Bradykardia – przyczyny, objawy i leczenie wolnego bicia serca

Bradykardią (łac. bradycardia) zwykle nazywamy stan, gdy serce kurczy się wolniej niż 60 razy na minutę. Jego przyczyny są złożone, jednak najczęściej wywołany jest intensywnym regularnym wysiłkiem fizycznym. Czy bradykardia jest groźna i należy ją leczyć? Jak poznać, że nasze serce bije zbyt wolno? Kiedy zgłosić się do lekarza?

Co to jest bradykardia? 

Nie ma jednolitej definicji bradykardii. Standardowo serce powinno się kurczyć 60-100/min, a stan, kiedy kurczy się wolniej, nazywamy bradykardią. Jednak w pewnych grupach możemy mieć inny punkt odniesienia do oceny bradykardii. Na przykład u sportowców czynność serca około 50/min nie będzie stanowiła podstaw do niepokoju. 

Bradykardia – przyczyny zbyt wolnego bicia serca 

Przyczyny bradykardii są zróżnicowane. Najczęściej bradykardia jest spowodowana zmianami w autonomicznym układzie nerwowym (czyli części układu nerwowego unerwiającej narządy wewnętrzne), gdzie przez regularny trening wytrzymałościowy zwiększa się napięcie nerwu błędnego, powodując zwolnioną akcję serca w spoczynku.  

Jednym ze stanów sprzyjających bradykardii są zaburzenia jonowe (elektrolitowe). Innym przykładem choroby, w której bradykardia jest wtórnym objawem, jest niedoczynność tarczycy. Bradykardia może być również efektem przyjmowanych leków, takich jak: β-adrenolityki czy antagoniści wapnia. Leki te są powszechnie używane w kardiologii i zbyt wolna praca serca jest jednym z typowych działań niepożądanych tych leków.  

Za kolejną przyczynę bradykardii uznaje się chorobę niedokrwienną serca (chorobę wieńcową), w której za sprawą niewystarczającego ukrwienia układu bodźcoprzewodzącego serca (komórek odpowiadających za wytwarzanie i przekazywanie sygnałów elektrycznych w sercu) dochodzi do jego niewydolności. Zarówno niedokrwienie, jak i starzenie się układu bodźcoprzewodzącego przez postępujące włóknienie może dawać zaburzenia rytmu serca, w tym zbyt wolną akcję serca. Dwie główne jednostki chorobowe serca skutkujące zbyt wolną czynnością skurczową komór to dysfunkcja węzła zatokowo-przedsionkowego i bloki przedsionkowo-komorowe. 

Bradykardia – objawy zwolnionego rytmu serca  

Objawy związane z bradykardią są różne i zależą od wielu czynników. Przede wszystkim istotny jest rodzaj i stopień bradykardii. Im wolniej kurczą się komory, tym mniej krwi jest pompowane do całego ciała, a objawy są bardziej nasilone. Co więcej, objawy są odmiennie odczuwane u osób z innymi obciążeniami (jak choroba serca, podeszły wiek, niska aktywność fizyczna).  

Do początkowych objawów bradykardii możemy zaliczyć: mniejszą tolerancję wysiłku, znużenie czy drażliwość i zaburzenia koncentracji. Poważniejsze dolegliwości związane z bradykardią obejmują zaburzenia pamięci, zawroty głowy, duszność, omdlenia. Chory może bardziej odczuwać wolną pracę serca, jeżeli bradykardia występuje u niego tylko okresowo, natomiast pacjenci z przewlekłą bradykardią mogą się do niej na swój sposób przyzwyczaić i lepiej ją tolerować.  

Skrajną postacią bradykardii jest asystolia (brak aktywności elektrycznej serca), kiedy serce przestaje pracować. Na podstawie objawów można orientacyjnie ustalić czas trwania tej groźnej dla życia arytmii. Po 3-5 sekundach zatrzymania pracy serca widoczne będą mroczki przed oczami, po 10-15 sekundach chory utraci przytomność, a po 20-30 sekundach mogą wystąpić drgawki. 

Bradykardia – diagnostyka 

Po odczuciu niepokojących objawów można samemu rozpocząć diagnostykę poprzez sprawdzenie pulsu, np. na tętnicy na nadgarstku lub na szyi. W trakcie wizyty u lekarza dokładnie zostanie ocenione tętno, powinno również być wykonane EKG. Aby potwierdzić rozpoznanie lub wykluczyć groźne dla życia zaburzenia rytmu serca, wykonuje się badanie przedłużonej rejestracji EKG metodą Holtera (Holter EKG).

W skrajnych przypadkach, gdy wcześniej wymienione metody nie potwierdzają rozpoznania, a lekarz podejrzewa zaburzoną pracę serca, wszczepia się pacjentom podskórne rejestratory mogące miesiącami czuwać i rejestrować arytmie. U niektórych chorych przeprowadza się badanie elektrofizjologiczne polegające na wprowadzeniu przez naczynia elektrod do serca, żeby dokładnie zbadać funkcję układu bodźcoprzewodzącego. By leczenie było skuteczne, ważne jest wzięcie pod uwagę zarówno objawów, jak i wyników badań. Jeśli np. występują omdlenia, to od tej informacji będzie zależne dalsze postępowanie. 

Bradykardia – leczenie 

Chory przy podejrzeniu zbyt wolnej pracy serca powinien zgłosić się do lekarza. W przypadku bradykardii związanej z ryzykiem asystolii lub mocno nasilonymi objawami stosuje się leczenie farmakologiczne w postaci atropiny podawanej dożylnie, przezskórnej stymulacji serca (naklejane są specjalne elektrody na klatkę piersiową) oraz dopaminy. Jeśli bradykardia się utrzymuje, należy rozważyć stymulację przezżylną polegającą na wprowadzeniu elektrody przez naczynia prosto do serca. Każdorazowo należy poszukiwać przyczyn wystąpienia zbyt wolnej pracy serca, ponieważ jej zwalczenie może zapobiec wszczepieniu stymulatora serca. 

W przypadku arytmii serca niezagrażającej bezpośrednio życiu poszukuje się najpierw potencjalnych przyczyn, które należy zwalczyć. Czasami jednak zaopatrzenie pacjenta w układ stymulujący jest konieczne. Stymulatory składają się z generatora i elektrod prowadzących do serca. Wszczepione urządzenie daje wiele możliwości stymulacji. Stymulacja może być czasowa, tzn. układ działa tylko w momencie, kiedy serce bije zbyt wolno, a w pozostałych przypadkach czeka w gotowości.

Domowe sposoby na spowolnioną pracę serca 

Bradykardia może być pierwszym objawem choroby zagrażającej życiu, dlatego nie powinno się jej lekceważyć ani leczyć samodzielnie w domu. Przy podejrzeniu zbyt wolnej pracy serca należy zgłosić się do lekarza.