Arytmia serca – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie zaburzeń rytmu serca

Arytmią nazywa się zaburzenia rytmu serca – zarówno zbyt szybkie (tachykardia), zbyt wolne (bradykardia), jak i nieregularne jego bicie. Wyróżnia się dwa główne rodzaje arytmii serca: nadkomorową (są to m.in. trzepotanie przedsionków, migotanie przedsionków, częstoskurcze przedsionkowe, węzłowe, przedsionkowo-komorowe, tachyarytmie zatokowe) oraz komorową (są to m.in. częstoskurcz komorowy, migotanie komór, dodatkowe pobudzenia komorowe). Wyjaśniamy, jakie mogą być przyczyny występowania arytmii i jak je rozpoznać.

Czym jest arytmia serca?

Arytmia to zaburzenie rytmu serca powodujące nieprawidłową czynność skurczową tego narządu. Mięsień serca kurczy się w sposób autonomiczny i zsynchronizowany, dzięki układowi bodźcoprzewodzącemu, którego komórki generują impulsy elektryczne. Układ ten zbudowany jest z: węzła zatokowo–przedsionkowego, węzła przedsionkowo–komorowego, pęczka przedsionkowo–komorowego (pęczka Hisa), szlaków międzywęzłowych oraz włókien Purkinjego. 

Prawidłowym rytmem serca jest rytm zatokowy – impuls elektryczny generowany jest przez komórki rozrusznikowe z węzła zatokowo–przedsionkowego, rozprowadzany na mięśnie przedsionków i w dół pęczkami międzywęzłowymi do węzła przedsionkowo–komorowego. Dalej pęczkiem Hisa i włóknami Purkinjego depolaryzacja obejmuje mięśnie komór. Najpierw kurczą się przedsionki, a potem komory.

Arytmia serca – rodzaje

Arytmia komorowa powstaje poniżej węzła przedsionkowo–komorowego. Do tych zaburzeń należą częstoskurcz komorowy jednokształtny i wielokształtny (torsade de pointes), przyspieszony rytm idiowentrikularny, przedwczesne pobudzenia komorowe oraz najgroźniejszy – migotanie komór. Migotanie komór jest jednym z rytmów powodujących zatrzymanie krążenia – miocyty kurczą się w całkowitym chaosie, niezależnie od siebie, co przekłada się na brak odpowiedniej siły skurczowej serca. Podobnie jest przypadku częstoskurczu komorowego u pacjenta niewydolnego hemodynamicznie – dochodzi wtedy do ustania krążenia krwi.

Arytmia nadkomorowa charakteryzuje się tym, że impuls powstaje powyżej lub w węźle przedsionkowo–komorowym. Wyróżnia się wśród nich: bradykardię (częstość pracy serca <60uderzeń/min), tachykardię (>100uderzeń/min), zespół chorej zatoki, migotanie i trzepotanie przedsionków, przedwczesne pobudzenia przedsionkowe, częstoskurcz przedsionkowy i w węźle przedsionkowo–komorowym. 

Arytmia serca – przyczyny

Przyczyny arytmii są różne w zależności od rodzaju zaburzenia krążenia. Wśród najczęstszych należy wymienić leki oraz zaburzenia jonowe (sód, potas, magnez, wapń).

Przeczytaj więcej na temat badania poziomu elektrolitów we krwi (jonogramu).

Inne to: zaburzenia budowy anatomicznej serca (wady wrodzone, kardiomiopatie, blizny pozawałowe), uszkodzenie serca na skutek zapalenia mięśnia sercowego, niewydolności serca, niedokrwienia, urazu, porażenia prądem, genetycznie uwarunkowane kanałopatie. Z pozasercowych przyczyn arytmii można wymienić: nadczynność tarczycy, mocznicę, POChP, nadciśnienie tętnicze, sarkoidozę. 

Arytmia – objawy

Objawy arytmii zależą od rodzaju zaburzenia krążenia oraz jego zaawansowania. Część z nich może nie dawać żadnych objawów podmiotowych, np. dodatkowego pobudzenia nadkomorowego. Pewna grupa chorych może zgłaszać kołatanie serca (określane też jako jego nierówne bicie), zmęczenie, zmniejszenie tolerancji wysiłku, zawroty głowy. Zaburzeniom rytmu serca mogą towarzyszyć również tętnienie żył szyjnych oraz zlewne poty.

Czasami arytmia może prowadzić do duszności lub bólu w klatce lub w skrajnym przypadku może skutkować omdleniem. W niektórych przypadkach (wrodzony zespół długiego QT, zespół Brugadów) pierwszym objawem może być zatrzymanie krążenia.

Arytmia serca – rozpoznanie

Podstawowym badaniem służącym rozpoznaniu arytmii jest elektrokardiogram. Polega na graficznym zapisie czynności elektrycznej serca w czasie rzeczywistym. Istnieje możliwość rejestracji EKG przez całą dobę przy pomocy EKG Holtera – chory jest podpięty do urządzenia przez 24 godziny. Pozwala to na wychwycenie zaburzeń rytmu, które występują okresowo (np. w trakcie snu) i nie zawsze są widoczne w pojedynczym, krótkim zapisie EKG. 

Arytmia serca – leczenie

Podstawą leczenia arytmii jest zniwelowanie odwracalnych przyczyn (np. wyrównanie zaburzeń elektrolitowych). W przypadku częstoskurczu nadkomorowego zadziałać mogą techniki manualne, służące pobudzeniu nerwu błędnego (masaż zatoki szyjnej, próba Vasalvy, u młodszych dzieci – położenie zimnej ściereczki na twarz). 

Jeśli leczenie nie przynosi poprawy lub chory staje się niestabilny hemodynamicznie, przeprowadza się kardiowersję elektryczną. Innym sposobem jest ablacja serca służąca zniszczeniu komórek będących źródłem nieprawidłowych sygnałów elektrycznych. W przypadku groźnych dla życia zaburzeń rytmu postępowaniem z wyboru może być wszczepienie kardiowertera–defibrylatora (ICD).

Arytmia u dzieci – jak często występuje? Jak rozpoznać zaburzenia pracy serca u dziecka?

Arytmie u dzieci nie są zbyt częstym zjawiskiem i głównie są uwarunkowane genetycznie lub spowodowane wrodzoną wadą serca. Inną częstą przyczyną zaburzeń rytmu u dzieci są zaburzenia jonowe spowodowane odwodnieniem, wymiotami lub biegunką w przebiegu infekcji. U dzieci bardzo charakterystyczna jest niemiarowość oddechowa. Nie jest ona patologią, stanowi fizjologiczny wariant normy i polega odpowiednio na przyspieszeniu HR na wdechu i zwolnieniu HR na wydechu. 

Poważniejsze arytmie występują znacznie rzadziej, ale nie należy o nich zapominać. Szczególną uwagę należy zwrócić, jeśli w rodzinie u innych krewnych występowały podobne problemy – kluczowe jest to np. w przypadku kanału opatii (zespół wydłużonego/skróconego QT, zespół Brugadów, katecholaminergiczny częstoskurcz komorowy). Starsze dzieci przy zaburzeniach rytmu mogą zgłaszać nierówne bicie, pauzy w pracy serca, ból w klatce, zawroty głowy, gorszą tolerancję wysiłku czy osłabienie. U mniejszych dzieci może się objawiać trudnościami w karmieniu, bladością skóry, rozdrażnieniem lub nadmierną apatią.