Schemat szczepienia przeciwko krztuścowi u dorosłych

Choć krztusiec jest często postrzegany jako choroba wieku dziecięcego, stanowi poważne zagrożenie również dla młodzieży i dorosłych, którzy stają się głównym źródłem zakażenia dla niemowląt. Z tego względu utrzymanie odporności w populacji dorosłych poprzez szczepienia jest kluczowym elementem strategii zdrowia publicznego.

Rodzaj stosowanej szczepionki

U dorosłych nie stosuje się już szczepionki całokomórkowej (DTPw), podawanej w przeszłości dzieciom. Obecnie wykorzystuje się nowoczesne, skojarzone szczepionki acelularne (bezkomórkowe), które charakteryzują się znacznie lepszym profilem bezpieczeństwa i mniejszą liczbą odczynów poszczepiennych. Najczęściej stosowany preparat to Tdap, który zawiera:

• T – toksoid tężcowy (ochrona przed tężcem);
• d – zmniejszoną dawkę toksoidu błoniczego (ochrona przed błonicą);
• ap – bezkomórkowe antygeny pałeczki krztuśca (ochrona przed krztuścem).

Szczepionka ta zapewnia jednoczesną ochronę przeciwko trzem chorobom.

1. Dorośli, którzy nigdy nie byli szczepieni (lub brak dokumentacji)

Osoby, które w dzieciństwie nie otrzymały podstawowego cyklu szczepień przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi, wymagają szczepienia pierwotnego. Schemat ten składa się z trzech dawek:

• pierwsza dawka: szczepionka Tdap;
• druga dawka: szczepionka Td (przeciw tężcowi i błonicy) podana po 4–6 tygodniach od pierwszej;
• trzecia dawka: szczepionka Td podana po 6–12 miesiącach od drugiej.

Taki schemat zapewnia zbudowanie podstawowej, trwałej odporności.

2. Dorośli, którzy byli szczepieni w przeszłości (dawki przypominające)

Większość dorosłych w Polsce przeszła w dzieciństwie podstawowy cykl szczepień, jednak odporność, zwłaszcza przeciwko krztuścowi, z czasem słabnie. Z tego powodu bardzo ważne jest przyjęcie dawek przypominających:

• Standardowa dawka przypominająca – zaleca się podanie jednej dawki szczepionki Tdap co 10 lat. Zastępuje ona jedną z dawek szczepionki Td, którą dorośli powinni przyjmować w tym samym odstępie czasowym w celu utrzymania ochrony przed tężcem i błonicą.
• Pierwsza dawka przypominająca w dorosłości – jeśli dorosły nie otrzymał jeszcze dawki przypominającej Tdap, zaleca się, aby jego kolejna dawka szczepienia przeciw tężcowi i błonicy była podana właśnie w formie preparatu Tdap, niezależnie od czasu, jaki upłynął od ostatniego szczepienia Td.

Przeciwwskazania do szczepienia przeciw krztuścowi

Podanie szczepionki przeciw krztuścowi jest procedurą bezpieczną i dobrze tolerowaną. Kwalifikacja do szczepienia wymaga jednak dokładnego wywiadu lekarskiego w celu wykluczenia nielicznych, ale istotnych przeciwwskazań. Można je podzielić na trwałe (bezwzględne), czasowe oraz sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności.

Warto podkreślić, że poniższe informacje dotyczą głównie nowoczesnych szczepionek bezkomórkowych (Tdap dla dorosłych i młodzieży, DTaP dla dzieci), które mają znacznie lepszy profil bezpieczeństwa niż stosowana kiedyś szczepionka całokomórkowa (DTPw).

1. Przeciwwskazania bezwzględne (trwałe)

Są to sytuacje, w których podanie kolejnej dawki szczepionki zawierającej komponent krztuścowy jest definitywnie zakazane.

• Reakcja anafilaktyczna: Wystąpienie w przeszłości ciężkiej, uogólnionej reakcji alergicznej (wstrząsu anafilaktycznego) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki przeciw krztuścowi, błonicy lub tężcowi jest trwałym przeciwwskazaniem.
• Nadwrażliwość na składniki preparatu: Stwierdzona silna alergia na którykolwiek składnik czynny lub pomocniczy szczepionki (np. antybiotyki, formaldehyd, glutaraldehyd w śladowych ilościach) uniemożliwia jej podanie.
• Encefalopatia o nieznanej przyczynie: Wystąpienie zaburzeń neurologicznych, takich jak śpiączka, zaburzenia świadomości czy długotrwałe drgawki, w ciągu 7 dni po podaniu poprzedniej dawki szczepionki z komponentem krztuścowym, bez innej zidentyfikowanej przyczyny.

2. Przeciwwskazania czasowe

Są to stany, które wymagają odroczenia szczepienia do momentu ich ustąpienia. Nie stanowią one trwałej przeszkody do zaszczepienia.

• Ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu: Szczepienie należy przełożyć do czasu poprawy stanu zdrowia i ustąpienia objawów, zwłaszcza jeśli towarzyszy im wysoka gorączka (powyżej 38,5°C). Pozwala to uniknąć nakładania się objawów choroby i ewentualnych odczynów poszczepiennych.
• Zaostrzenie choroby przewlekłej: Pacjenci z chorobami przewlekłymi w okresie zaostrzenia powinni być szczepieni po ustabilizowaniu się ich stanu zdrowia.

3. Sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności

W tych przypadkach lekarz musi indywidualnie ocenić stosunek korzyści wynikających ze szczepienia do potencjalnego ryzyka. Sama obecność poniższych stanów nie jest przeciwwskazaniem, ale wymaga wnikliwej analizy.

• Postępujące choroby neurologiczne: Niezdiagnozowane lub niestabilne schorzenia układu nerwowego takie jak niekontrolowana padaczka czy postępująca encefalopatia. Szczepienie odkłada się do momentu ustalenia diagnozy i ustabilizowania stanu pacjenta.
• Zespół Guillaina-Barrégo (GBS): Jeśli GBS wystąpił w ciągu 6 tygodni po podaniu szczepionki zawierającej toksoid tężcowy, decyzja o podaniu kolejnej dawki musi być starannie przemyślana.
• Wystąpienie określonych reakcji po poprzedniej dawce szczepionki DTPw/DTaP (dotyczy głównie dzieci):
  • gorączka powyżej 40,5°C w ciągu 48 godzin po podaniu szczepienia, bez innej uchwytnej przyczyny;
  • epizod hipotoniczno-hiporeaktywny (zblednięcie, wiotkość, osłabienie reakcji na bodźce) w ciągu 48 godzin;
  • nieukojony, ciągły płacz trwający ponad 3 godziny w ciągu 48 godzin;
  • drgawki (z gorączką lub bez) w ciągu 3 dni.

Wystąpienie tych objawów w przeszłości po szczepionce całokomórkowej (DTPw) było wskazaniem do zmiany preparatu na bezkomórkowy (DTaP). W przypadku szczepionek bezkomórkowych ryzyko zdarzeń niepożądanych jest znacznie niższe, a decyzja o kontynuacji szczepień jest podejmowana indywidualnie.

Szczepionka przeciw krztuścowi – najczęściej zadawane pytania

Ile dawek szczepionki na krztusiec dla dorosłych?

Osobom dorosłym najczęściej zaleca się jedną dawkę przypominającą co 10 lat w celu zapewnienia ciągłości ochrony immunologicznej. Kobietom w ciąży podaje się pojedynczą dawkę w wyznaczonym okresie ciąży. W przypadku osób, które wcześniej nie były szczepione przeciw krztuścowi, lekarze mogą zalecić pełny schemat szczepień.

Jakie są skutki uboczne i powikłania szczepionki na krztusiec?

Podobnie jak w przypadku większości szczepionek, u niektórych osób może wystąpić reakcja miejscowa, objawiająca się zaczerwienieniem, obrzękiem czy bolesnością w miejscu wstrzyknięcia. Dodatkowo mogą pojawić się objawy, takie jak gorączka, osłabienie, ból mięśni czy lekkie bóle głowy. Dolegliwości te są zazwyczaj przemijające i ustępują samoistnie w ciągu kilku dni. Poważne skutki uboczne zdarzają się niezwykle rzadko i nie przekraczają ryzyka związanego z samym zachorowaniem na krztusiec.

Czy szczepionka na krztusiec działa całe życie?

Szczepionka przeciw krztuścowi nie daje trwałej ochrony na całe życie, dlatego konieczne jest podawanie dawek przypominających. Ochrona nabyta podczas szczepienia stopniowo się zmniejsza, co w przypadku dorosłych wiąże się z osłabioną odpornością i wzrostem ryzyka zachorowania. Systematyczne powtarzanie szczepień co dekadę jest podstawą profilaktyki i zapewnia ciągłość ochrony zdrowotnej.

Szczepienie na krztusiec dla dorosłych – podsumowanie

Szczepienia przeciw krztuścowi wśród dorosłych stanowią ważny element ochrony przed tą groźną chorobą zakaźną. Szczepionka chroni nie tylko przed ciężkim przebiegiem kokluszu, ale także przed rozprzestrzenianiem się bakterii w populacji i przenoszeniem choroby na najbardziej wrażliwe osoby takie jak niemowlęta i seniorzy. Regularne wdrażanie schematów szczepień przypominających, szczególnie u kobiet w ciąży i osób z grup ryzyka, jest fundamentem skutecznej profilaktyki i budowania odporności zbiorowej. W obliczu pojawiających się co kilka lat epidemii krztuśca rozsądne podejście do szczepień staje się obowiązkiem każdego świadomego dorosłego pacjenta dbającego o swoje zdrowie oraz zdrowie najbliższych.