Rehabilitacja kardiologiczna – jak wygląda kompleksowa rehabilitacja kardiologiczna i jakie są jej etapy? Rehabilitacja i ćwiczenia po zawale i po operacji serca

Rehabilitacja kardiologiczna – co to jest?

Rehabilitacja w kardiologii, zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), jest zespołem działań, które mają pozwolić na osiągnięcie optymalnych warunków fizycznych, psychicznych oraz socjalnych pacjenta zmagającego się z chorobami serca. Rehabilitacja kardiologiczna ma umożliwić pacjentowi poprawę jakości życia poprzez zwiększenie partycypacji w życiu społecznym i zawodowym. 

Współczesna fizjoterapia w kardiologii polega na interdyscyplinarnym działaniu i obejmuje:

• farmakoterapię, 
• systematyczną ocenę stanu chorego, 
• stosowanie ćwiczeń fizycznych,
• zmianę dotychczasowego stylu życia. 

Rehabilitacja po operacji serca jest procesem długotrwałym i złożonym. Składa się z następujących kolejno po sobie etapów, w których stopniowo wprowadza się zwiększenie wysiłku. 

Rehabilitacja kardiologiczna – wskazania 

Wśród głównych wskazań do kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej wymienia się: 

• stany po zabiegach kardiochirurgicznych (np. po wszczepieniu zastawek, po przeszczepie serca),
• po wszczepieniu rozrusznika serca
• po przebytym zawale serca, 
• po by-passach, 
• w terapii schorzeń układu sercowo–naczyniowego (np. wrodzone wady serca, niewydolność serca, schorzenia naczyń obwodowych, dławica piersiowa stabilna).

Przeciwwskazania do rehabilitacji kardiologicznej to: 

• dławica piersiowa niestabilna, 
• zapalenie mięśnia sercowego o przebiegu ostrym, 
• zatorowość płucna, 
• zatorowość obwodowa, 
• złożone zaburzenia rytmu serca bez zabezpieczenia, 
• nadciśnienie tętnicze bez ustalonej terapii, 
• zapalenie osierdzia, 
• niewydolność serca w okresie tzw. dekompensacji, 
• blok przedsionkowo–komorowy III stopnia bez stymulatora.

Zarówno wskazania, jak i przeciwwskazania wymagają konsultacji z kardiologiem. 

Rehabilitacja po zawale 

Aktywna rehabilitacja po zawale serca zaczyna się od wykonania tzw. prób wysiłkowych (poprzedza ją oczywiście okres kilkudniowego pobytu w łóżku i odpoczynku, stabilizacji parametrów życiowych). Następnie na ich podstawie fizjoterapeuta określa bezpieczne obciążenie dla układu sercowo–naczyniowego. Pozwala to na stworzenie zestawu ćwiczeń, które powinien wykonywać chory. Początkowo są to niewielkie obciążenia, rehabilitacja oddechowa z nieustanną kontrolą parametrów. 

Pomaga to zastosować się do wymaganych rekomendacji, a konkretnie zmodyfikować styl życia o wprowadzenie nowych nawyków. Chodzi głównie o rzucenie palenia, rezygnację z alkoholu, kawy, zredukowanie wagi, wyeliminowanie stresu, zapoczątkowanie zdrowej diety oraz stosowanie się do zaleceń lekarza i fizjoterapeuty. 

Rehabilitacja po operacji serca (rozrusznik serca, by-passy, wszczepienie stentu) 

Kompleksowa rehabilitacja kardiologiczna po operacji serca składa się zazwyczaj z kilku etapów. Pierwszy z nich polega na procesie pielęgnowania kardiologicznego chorego. Mowa tutaj o profilaktyce przeciwodleżynowej (oklepywanie, częsta zmiana pozycji, systematyczne mycie i pielęgnacja skóry), zapobieganie zapaleniu płuc (pozycje drenażowe, oklepywanie, pomoc w odkrztuszaniu wydzieliny poprzez naukę efektywnego kaszlu i odkrztuszania). Ćwiczenia dla pacjentów kardiologicznych to przede wszystkim wykorzystywanie oddechu, zastosowanie tzw. flutterów, ćwiczeń oddechowych z oporem. Bardzo istotne jest unikanie rozciągania klatki piersiowej. 

W kolejnym etapie – od 2 do 7 tygodni, stosuje się ćwiczenia ogólnokondycyjne, ogólnorozwojowe. Przykładem może być jazda na rowerku stacjonarnym. Ostatni etap pozwala na zwiększenie obciążenia i włączenie do aktywności długodystansowych, energicznych spacerów oraz spokojnych przebieżek. 

