Dur brzuszny (tyfus) – szczepionki, objawy i przyczyny

Chociaż w Polsce i w Europie występują już tylko pojedyncze przypadki duru brzuszny (tyfusu) to w wielu regionach świata nadal jest to bardzo niebezpieczna choroba. Dlatego turyści i osoby podróżujące międzykontynentalnie powinny wziąć pod uwagę zagrożenie, jakie związane jest z durem brzusznym.

Dur brzuszny (łac. typhus abdominalis), zwany inaczej tyfusem lub tyfusem brzusznym, jest ogólnoustrojową chorobą bakteryjną, którą wywołuje Gram-ujemna pałeczka, Salmonella enterica, a konkretnie serotyp typhi (Salmonella typhi). Okres inkubacji trwa od 1 do 3 tygodni. Nieleczony dur brzuszny ma ciężki przebieg, w którym wyróżnić można trzy odrębne etapy. Każdy z nich trwa ok. 7 dni.

Dur brzuszny – objawy. Jakie są objawy tyfusu?

W pierwszym tygodniu choroby obserwuje się powolny wzrost temperatury ciała, a u chorych stwierdza się również bradykardię, złe samopoczucie, ból głowy i kaszel, rzadziej – krwawienie z nosa i bóle brzucha. W drugim tygodniu dominuje zmęczenie, wysoka gorączka, utrzymująca się na poziomie 40ºC, oraz postępująca bradykardia. Może wystąpić delirium, w przebiegu którego przeplatają się okresy wyciszenia pacjenta i gwałtownego pobudzenia. Temu delirium dur brzuszny zawdzięcza swą inną nazwę – gorączka nerwowa.

U niektórych pacjentów pojawia się charakterystyczny objaw duru brzusznego – wysypka na brzuchu i w dolnej części klatki piersiowej (tzw. różyczka durowa). Występują ponadto silne bóle brzucha i biegunka, choć zdarzają się również zaparcia. Charakterystyczna jest również hepatosplenomegalia, czyli powiększenie wątroby i śledziony.

W trzecim tygodniu stan pacjenta pogarsza się, objawy tyfusu pogłębiają, a dodatkowo dochodzi do rozwoju licznych powikłań, m.in.: krwawienia z przewodu pokarmowego, zapalenia pęcherzyka żółciowego, płuc, mózgu lub otrzewnej, objawów neuropsychiatrycznych, posocznicy. Jeśli w tej fazie choroby nie dojdzie do zgonu (co dotyczy 10–30% pacjentów), rozpoczyna się czwarty okres choroby, czyli powolna rekonwalescencja: poprawa samopoczucia, normalizacja temperatury ciała, zwiększenie łaknienia i stopniowy przyrost masy ciała.

Występowanie duru brzusznego

Dur brzuszny występuje na całym świecie. Szczególnie wysokie ryzyko zachorowania dotyczy rejonów o niskim poziomie higieny. Szacuje się, że na tyfus co roku choruje ponad 20 milionów osób, z czego 200 tys. umiera. Do obszarów częstego występowania duru brzusznego zalicza się:

• Azję Południową (Indie, Nepal),
• Azję Południowo-Wschodnią (Indonezję),
• Amerykę Południową (Peru),
• Afrykę Północną i Zachodnią.

Dur brzuszny – szczepienie

Kalendarz szczepień nie uwzględnia szczepienia przeciwko durowi brzusznemu, jednak jego wykonanie zaleca się personelowi medycznemu i wojskowemu, osobom udającym się w podróż w rejony wysokiego ryzyka zachorowania oraz migrantom.

Na rynku dostępne są trzy rodzaje szczepionek na dur brzuszny:

• żywa, do stosowania doustnego (Vivotif);
• inaktywowana, która zawiera całe komórki pałeczek duru brzusznego (szczepionka durowa – Ty lub durowo-tężcowa – Tyt);
• polisacharydowa, w skład której wchodzi oczyszczony polisacharyd otoczkowy bakterii (dostępna pod nazwą Typhim Vi).

Schemat szczepienia na tyfus szczepionką do stosowania doustnego zakłada przyjęcie trzech dawek w ciągu 5 dni, szczepionką inaktywowaną – trzech dawek w ciągu roku, a w przypadku Typhim Vi uodpornienie następuje już po przyjęciu jednej dawki.

Szczepienia przeciwko durowi brzusznemu powinny być wykonane co najmniej 10 dni przed planowanym wyjazdem. Niezależnie od rodzaju przyjętej szczepionki zaleca się wykonanie szczepienia przypominającego po 3 latach od przyjęcia ostatniej dawki. Szczepienia przeciwko tyfusowi są dobrze tolerowane, najczęściej występujące działania niepożądane związane z ich podaniem to bóle głowy, gorączka, złe samopoczucie.

Dur brzuszny – przyczyny

Przyczyny zachorowania na dur brzuszny obejmują spożycie wody lub żywności skażonych bakteriami S. typhi; zaraźliwy może być również kontakt z nieczystościami osób chorych lub będących nosicielami. Pałeczki duru brzusznego, po trafieniu do organizmu drogą pokarmową, lokalizują się w jelicie krętym i namnażają się w pobliskich węzłach chłonnych (krezkowych i zaotrzewnowych). Po około 2 tygodniach uwalniane są do krwi, z którą trafiają do nowych miejsc namnażania, głównie wątroby i dróg żółciowych. Stąd bakterie ponownie przedostają się do jelit. Uwalniana przez nie endotoksyna powoduje miejscowe zmiany zapalno-martwicze, a toksyna krążąca we krwi powoduje uszkodzenia wielonarządowe.

Biorąc pod uwagę źródła zakażenia, udając się w rejony występowania duru brzusznego, należy bezwzględnie przestrzegać zasad higieny. Szczególnie ważne jest mycie rąk przed jedzeniem i przygotowywaniem posiłków, a także gotowanie wody przeznaczonej do picia. Należy również spożywać wyłącznie żywność ze sprawdzonych źródeł.

Badania na dur brzuszny

Wykonanie badań w kierunku duru brzusznego obejmuje przede wszystkim wykonanie posiewów: w pierwszych dniach objawów klinicznych z krwi, w 2. i 3. tygodniu choroby z kału i moczu. Badania serologiczne, mające na celu wykrycie swoistych przeciwciał, można wykonywać od 2. tygodnia choroby.

Wiele osób utożsamia dur brzuszny z poliomyelitis, mimo że to dwie różne choroby, o odmiennych symptomach i etiologii. Dur brzuszny to również nie to samo co krztusiec, choć rzeczywiście obie jednostki chorobowe są wywoływane przez Gram-ujemne pałeczki.