Tamponada serca - przyczyny, objawy, pierwsza pomoc

Tamponada serca związana jest z nadmiernym nagromadzeniem się płynu (o różnym charakterze np. krwi) w worku osierdziowym, w którym znajduje się serce. Fizjologicznie w worku osierdziowym znajduje się około 35ml jasnego płynu, który ma zapobiegać tarciu serca o wcześniej wspomniany worek, w trakcie jego pracy (naprzemienny skurcz i rozkurcz serca związany jest z jego dużą ruchomością). W niektórych procesach chorobowych (przebiegających powoli) może dojść do nagromadzenia nawet około 2 litrów płynu - przy jednoczesnym braku niepokojących objawów. Dużo częściej jednak, gromadzenie się płynu w worku osierdziowym przebiega bardzo szybko. W związku z dynamiką przebiegu procesu chorobowego, serce ma zbyt mało czasu by przystosować się do nowych, obecnych w worku osierdziowym warunków (wysokiego ciśnienia oraz ucisku). Prowadzi to tym samym do zaburzenia jego funkcji jako pompy, która dostarcza krew do wszystkich narządów. Dlaczego? Wzrost ciśnienia w worku osierdziowym, wywołany dodatkową ilością płynu, powoduje spadek napływu krwi do serca, a tym samym spadku ilości krwi wychodzącej z serca. Im mniej krwi jest wypompowywanej z serca, tym mniejsza jej ilość przepływa nie tylko przez inne narządy całego ciała ale również przez naczynia wieńcowe, które są odpowiedzialne za prawidłowe „odżywienie" mięśnia sercowego. Powoduje to niedostateczne dostarczenie składników odżywczych do samego serca, a tym samym osłabienie jego zdolności do pracy.

Przyczyny

• Często do powstawania tamponady serca mogą doprowadzić urazy klatki piersiowej (zwłaszcza te zlokalizowane w okolicy mostka), w wyniku których dochodzi do uszkodzenia naczyń i krwawienia do worka osierdziowego.
• Innym mechanizmem prowadzącym do powstania tamponady serca (o charakterze powolnego narastania objętości płynu) są stany zapalne osierdzia (zarówno te o etiologii bakteryjnej jak i wirusowej) oraz choroby nowotworowe.
• Do nagromadzenia krwi w worku osierdziowym może dojść także w przebiegu zawału serca (w mechanizmie pęknięcia komory serca) lub w przypadku pęknięcia tętniaka części wstępującej aorty (a więc części aorty wychodzącej bezpośrednio z serca).
• Tamponada serca opisywana jest także jako powikłanie implantacji kardiostymulatorów oraz innych inwazyjnych zabiegów kardiologicznych, do których można zaliczyć np. koronarografię.

Objawy

Tamponada serca powinna być rozpoznana jak najszybciej, aby nie doprowadziła do wstrząsu kardiogennego, zatrzymania krążenia, a w konsekwencji tego do zgonu. Rozpoznanie tamponady serca w warunkach przedszpitalnych, w ramach działań zespołu pogotowia ratunkowego, najczęściej sprowadza się do zebrania szczegółowego wywiadu oraz stwierdzenia objawów klinicznych, które można rozpoznać tylko na podstawie dokładnie przeprowadzonego badania chorego. Osoba dotknięta tamponadą serca najczęściej odczuwa duszność (subiektywne uczucie braku powietrza), która nasila się w pozycji leżącej, z często towarzyszącym bólem w klatce piersiowej. Poza tym może występować zmniejszona tolerancja wysiłku, kaszel, omdlenia, utrata przytomności, a także utrudnione połykanie. Osoba badająca, przy podejrzeniu tamponady serca, powinna zwrócić uwagę na to czy u danego pacjenta nie występują objawy tworzące charakterystyczną dla tamponady serca, triadę objawów tzw. triadę Becka. W jej skład wchodzi: hipotensja (a więc wartość ciśnienia skurczowego krwi mniejsza niż 90 mmHg), nadmiernie wypełnione żyły szyjne oraz bardzo słabo słyszalne tony serca. W warunkach szpitalnych istotne jest potwierdzenie powyższego rozpoznania w badaniu echokardiograficznym, w którym stwierdza się obecność płynu w jamie osierdzia.

Leczenie

Niestety w warunkach pomocy przedmedycznej niewiele możemy zrobić sami, żeby pomóc osobie z tamponadą serca. Najważniejsze jest więc jak najszybsze wezwanie i zorganizowanie pomocy medycznej. Dzwoniąc po pogotowie ratunkowe trzeba dokładnie podać adres, opisać sytuację i osobę chorą – ile ma lat, co się z nią dzieje, co mogło doprowadzić do objawów występujących u danej osoby np. uraz, choroba nowotworowa. Należy dokładnie słuchać instrukcji dyspozytora. Musi on potwierdzić, że wezwanie pomocy zostało przyjęte a karetka została wysłana. Nigdy nie należy rozłączać się z dyspozytorem przed upewnieniem się, że wezwanie zostało prawidłowo przyjęte. Do czasu przyjazdu pogotowia należy obserwować osobę chorą. Jeśli jest przytomna, należy tylko przy niej być. Jeżeli natomiast osoba jest nieprzytomna, koniecznie trzeba sprawdzić czy oddycha. Jeśli nie oddycha, należy przystąpić do udzielenia pierwszej pomocy. W warunkach szpitalnych (bardzo rzadko poza szpitalnych) jednym ze sposobów leczenia tamponady serca jest usunięcie nadmiaru treści płynnej (krwi lub innego płynu) z worka osierdziowego, poprzez jego nakłucie, jest to tzw. perikardiocenteza. Nakłucie wykonuje się w okolicy podmostkowej, pod kontrolą USG. Innym sposobem leczenia jest operacja wykonywana (w znieczuleniu ogólnym) przez kardiochirurgów na bloku operacyjnym. Wybór metody leczenia zależy od stanu klinicznego pacjenta oraz mechanizmu wywołującego tamponadę serca.