Rehabilitacja kardiologiczna – etapy 

Wczesna rehabilitacja kardiologiczna obejmuje 2 etapy. W pierwszym należy dokładnie edukować pacjenta o sposobach, metodach leczenia, czynnikach ryzyka chorób serca oraz o znaczeniu postępowania rehabilitacyjnego. Jest to okres fizjoterapii prowadzonej w szpitalu. Rozpoczyna się najczęściej już w drugiej dobie po zawale – w przypadku braku powikłań. Zalecane są ćwiczenia oddechowe, samodzielne próby zmiany pozycji, spacery po sali. Zwiększanie obciążenia w postaci chodzenie po schodach można podjąć we współpracy z terapeutą w 5. dniu po incydencie zawałowym. Usprawnianie powinno odbywać się pod kontrolą EKG. Wystąpienie zaburzeń rytmu serca, duszności, eksplozywne przyspieszanie lub zwalnianie rytmu, szybki wzrost ciśnienia tętniczego czy ból wieńcowy są sygnałem do natychmiastowego przerwania ćwiczeń po zawale serca. 

Po odpowiednich badaniach, testach wysiłkowych oraz zaordynowaniu właściwego leczenia farmakologicznego rozpoczyna się etap drugi. Jest on określany jako okres rekonwalescencji. W tym czasie chory powinien w warunkach szpitalnych, ambulatoryjnych lub domowych ściśle współpracować z fizjoterapeutą. Chodzi o realizację planu ćwiczeń rehabilitacji kardiologicznej oraz stosowanie się do zaleceń kardiologa. O formie zazwyczaj decyduje szereg czynników. Często z powodu niesprzyjających warunków socjalnych, podeszłego wieku, schorzeń współistniejących i konieczności stałej kontroli parametrów, forma domowa jest niemożliwa. Wówczas miejscem stacjonarnej rehabilitacji kardiologicznej jest szpital. Pacjenci, u których raczej wyklucza się możliwość powikłań potreningowych mogą zaczynać usprawnianie w formie ambulatoryjnej. 

Po nabyciu zdolności do samodzielnej kontroli ciśnienia oraz obciążeń w czasie treningów istnieje możliwość kontynuacji ćwiczeń w warunkach domowych. W tym etapie stosuje się kilkunastominutowy trening wytrzymałościowy, ogólnokondycyjny oraz ćwiczenia z oporem. Niezwykle istotne jest przestrzeganie zaleceń specjalistów. Dozwolone aktywności to np. jazda na rowerze, gra w tenisa stołowego, drobne prace w ogrodzie. Stanowczo zakazane jest pchanie ciężkich przedmiotów, czynności wymagające kopania, pociągania, dźwigania ciężarów oraz wykonywanie wysiłku statycznego. Kryteria przerywania aktywności są takie same, jak w pierwszym etapie. 

Ostatni już etap następuje blisko pół roku po zawale. W tym okresie należy pamiętać o utrzymywaniu dobrego stanu psychicznego i fizycznego, regularnej aktywności fizycznej oraz podtrzymywaniu zalecanego leczenia farmakologicznego, co zmniejszy ryzyko chorób serca. Można wprowadzać coraz intensywniejsze formy aktywności, jak np. marsz na różnych dystansach i z różną prędkością czy pływanie. Jest to etap określany jako wtórna prewencja kardiologiczna. 

Rehabilitacja kardiologiczna – ćwiczenia. Sport po zawale serca 

W etapie rekonwalescencji po wszczepieniu rozrusznika serca lub po zawale można wykonywać przykładowe ćwiczenia w domu. Warunkiem jest konsultacja z terapeutą oraz ścisłe monitorowanie istotnych parametrów. Pomocny bywa trening na bieżni, należy zastosować zasadę treningu interwałowego. W praktyce oznacza to 20 minutowy szybki marsz z występującymi na przemian okresami obciążenia i odpoczynku. Idealnie sprawdzi się jazda na rowerku stacjonarnym w postaci 15 minutowej jazdy ciągłej z właściwie dobranym obciążeniem. Preferowane sporty to tenis stołowy, treningi w wodzie, siatkówka, badminton. 

Sanatorium po zawale serca 

W Polsce istnieje wiele ośrodków, sanatoriów oferujących kompleksową realizacje planów usprawniania po zawale. Prawie każdy z nich posiada możliwość dofinansowania leczenia ze środków NFZ, warunkiem jest skierowanie od lekarza. Wśród miejscowości uzdrowiskowych, ośrodków zajmujących się ćwiczeniami, rehabilitacją kardiologiczną po zawale, pacjentów z nadciśnieniem można wymienić: Ciechocinek, Nałęczów, Busko–Zdrój, Duszniki–Zdrój, Świeradów–Zdrój, Ustroń, Szczawno–Zdrój czy Wieniec–Zdrój.